ён адсутнiчаў. Была тут яшчэ дзяўчына з тварам мадонны. Ён быў закрыты чорным вэлюмам. Кантэн падумаў, цi не снiцца яму ўсё гэта, настолькi гэты свет быў далёкi ад жыцця. На ўсiх прысутных ляжала адзнака сумнай дрымоты, твары скрывiлiся ад жаху ў чаканнi весялосцi.
Нейкую хвiлiну Кантэн яшчэ глядзеў на iх, але раптам яму зрабiлася не па сабе. Ён разлiчыўся i хуценька выйшаў.
20
Кантэн баяўся адыходзiцца далёка ад 'Там-Тама'. Ён толькi схадзiў на бераг Соны, але гэтым разам у яго знiкла жаданне глядзець на раку. Ён сапраўды не ведаў, што яго чакае. Аднак, каб апраўдацца перад сваiм сумленнем, прыйшоў да вываду, што трэба паспытаць апошнi шанц. Iнакш ён не зможа паехаць дадому.
Ён яшчэ раз зайшоў у кафэ, каб выпiць гарэлкi. Чаркi былi такiя самыя маленькiя, але ён хутка захмялеў, бо нiчога не еў.
Нарэшце мiнула трэцяя гадзiна, i Кантэн увайшоў у 'Там-Там'. Цяпер ён больш не вагаўся, нiчога не магло яго напужаць. Аднак як толькi ён увайшоў усярэдзiну, то адразу спынiўся. Яму здалося, што ён трапiў на iншую планету. Усё тут было ружовае: столiкi, лаўкi, лямпы, сцены. Нават белая афiцыянтава куртка здавалася ружовай. Кантэн глядзеў на лямпы i не разумеў, адкуль iдзе гэта ружовае святло. Здавалася, яно iшло адусюль i нiадкуль. Яно магло апускацца са сцен i са столi або, з такiм жа поспехам, магло падымацца з падлогi, быццам хвалi гарачага паветра, якiя падымаюцца летам з разагрэтага асфальту. Гэтае святло згушчала паветра, награвала яго так моцна, што немагчыма было дыхаць. Кантэну здавалася, што чалавечыя iстоты, якiя знаходзяцца тут, задыхаюцца ў гэткай атмасферы. А можа, адчуваў сябе так толькi ён адзiн. Вiдаць, якраз гэткiм бачаць перад смерцю свет вакол сябе. Кроў засцiлае тады вочы.
Кантэн з намаганнем удыхнуў цяжкае паветра i прайшоў крыху ўперад. Ля касы сядзела пажылая жанчына. Яе галава была ледзь бачна. Кантэн падышоў да прылаўка i спытаўся ў афiцыянта, цi ведае ён Марыю-Луiзу Кантэн. Той кiўнуў галавою ўбок i сказаў:
- Папытайцеся ў iх.
За столiкам, на якi ён паказаў, сядзелi дзве жанчыны. Адна сядзела спiною да залы, i Кантэну здалося, што зараз яго сэрца спынiцца. Але жанчына павярнула галаву, i Кантэн убачыў, што гэта не Марыя-Луiза. Кантэн глянуў яшчэ раз на афiцыянта. Той паўтарыў:
- Папытайцеся iх. Яны ўсё ведаюць лепш, чым я.
Кантэн стаiць, быццам паралiзаваны. Ён ведае, што павiнен зрабiць апошняе намаганне, каб развiтацца з надзеяй. Вось яго цела крыху нахiляецца ўперад, быццам ён збiраецца ўпасцi памiж столiкаў, але раптам адна нага адрываецца ад падлогi, i, супраць свайго жадання, ён робiць некалькi крокаў.
Кантэн наблiжаецца да столiка. Спыняецца. Дзяўчына, якая сядзiць да яго тварам, ветлiва ўсмiхаецца i гаворыць:
- Добры вечар.
Кантэн адказвае ледзь чутна:
- Добры вечар.
Дзяўчына, што сядзiць да яго спiной, устае i iдзе да прылаўка. Першая пасоўваецца крыху на лаўцы i дае Кантэну месца.
- Сядай, - кажа.
Кантэн каўтае слiну, якой сабралася поўна ў роце, i мармыча няўпэўнена:
- Я шукаю Марыю-Луiзу Кантэн...
- Цудоўна. Сядай, сядай! Я пагавару з табою пра тваю Марыю-Луiзу.
Кантэн без вялiкай ахвоты сядае побач з дзяўчынай, ад якой моцна пахне такiмi самымi духамi, як у салоне Раберцi.
Дзяўчына бярэ яго за руку i прыцiскаецца да пляча.
- Мяне завуць Дыяна... Табе падабаецца? Табе павiнна падабацца. Ты ж апрануты ў палiто ляснога чалавека.
Яна весела смяецца. Здаецца, Кантэн ударыў бы яе. Ён прыўстае, але дзяўчына трымае яго.
- Не варушыся, - шэпча яна, - я раскажу табе пра тваю Марыю-Луiзу. Яна паехала адсюль. Яна была маёй сяброўкай...
Афiцыянт прыносiць дзве вялiкiя шклянкi з лёдам i мутнай вадкасцю, якая нагадвае настой палыну.
- Пагаворым ветлiва, па-сяброўску, - не адстае дзяўчына. - Вып'ем па шклянцы i пагутарым, праўда?
Афiцыянт кажа:
- Гэта будзе васемсот.
Кантэн не раздумвае. Ён вымае свой партаманет i кiдае на стол тысячафранкавы бiлет. Дзяўчына гаворыць:
- Ведаеш, твая Марыя-Луiза добрая чувiха, але ў мяне склалася аб ёй дзiўнае ўражанне.
Дзяўчына смяецца зноў. Яна паварочваецца тварам да Кантэна, ад яе моцна пахне тытунём.
- Бачыш, - працягвае яна, - здаецца, твая Марыя-Луiза паехала з тыпам, у якога аўтамабiль доўгi, быццам тралейбус. Аднак гэта мяне нiколечкi не хвалюе.
Кантэн адчувае, што дзяўчына пачынае абдымаць яго за шыю. Ён увесь напружваецца. I як толькi адчуў на сваёй шчацэ дотык яе цёплай скуры, падскоквае, быццам працяты токам. Не стрымлiваецца i крычыць роспачным голасам:
- Марыя-Луiза-а-а!
Адпiхнуўшы ад сябе дзяўчыну, бяжыць да дзвярэй.
- Паглядзiце на яго, - крычыць тая, - што яму не спадабалася?
Чуецца яшчэ нейчы голас:
- Не чапай яго, ён з'ехаў з глузду!
Кантэн цягне на сябе ручку дзвярэй. Яны з першага разу не адчыняюцца. Ён яшчэ чуе, перад тым як выйсцi, з'едлiвы мужчынскi голас:
- Што ты яму зрабiла? Ты заўсёды абыходзiшся па-зверску са старымi!
За спiной у Кантэна моцна грукаюць дзверы i рэзка абрываюць смех, якi праносiцца па зале.
НЯПРАЎДА
21
Кантэн iшоў, быццам адсцёбаны пугай, быццам аблiты варам. Яго старэчую скуру апёк дотык гэтай дзяўчыны. Ды яна ж яму дачка гадамi!
Усё ў iм перавярнулася. Кантэн нагадваў цяпер стары рухавiк, якi працаваў з перабоямi, сапсаваную музычную скрынку, якая iграла з перарывамi. Ён ап'янеў ад усяго таго, што пачуў. Яго ванiтавала словамi:
- Стары з вялiкiм кашальком... Стары, у якога поўна грошай... Яны толькi i мараць аб гэтым!...
- Столькi папрацаваць, каб потым зноў вярнуцца ў вёску, дзе гнула горб не адно пакаленне Кантэнаў!..
- Кантэн - селянiн... Кантэн - чорны капялюш... Кантэн - футравае палiто... Кантэн - лясны чалавек... Кантэн нямодны.., састарэлы.., бязглузды.., скончаны!
- Ведаеш, а Марыя-Луiза ўмее жыць!
- Добрая дзеўка... Працаўнiца, i ўсё тут.
- Нам будзе не хапаць гэтай малой...
- Тып з доўгiм, як тралейбус, аўтамабiлем!
- О, гэта дзяўчына не будзе бавiцца!
- Вiдаць, яна добра зарабляе, калi прысылае сястры гэткiя падарункi!
- Твая Марыя-Луiза - мая сяброўка...
- Скажаш ёй, што я захварэла...
- Калi я думаю аб тым, як яна там адна...
У Кантэнавай галаве пераблыталiся галасы, твары, гукi, колеры горада, якога ён больш не заўважаў вакол сябе.
Некалькi разоў ён намагаўся ўспомнiць, як выглядае Марыя-Луiза, але кожны раз перад iм уставалi iншая постаць, iншы твар. То гэта была жанчына з блакiтнымi валасамi, то чарнявая шлюха, то светлая, пасля дзяўчынка, якой толькi што споўнiлася пятнаццаць гадоў, i, нарэшце, гэта апошняя, з 'Там-Тама'.
Усе яны былi на адзiн твар, а значыць, не мелi яго зусiм.
