Летам было лягчэй 'заварыць' гарбату - то ягадзiну якую мама кiне ў гаршчок, то травiну нейкую, а зiмой - цяжэй.
Бывала, калi тата iшоў у лес, каб прынесцi дроў у печ, заадно выламваў i дудкi малiннiку, тады гарбата была сапраўдная. Але часцей за ўсё ўжывалi мы самы надзейны сорт гарбаты - 'варголы'. Гэта значыцца - чыстая вадзiчка, голы вар.
Вы спытаецеся, а чаму не збiралi летам i не сушылi розныя травы, каб зiмой сядзець 'пры гарбатцы'? I сапраўды, гэта ж так проста - пайшоў, гуляючы ды адпачываючы, прыпяваючы ды прысвiстваючы - збiрай сабе пахучыя кветкi i духмяныя травы...
Аказваецца, гэта было зусiм не проста, амаль немагчыма. На ўсё гэта не заставалася нi сiл, нi часу пасля штодзённай, ад цямна да цямна, ледзь не катаржнай працы ў калгасе. А калi ўрывалi якую гадзiну- дзве - усёй сям'ёй, старыя i малыя, навальвалiся на шчаўе, ды пёр нехта адзiн на гарбе гэты мех у Менск, каб прадаць яго ды прыдбаць хлябец...
Вось i пiлi мы з задавальненнем варголы - наш 'сорт' гарбаты, пра якi за мяжой i вухам не чулi. Куды iм? Цемра!
Аднаго разу ў наш спарахнелы трысцень 'увалiлася' вялiкае свята - прывёз тата з Менска кавалачак цукру. Ён i сапраўды быў падобны на камень, ды i крэпкi, як крэмень. Тата закруцiў яго ў нейкую тканiну, каб не згубiлася нi крошачкi, i пачаў малатком разбiваць той кавалачак цукру на зусiм маленькiя кавалачкi. Мы ўсёй сям'ёй, не дыхаючы, сачылi за вузельчыкам, якi ад удараў малатка смачна пахрустваў i сплюшчваўся. Тата асцярожна раскруцiў тканiну, расклаў на стале маленькiя, з вострымi краямi, кавалачкi белага цуду, старанна вытрас на стол i згроб у кучку тое, што ператварылася ў цукровую муку i... мы не 'па-эўрапейску', а па-сапраўднаму, па-людску пачалi пiць свой 'варголы'. Што гэта быў за цукар!
...Сёння сучасны рафiнад, толькi памачы яго цi вазьмi ў рот, ён як рассыплецца, цукрынка ад цукрынкi 'адпiхваецца', як i мы, сучасныя людзi, адзiн ад аднаго...
А той кавалачак цукру ляжыць сабе ў роце, дае салодкасць i амаль не растае. Можаш выпiць хоць тры кварты голага вару, а кавалачак цукру 'не паддаецца', ляжыць на языку роўненька. Асалода!
А як смачна пiў тата гарбату з тым цукрам! Кубак алюмiнiевы, награецца, як i сам вар, - у руцэ-то яго тата трымае, бо рукi загрубелыя, да ўсяго звыклыя а вось да рота кубак не даткнуць. Таму тата вар 'усёрбваў' з паветрам, не дакранаючыся вуснамi да пасудзiны. Сербане, цмокне языком, на якiм ляжыць той 'жывучы' кавалачак цукру, потым глыне вадзiчку i з задавальненнем выдыхае працяглае, прыглушанае 'а- а-а'...
I гэтак раз за разам: сёрб - цмок - а-а-а... сёрб - цмок - а-а-а...
ЗЛАДЗЮГА
Прыехалi ў нашу вёску з Менска да суседзяў нейкiя сваякi цi знаёмыя. Прыехалi, пагасцiлi i ад'ехалi дамоў.
У той сям'i, да якой яны прыязджалi, была дзяўчынка Аня, мая аднагодка, з якой мы штодня сустракалiся, гулялi, сябравалi.
Заскокваю я пасля тых гасцей у хату да Анi i - слупянею. Аня трымае ў руках... нават не ведаю што! З чым тады я мог параўнаць тую прыгажосць?! Сярод пасляваеннай шэрасцi, беднасцi, нястачы - нiчога падобнага мне нi разу не сустракалася. Нават каляровыя сны пасавалi перад цудам, якi зiхацеў у Анiных руках ярчэй за вясёлку.
Гэта была перламутравая бляшанка, уся ў рознакаляровых гарошынках, у якой некалi былi цукерачкi- ледзянцы. Якiмi толькi фарбамi не пералiвалася яна! Мне падалося, што знiк увесь свет, знiк i сам я - засталася толькi гэтая кругленькая яскравая бляшаначка, якая вабiла i палонiла сэрца.
'Адслупянеўшы' сваё, я папрасiў у Анi патрымаць гэты цуд, трапятлiва ўзяў у рукi i не мог нагледзецца. Пакручваў то адным, то другiм бокам да святла, то адкрываў, то закрываў вечачка, не забываючыся кожны раз панюхаць усярэдзiне.
Час праляцеў iмгненна, трэба было вяртацца дамоў, трэба было знайсцi сiлы выпусцiць з рук гэтую прыгажосць.
Але атрымалася ўсё само сабой так, што з хаты я пайшоў непрыкметна для ўсiх, а цудоўная бляшаначка засталася ў маiх руках.
Прыбег дамоў, паставiў бляшаначку на стол - далюбоўваюся! Цешуся - не магу нацешыцца! Мне вельмi добра i прыемна...
А там? У Анi?.. Там ужо зараўлi ў адзiн голас усе так, што ледзь шыбы ў вокнах не палопалiся:
- Прапала бляшаначка! Дзе бляшаначка? А-а! Гэта апошнiм быў Сяргей! Ён i ўкраў яе!..
Прыпёрлiся ўсёй табалой - i старыя, i малыя - у нашы 'харомы', а я сяджу сабе спакойненька ды пакручваю бляшаначку ў руках.
- Дзякуй Богу! Вось яна! - крыкнулi зноў жа ў адзiн голас. - А мы баялiся, што ты яе ўжо збяёдваў!..
Схапiлi з рук 'маю' бляшаначку i - гуртам дамоў. Ужо на парозе нехта кiнуў мне, замест бляшаначкi:
- У-у! Зладзюга!
Не ведаў я тады, што гэта за слова такое, бо 'зладзюгу' было ўсяго чатыры гадкi...
Дзякуй усiм святым за тое, што за доўгае маё жыццё, акрамя той бляшаначкi, нiчога нi ў кога болей не ўкраў.
ГРУПАВЫ ЗАПЛЫЎ
У Будах, ля самай дарогi, была пасля вайны (ёсць яна i сёння) сажалка. Тады, у маленстве, яна здавалася агромнiстай i глыбокай. Сёння - сажалачка выклiкае спачувальную ўсмешку. Што ж, сталасць глядзiць на свет другiмi вачыма.
З аднаго боку над ёй нахiлiлiся зморшчаныя, пакручаныя часам вербы, якiя глядзелiся ў ваду i, здавалася, не верылi, што гэтак хутка ляцiць час i яны састарэлi. На тыя вербы любiлi ўскарабквацца вясковыя хлопцы, каб на самаробны кручок, прывязаны да нiткi, злавiць якую-небудзь рыбiну. А рыбы хацелася, як дурню стрэлiць, бо ад пасляваеннага голаду не было спасу - грыз на хаду.
Сярод нас, макраносых хлапчукоў, былi i падлеткi, якiя зразумелi, што самаробны кручок не накормiць. Кiнулi яны гэтую пацеху нам, меншым, а самi, з дапамогай дарослых, сплялi вялiкi кош, палезлi з iм у ваду i давай цягаць яго па дне, зачэрпваючы гразь. А ў гразi на дне, як вядома, любяць адпачываць гультаi-карасi. Закапаюцца з галавой у цiну i спяць сабе з асалодай, ледзь не пахрапваюць. Вось гэтую гразь i боўталi ў кашы, вымывалi яе, а зазяваўшаяся рыбiна бiлася ў дно, у сцены каша, ды было позна - праспала сваё жыццё. Чэрпалi гразь i мылi, чэрпалi i вымывалi, як тыя золатаздабытчыкi. Але што золата! Яго не ўгрызеш, не з'ясi! Рыбiна была тады для нас даражэй за золата.
Падзiвiцца на першы ўлоў сабралася амаль уся вёска. А справа iшла даволi спрыяльна - амаль з кожным зачэрпваннем трапляла рыбiна, а то i дзве. Але раптоўна нячыстая сiла падкруцiла ў кош вялiзнага карася. Во - даўжыня! Во шырыня! Як рыдлёўка! Папярэднiя былi з даланю, а гэты - на ўвесь кош. Парсюк не карась!
Выцягнулi яго на бераг да ўсёй рыбы, пазахаплялiся, пагаманiлi i пачалi дзялiць улоў. Дзялiлi-дзялiлi, цешылiся ды пагаджалiся, а як дайшло да 'рыдлёўкi' - загулi, заспрачалiся. Спрэчка ператварылася ў свару. Кожны з удзельнiкаў таго лову i тыя, што плялi кош, хацелi прыпёрцi карася-волата дамоў. I да таго распалiлiся 'мiтынгуючыя', што следам за мацюкамi гатовы былi пайсцi ў ход кулакi. Але адзiн з рыбакоў, самы гарачы i рашучы хлапец, схапiў карася i з дарогi, дзе ўсе стаялi, з усёй сiлы кiдануў у ваду. Ды так моцна, што той, апiсаўшы ў паветры дугу, гулка плюхнуўся на сярэдзiне сажалкi. Гэтае падзенне з вышынi аглушыла карася, i ён белай нерухомай плямай пагойдваўся на вадзе, шырока разганяючы кругi. Усе аслупянелi, але толькi на iмгненне. Убачыўшы, што карась роўненька ляжыць на вадзе, нiбы дражнiцца, усе - хто ў вопратцы, хто галяком - шуганулi ў ваду, i яна закiпела ад дзесяткаў сквапных i спрытных рук i ног. У нас, мелюзгi, што стаялi на беразе, перахапiла дыханне - такое гэта было вiдовiшча.
Тым часам адлегласць памiж аглушаным карасём i азартнымi рыбаловамi хутка скарачалася. Усе разумелi, што карась пакуль што нiчый i першы, хто дакранецца да яго, будзе ўладальнiкам рыбiны. З берага мы не бачылi нi лiдэраў, нi аўтсайдэраў, бо сцяна пырскаў закрывала iх ад нашых вачэй.
Калi ж да карася заставалiся лiчаныя метры, ён, не будучы дурнем, прыйшоў у сябе, крануў з лянотай раз-другi хвастом, глянуў пасалавелымi вачыма на звар'яцелых сваiх крыўдзiцеляў i - даў нырца на глыбiню, каб у сваёй любiмай цiне працягнуць перарваны сон.
ЖАЛЕЗНАЯ ХМАРА
Быў звычайны летнi дзень сорак пятага года. Дарослыя - працавалi, дзецi ладзiлi свае няхiтрыя гульнi: хто капаўся ў пяску, а больш спрытныя ушчэмлiвалi памiж ног палку i гойсалi, 'скакалi на канi'. I працавалася, i гулялася ў ахвоту, бо толькi-толькi скончылася вайна - нi табе стрэлу, нi выбуху - жывi колькi ўлезе!
Рамптам спынiлася праца, прыпынiлiся гульнi, нават птушкi сцiхлi. Нiхто выразна не мог растлумачыць - што ж здарылася? Першымi гэта адчулi i пачулi не вушы, а сэрцы. Адчулi, як той барометр 'чуе' буру за сотнi
