Де Мопассан Ги
Маска (на белорусском языке)
Гi дэ Мапасан
Маска
Пераклад: Нiна Мацяш
У той вечар у Елiсейскiм палацы на Манмартры быў баль-маскарад з нагоды святога чацвярга, i людскiя ручаi, нiбы вада ў адчынены шлюз, iмкнулi ў ярка асветлены калiдор, якi вёў у танцавальную залу. Аглушальны поклiч аркестра, што выбухаў у зале, музычнай вiхурай вырываўся са сценаў палаца, разлягаўся па ўсiм квартале i ўладна абуджаў у прахожых i ў дамаседаў нясцерпнае жаданне пайсцi ў скокi, разагрэць сваю кроў, ад душы павесялiцца - жаданне, якое вечна дрэмле ў глыбiнi чалавечай iстоты.
Самая разнастайная публiка сцякалася сюды з усяго Парыжа - аматары безагляднай весялосцi, усе, каму па сэрцы амаль распусныя, на мяжы з разгулам, забавы. Iшлi службоўцы i сутэнёры, прастытуткi i служанкi ў разнастайных - ад просценькага сiтцу да вытанчанага батысту - уборах, багатыя, усе ў дыяментах, векавухi i немаёмныя шаснаццацiгадовыя дзяўчаткi, ахопленыя прагай 'шыкануць', людзей паглядзець ды сябе паказаць. У гэтым узбуджаным натоўпе шмыгалi i юнакi ў чорных элегантных фраках i ўжо не першай свежасцi, але ўсё яшчэ юрлiвыя дзецюкi, якiя нiбы вышуквалi там, вынюхвалi нешта, затое ўсе маскi, здавалася, былi апанаваныя адзiным памкненнем - адвесцi душу. Аркестр уцiнаў славутую кадрылю, i вакол танцораў утварылася пышная карона гледачоў. Усхваляванае кола, жывы замес з мужчынскай i жаночай плоцi, якi атачыў дзве пары танцораў, то сцiскаўся, як удаў, то паслабляўся суладна выкаблучванням танцораў. Абедзве жанчыны вытваралi такое, быццам iх ногi былi гумкамi, прымацаванымi да стану. Яны то з сiлай ускiдвалi iх угору, быццам намервалiся шпурнуць у неба, то раптоўна, нiбы ногi тыя былi на шарнiрах, разводзiлi iх у 'шпагат' i ў незвычайным, адначасова i непрыстойным, i смешным вымаху краналiся пахам падлогi.
Iх кавалеры падскоквалi, iмклiва перабiралi нагамi, вiхлялiся, трэслi i размахвалi рукамi, як куксамi абскубаных крылаў, i хоць былi яны ў масках, адчувалася, што давалася iм гэта нялёгка.
Адзiн з танцораў, якi ў найпапулярнейшай кадрылi замянiў адсутную знакамiтасць - прыгажуна 'Мара дзяўчатак' - i сiлiўся не саступiць нястомнаму 'Цялячаму рабру', рабiў такiя няўклюдныя выверты, што гэта выклiкала дружны смех i кепiкi гледачоў.
Ён быў худы, адзеты, як пiжон, з цудоўнай лакiраванай маскай на твары маскай юнака са светлымi падвiтымi вусамi i пышным парыком на галаве.
Ён нагадваў васковую фiгуру з музея Грэвэна, нейкую дзiўную, незразумелую карыкатуру на юнага прыгажуна з часопiса мод; танцаваў ён зацята, але нязграбна, з нейкiм камiчным запалам. Рухi ў яго былi як падмарожаныя ў параўнаннi з iншымi, калi ён сiлiўся паўтарыць iх выбрыкi; у яго быў выгляд паралiтыка, выгляд няўклюднага кудлы-падваротнiка ў гульнi з чыстакроўнымi хартамi. Здзеклiвыя 'брава' толькi паддавалi яму жару. I, ахмялелы ад свае заўзятасцi, ён так утрапёна дрыгаў нагамi, што пры чарговым шалёным падскоку знячэўку ўрэзаўся галавой у сцяну гледачоў, якая ўмiг расступiлася, каб даць яму дарогу, i тут жа самкнулася зноў вакол знерухомелага, распластанага на падлозе знежывелага цела танцора.
Мужчыны паднялi яго i панеслi з залы. Пачулiся крыкi: 'Доктара! Цi ёсць тут доктар?!' З натоўпу азваўся малады чалавек, вельмi элегантны, у чорным фраку з буйнымi брыльянтамi на святочнай кашулi.
- Я выкладчык на факультэце, - сцiпла сказаў ён.
Яму далi прайсцi ў пакой, завалены папкамi, бы канторка якога службоўца, дзе на крэслах ужо ляжаў усё яшчэ непрытомны танцор. Доктар найперш памкнуўся зняць маску, але выявiлася, што гэта не так проста: мноства танюткiх драцiначак старанна знiтоўвалi яе з краямi парыка, моцным плецiвам акалялi ўсю галаву, i богведама як было яго расплесцi. Шыя таксама была апята штучнай скураю, што iшла спадыспаду маскi ўнiз ад падбародка, i гэтая пальчаткавая скура цялеснага колеру прыпiналася да каўняра кашулi.
Давялося расцяць усё вялiкiмi нажнiцамi; i калi доктар прайшоўся iмi па гэтым дзiвотным плецiве, зрабiў разрэз ад пляча да скронi i расхiлiў панцыр, пад iм аказаўся выпетраны часам, худы, маршчынiсты твар старога чалавека. Уражанне гледачоў ад кантрасту памiж прынесенай iмi сюды юнай кучаравай маскай i сапраўдным аблiччам было такое вялiкае, што нiхто не засмяяўся, не прамовiў нi слова.
Ашаломлена глядзелi яны то на вартае жалю, распасцёртае на саламяных крэслах аблiчча з заплюшчанымi вачамi, з клоччам сiвых валасоў, доўгiх на лбе i кароткiх на шчоках ды падбародку, то на зграбную, дзiвосную блiскучую маску вобак, такую юную i жыццярадасную.
Па доўгiм памараку стары, нарэшце, апрытомнеў, але ён яшчэ быў такi слабы, такi нямоглы, што доктар пабойваўся, каб не здарылася чаго горшага.
- Дзе вы жывяце? - запытаўся ён.
Стары танцор з вiдавочнай цяжкасцю напружваў памяць, урэшце як быццам прыгадаў i назваў вулiцу. Аднак нiхто з прысутных не ведаў, дзе такая знаходзiцца. Давялося распытваць, у якiм яна квартале. Стары доўга, разгублена сiлiўся ўспомнiць, i гэта давалася яму так цяжка, што наводзiла на думку пра расстройства мыслiцельных здольнасцей.
- Я сам завяду вас дадому, - вырашыў доктар.
Яму раптам заманулася даведацца, хто ён, гэты дзiўны блазен, захацелася паглядзець, дзе жыве гэты незвычайны танцор.
I вось яны селi ў фiякр i неўзабаве апынулiся на процiлеглым канцы Манмартра.
Фiякр спынiўся каля высокага абшарпанага дома з зашмальцаванай лесвiцай аднаго з тых занядбаных дамоў з безлiччу вокнаў, страшэнна самотных на голым пустыры, дзе ў неахайных бярлогах вякуе свой век процьма згалелых, абнядоленых людскiх iстот.
Доктар, трымаючыся за парэнчы - драўляныя брускi вiнтавой лесвiцы, да якiх прылiпала рука, - завалок ажно на пяты паверх легкадумнага старога, да якога спакваля вярталася сiла.
Дзверы, у якiя яны пастукалi, адчынiлiся, i на парозе паявiлася жанчына, таксама ўжо немаладога веку кабета, чысценькая, у бялюткiм начным чэпчыку на пукатай, з рэзка акрэсленымi рысамi твару галаве - вялiкай, гожай i строгай, такiя звычайна бываюць у жанок рабочых, жанок працавiтых i верных.
- А Божачкi! Што з iм? - крыкнула жанчына.
Калi ёй коратка было растлумачана, што адбылося, яна i сама супакоiлася i папрасiла доктара не хвалявацца, бо такое здаралася ўжо не першы раз з яе мужам.
- Яго трэба пакласцi ў пасцель, пане, толькi i ўсяго, ён засне, а заўтра ўсё будзе чын чынам.
- Але ж ён ледзьве языком варочае, - усумнiўся доктар.
- Э, нiчога страшнага, гэта ў яго ад хмелю. Ён жа нiчога не еў у абед, каб спрытнейшым быць, затое кульнуў ажно дзве чаркi - для настрою. Гарэлка, уявiце сабе, развязвае яму ногi, але скоўвае думкi i мову. Ах, не ў яго гады ўжо лётаць на танцулькi. Не, папраўдзе, ну хоць ты плач, i калi ўжо адумаецца чалавек?I
- Але чаму ён гэтак утрапёна танцуе ў такiя гады? - запытаўся здзiўлены доктар.
Яна пацiснула плячыма i пачырванела ад гневу, якi спакваля апаноўваў яе.
- Ах, Божачкi, чаму?! Ды таму, смех сказаць, каб думалi, што ён i пад маскаю маладзён, каб жанчыны лiплi да яго ды нашэптвалi ўсялякую брыду яму на вушка, каб ён мог хоць даткнуцца да iх, да iх паскуднага цела, хоць падыхаць iх пахамi, пудрамi ды памадамi... Во дзеля чаго ж яшчэ?! Ах, пане, во якая ў мяне жытка, цэлыя сорак гадоў ужо ўсё гэта цягнецца... Але найперш трэба ўкласцi яго ў пасцель, каб яму не стала кепска. Цi не памаглi б вы мне? Вельмi цяжка спраўляцца адной, калi ён у гэтакiм стане.
Стары сядзеў на ложку, асалавелы, з доўгiмi сiвымi валасамi, звiслымi на твар.
Яго палова i абурана, i замiлавана глядзела на яго.
- Ну, гляньце, хiба ён не прыгожы на свае гады? - зноў загаварыла яна. Дык не, трэба строiць з сябе блазна, каб людзi думалi, што ён яшчэ малады. Гора дый годзе! А праўда, ён харошанькi, пане? Адну хвiлiнку, зараз убачыце, пакуль ён не лёг.
Яна падышла да стала, дзе месцiлiся тазiк, збан з вадою, грэбень i шчотка, узяла шчотку, вярнулася да ложка, адкiнула ўгору зблытаныя кудлы п'янага мужа - i вось ужо яны, як на мадэлi мастака, буйнымi кучарамi леглi на патылiцу. Старая адступiла на крок i залюбавалася:
- Праўда, ён харошанькi на свае гады?
- Вельмi, - пацвердзiў доктар, якога ўсё гэта пачынала дужа забаўляць.
- А каб вы толькi бачылi, якi ён быў дваццацiпяцiгадовы! - дадала яна. Але ж трэба хутчэй укласцi яго, пакуль тая гарэлiца не вывернула вантробаў. Калi ласка, пане, памажыце сцягнуць рукаў... трохi вышэй... во гэтак... добра... цяпер штаны... пачакайце, я зараз скiну чаравiкi... Ну вось i ўсё. А цяпер пастаўце яго на ногi i хвiлiначку патрымайце, пакуль я рассцялю пасцель... вось так... цяпер паложым... Вы, можа, думаеце, што зараз ён пасунецца, каб i мне было дзе легчы? То дзiва. Мне ўжо трэба шукаць сабе месца абы-дзе. Гэта
