- Пайшоў ты, Скоцi, - панура прамовiў Рой.
Скоцi адмовiўся ад уяўна гнеўнага тону.
- I чаму табе не пайсцi на поўнач са мной i Самсонам? - пытаўся ён. - Чаму ты не папросiш iнспектара запiсаць цябе на адзiн з тых участкаў?
Рой паглядзеў на толькi што наваксаваныя боты Скоцi.
- А навошта табе iсцi на поўнач? - спытаў ён у Скоцi. - Ты ж выцягнуў свой стары ўчастак, навошта табе валачыся на поўнач?
- Не будзь упартым, Рой, - папрасiў Самсон. - Чаму ты не хочаш пайсцi з намi?
- Але чаму б вам не пайсцi зараз у бар i не напiцца? - спытаў Рой, i адразу ж закрычаў на iх, каб не думаць, якое гэта было б шчасце - пайсцi на поўнач з Самсонам i Скоцi, шчасце, якое ён не прымаў дзеля непазбежнай адзiноты, якая чакала яго ўсюды ў лесе. Калi ўжо нiчога не было для яго ў Сент-Элене, дык нiчога не было для яго i ў лесе. Як яны не могуць гэтага зразумець?
- Схадзiце, - крычаў ён iм, - схадзiце i добра напiцеся, пакуль вас не зжэрла ледзяная пустыня!
- Мо ты ўгаворыш яго, - сказаў Скоцi Джэку. - Ты не маеш рацыi, Рой, i сам гэта добра ведаеш. - I ён павёў Самсона ў бар.
Рой адразу ж напаў на Джэка.
- Ну, - сказаў ён. - Выратавальнiк дарог! Выратавальнiк горада! Што яшчэ. ратаваць збiраешся? - Але атака была слабая.
- Мне паведамiлi, што ўчора вечарам ты не знайшоў мяне, - сказаў яму Джэк, не звяртаючы ўвагi на яго горыч.
- Я нiкога не знайшоў учора вечарам, - адказаў Рой.
Джэк сеў.
- Ты, вядома, заходзiў дамоў?
Рой павольна кiўнуў.
- Прыйшоў у свой пакой, а там чужыя дзецi. - Ён прыкрыў шапкай вочы i гаварыў вельмi спакойна. - Хто купiў ферму, Джэк? Нехта з Раселяў?
- Не. Яе купiлi зямельныя агенты, а заплацiў, вiдаць, банк.
- Банк? А навошта яму хата фермера?
- Але ж гэта яшчэ даволi прыстойная ферма...
- Але навошта банку купляць яе? Банк - гэта ж проста будынак. Навошта яны скуплiваюць фермы? Якая ў гэтым патрэба? - Рой, нарэшце, знайшоў падставу для незадаволенасцi, але i гэта не давала палёгкi. - Што ж зрабiў Сэм? - пытаўся ён у Джэка. - Узяў i прадаў iм ферму?
- Не, быў аўкцыён, а банк даў больш за ўсiх.
- А каго яны пасялiлi на ферме?
- Бiлi Эдвардса, - сказаў Джэк.
- Спачатку ён атрымаў майго каня, а зараз i ферму, ў дадатак!
- Ён добры фермер, Рой. Ён будзе на ёй як след працаваць.
- Вядомая справа! Таму, напэўна, банк i пасадзiў яго туды.
- Вiдаць.
- А як жа Сэм?
- Ты нiчога не чуў пра Сэма?
- Не, - адказаў Рой.
- Сэм проста сышоў. - Джэк пацiснуў плячыма. - Уцёк.
- Разам з Руф?
- Не, кiнуў яе. Усё кiнуў. Забраў палову грошай, адным цудоўным ранкам пайшоў на станцыю i знiк. Знiк!
- Зусiм як Эндзi, - сумна, але без горычы прамовiў Рой.
- Так, падобна, - сказаў Джэк i замоўк у чаканнi.
Рой павiнен быў задаць гэтае пытанне. Зараз ён не мог не задаць яго.
- А што з Эндзi? Дзе ён?
- Недзе тут, - сказаў Джэк.
- А Джынi?
- Па-ранейшаму ў старой хаце Мак-Нэйраў.
Рой падняў шапку, i сонца асляпiла яго.
- Ты яе яшчэ не бачыў? - спытаў Джэк.
Рой пакруцiў галавой.
- Яшчэ не, - сказаў ён. - А Эндзi з ёй?
Джэк пацiснуў плячыма.
- Магчыма, - сказаў ён.
На iмгненне Рою здалося, што Джэк мог бы сказаць больш, але той змоўк i неяк неахвотна ўсмiхнуўся. Сабака зноў пачаў лашчыцца да Роя. Той механiчна церабiў яго галаву, морду, шыю. Сабака быў, вiдаць, ручны i заскуголiў, калi рука Роя перастала гладзiць яго.
- Джэк, - вiнаватым тонам сказаў Рой, успомнiўшы, нарэшце, нешта важнае. Я схаваў у тваiм хляве пушнiну.
Джэк кiўнуў.
- Я бачыў.
- Я яе забяру адтуль. Мо сёння вечарам.
- Калi захочаш, - сказаў Джэк.
- Не, сёння вечарам, - сказаў Рой.
- Ладна, - сказаў Джэк. - Мо пераначуеш у нас?
Рой кiўнуў.
- А як твая ферма? - спытаў ён.
- Становiцца падобнай на ферму, - сказаў Джэк.
- А сям'я?
- Нармальна, Рой. На будучы год адкрываем сярэднюю школу ў Марлоў. Учора гаварыў з адмiнiстрацыяй.
- Марлоў? Гэта ж за дзесяць мiль, - сказаў Рой. - Якi сэнс для нас?
- Дзесяць мiль? - Джэк пацiснуў плячыма. - Арганiзуем аўтобус.
- Фермер Джэк! - сказаў Рой, i гэтыя словы прабiлiся ў яго пацяжэлую галаву. Яму захацелася падчапiць Джэка, пажартаваць наконт схаванай пушнiны, наконт горада, наконт дарогi, наконт школы. Джэк быў тут i чакаў гэтага, амаль малiў Роя не адасабляцца. Дзiўнае гэта было маўчанне, але неўзабаве яно перарасло ў пераможную перадышку, бо менавiта гэтае маўчанне вярнула Рою пэўнасць, ад якой яму не было дзе схавацца. Гэта была пэўнасць Джэка, якi нiколi не здаецца. Джэка i яго фермы, Джэка i яго школы - сярэдняй школы! Iменна тое, як Джэк сцвярджаў свае правы, уратавала Роя ў гэты вырашальны, апошнi момант. Зараз ён не мог уцячы ад самога сябе.
- Добра, - прамовiў Рой i ўстаў. - Мне трэба iсцi, Джэк.
Джэк ведаў, куды iдзе Рой, i ведаў, што яго чакае, але ён мог толькi сказаць:
- Бадай, трэба, Рой.
- Тады бывай, - сказаў Рой i пайшоў прэч не сваёй звыклай паходкай, а крыху хiстаючыся, нiбыта Блэк- энд-Блю яшчэ туманiла яму галаву. Джэк назiраў, як ён перайшоў дарогу i нацянькi пайшоў да старой хаты Мак-Нэйраў.
Раздзел васемнаццаты
Падмытыя платы са снегу павалiлiся, вераб'i адчайна мiтусiлiся ў гразi сярод скал i ў раскiслым тарфянiку. У лесе было шмат сiнiх соек, а ў кустах скакалi сiнiцы. На поле выйшлi людзi з канавакапальнiкамi i плугамi, i ўжо блiзка ад старой хаты Мак-Нэйраў Рой спынiўся, каб паназiраць за адным з работнiкаў. Гэта быў Бiлi Эдвардс, ён кiраваў сваiм канём. Рой здагадаўся, што ён трымае курс на далёкае поле, цi то ачышчаць, цi то прайсцi карчавальнiкам, цi то вывезцi карчы. У яго не было нядобрых адносiн да Бiлi Эдвардса, ён не мог дрэнна адносiцца нi да кога, хто ўзяўся б адрадзiць гэтую ферму, але ў iм расла сляпая незадаволенасць адзiным цагляным будынкам у Сент-Элене, якi зараз валодаў ёй. Што патрэбна банку ад фермы? Што наогул хоча банк ад чалавека?
Усё больш заводзячы сябе, ён iшоў па раллi, каб было бачна, што яму напляваць на банк; выклiк быў i ў
