моцнае было здранцвенне. Я чуў гудзенне агню ў пясчаным кар'еры i раптоўна абарванае ржанне каня. Як быццам чыйсцi нябачны распалены палец рухаўся па пустыры памiж мною i марсiянамi, выкрэслiваючы вогненную крывую, i паўсюль кругом дымiлася i шыпела цёмная зямля. Штосьцi з грукатам упала воддаль, недзе злева, там, дзе выходзiць на пустку дарога да ўокiнгскай станцыi. Шыпенне i гул скончылiся, i чорны купалападобны прадмет паволi апусцiўся ў яму.
Гэта адбылося хутка; я ўсё яшчэ стаяў нерухома, уражаны i аслеплены бляскам агню. Калi б гэта смерць апiсала поўны круг, яна непазбежна ператварыла б у попел i мяне. Але яна слiзганула мiма i мяне 'пашкадавала'.
Навакольная цемната стала яшчэ больш страшнай i змрочнай. Узгоркаватая пустка здавалася чорнай, толькi палоска шашы шарэла пад цёмна-сiнiм небам. Людзi знiклi. Уверсе мiгацелi зоркi, а на захадзе свяцiлася бледная зеленаватая паласа. Вяршынi соснаў i стрэхi Хорсела выразна выступалi на вячэрнiм небе. Марсiяне i iх зброя былi нябачныя, толькi на тонкай мачце няспынна круцiлася люстра. Тлелi дрэвы, дзе-нiдзе дымiлася кустоўе, а ў нерухомым вячэрнiм паветры над дамамi каля станцыi Ўокiнг падымалiся слупы полымя.
Усё засталося гэткiм самым, як было, быццам i не пралятаў гэты вогненны смерч. Кучка чорных фiгурак з белым сцягам была знiшчана, але мне здавалася, што за ўвесь гэты вечар нiхто i не спрабаваў парушыць цiшыню. Раптам я зразумеў, што стаю тут, на цёмнай пустцы, адзiн, бездапаможны, безабаронны. Быццам штосьцi звалiлася на мяне... Страх!
Я з намаганнем павярнуўся i пабег, чапляючыся нагамi за верас. Страх, якi ахапiў мяне, быў не проста страхам. Гэта быў неўсвядомлены жах i перад марсiянамi, i перад запанаваўшымi навокал мяне цемрай i цiшынёй. Мужнасць пакiнула мяне, i я бег, усхлiпваючы, як дзiця. Баяўся азiрнуцца назад.
Помню, у мяне было такое адчуванне, што са мною хтосьцi гуляе, што вось цяпер, калi я ўжо амаль па- за небяспекай, таямнiчая смерць, iмгненная, як успышка агню, раптам выскачыць з цёмнай ямы, дзе ляжыць цылiндр, i знiшчыць мяне на месцы.
VI
ЦЕПЛАВЫ ПРАМЕНЬ НА ЧОБХЕМСКАЙ ДАРОЗЕ
Да цяперашняга часу яшчэ не раслумачана, якiм чынам марсiяне могуць усмерчваць людзей так хутка i так бясшумна. Многiя мяркуюць, што яны неяк канцэнтруюць iнтэнсiўную цеплату ў камеры, якая абсалютна не праводзiць цяпло. Гэту кандэнсаваную цеплату яны кiдаюць паралельнымi промнямi на той прадмет, якi яны абралi за цэль, пры дапамозе палiрованага парабалiчнага люстра з невядомага рэчыва, падобна да таго, як парабалiчнае люстра маяка адкiдвае снапы святла. Але нiхто не змог пераканальна гэта даказаць. Несумненна адно: тут дзейнiчаюць цеплавыя промнi. Усё, што толькi можа гарэць, ператвараецца ў языкi полымя пры iх судакрананнi; свiнец расцякаецца, як вадкасць; жалеза размякчаецца; шкло трэскаецца i плавiцца; а калi яны, гэтыя промнi, падаюць на ваду, яна iмгненна ператвараецца ў пару.
Гэтай ноччу каля сарака чалавек ляжалi пад зорамi паблiзу ямы, абгарэлыя i знявечаныя да непазнавальнасцi, i ўсю ноч пустка памiж Хорселам i Мэйбэры была бязлюдная i над ёю плыло зарыва.
У Чобхеме, Уокiнгу i Отэршоў, магчыма, у адзiн i той жа час даведалiся аб катастрофе. Ва Ўокiнгу лаўкi ўжо былi зачынены, калi гэта адбылося, i групы людзей, зацiкаўленых пачутым, iшлi па Хорселскiм мосце i па дарозе, акаймаванай дрэвамi, кiруючыся на пустку. Моладзь, скончыўшы дзённыя клопаты, выкарыстала гэту навiну, пэўна, як прапанову пайсцi пагуляць i пафлiртаваць. Вы можаце сабе ўявiць, якiм быў гул галасоў на цёмнай дарозе...
Ва Ўокiнгу толькi нямногiя ведалi, што цылiндр адкрыўся, хоць бедалага Гендэрсан адправiў пасыльнага на веласiпедзе ў паштовую кантору са спецыяльнай тэлеграмай для вячэрняй газеты.
Маладыя 'двойкi' i 'тройкi', выходзячы на адкрытае месца, бачылi людзей, якiя ўсхвалявана аб чымсьцi гаварылi i паглядалi ў бок пясчанага кар'ера на люстраное вярчэнне; хваляванне iх, несумненна, перадавалася новаму папаўненню.
А палове дзевятай, незадоўга да гiбелi дэлегацыi, каля ямы сабраўся чалавечы натоўп - чалавек трыста, калi не больш, не лiчачы тых, хто збочыў з дарогi, каб падысцi блiжэй да марсiянаў. Сярод iх былi тры палiсмены, да таго ж адзiн конны; яны старалiся, згодна iнструкцыям Стэнта, супакоiць натоўп i не падпускаць яго да цылiндра. Не абышлося, канешне, без пратэсту гарачых галоў, для якiх усякае зборышча з'яўляецца новай зачэпкай пашумець i пабалакаць.
Як толькi марсiяне паказалiся з свайго цылiндра, Стэнт i Оджылвi, папярэджваючы магчымасць сутыкнення, тэлеграфавалi з Хорсела ў казармы з просьбаю прыслаць салдатаў для таго, каб не дапусцiць насiлля з боку гэтых дзiўных iстотаў. Пасля гэтага яны вярнулiся на чале злашчаснай дэлегацыi. Людзi, якiя знаходзiлiся ў натоўпе, пасля апiсвалi iх смерць - яны бачылi тое ж самае, што i я: тры клубы зялёнага дыму, глухое гудзенне i ўспышкi полымя.
Аднак натоўпу гледачоў пагражала большая небяспека, чым мне. Iх выратаваў толькi пясчаны, парослы верасам пагорак, затрымаўшы частку цеплавых промняў. Калi б парабалiчнае люстра было паднята на некалькi ярдаў вышэй, не засталося б нiводнага жывога сведкi. Яны бачылi, як успыхваў агонь, як падалi людзi, як нябачная рука, запальваючы кустоўе, хутка наблiжалася да iх у прыцемках. Потым са свiстам, заглушыўшы гул з ямы, прамень блiснуў над iх галовамi; успыхнулi вершалiны букаў, акаймоўваючых дарогу; у блiжэйшым доме трэснулi цаглiны, разляцелiся шыбы, запалымнелi аконныя рамы i рухнула частка страхi.
Калi затрашчалi i загулi палаючыя дрэвы, ахоплены панiкай натоўп некалькi секундаў нерашуча таптаўся на месцы. На дарогу падалi iскры i недагаркi галля, кружылася вогненнае лiсце. Загаралiся капелюшы i спаднiцы. З пусткi даносiўся пранiзлiвы крык.
Крыкi i стогны злiвалiся ў аглушальны гул. Конны палiсмен, схапiўшыся рукамi за галаву, праскакаў сярод узбударажанага натоўпу, моцна крычучы.
- Яны iдуць! - крыкнуў жаночы голас, i, налягаючы на прысутных за спiной, людзi пачалi пракладваць сабе дарогу да Ўокiнга. Натоўп разбягаўся ўсляпую, як статак авечак. Там, дзе дарога станавiлася вузейшай i цямнейшай, памiж высокiмi насыпамi, адбылася адчайная даўка. Не абышлося без ахвяр: трое - дзве жанчыны i адзiн хлопчык - былi раздушаныя i затаптаныя; iх пакiнулi памiраць сярод цемры i страху.
VII
ЯК Я ДАБРАЎСЯ ДАДОМУ
Што да мяне, то я помню толькi, што натыкаўся на дрэвы i часта падаў, прабiраючыся праз кустоўе. Нада мною навiс нябачны страх; бязлiтасны цеплавы меч марсiянаў, здавалася, замахваўся, блiскаючы над маёй галавою, i вось-вось павiнен быў абрушыцца i дастаць мяне. Я выбраўся на дарогу памiж скрыжаваннем i Хорселам i пабег у бок скрыжавання.
У рэшце рэшт я стамiўся ад хвалявання i хуткага бегу, пахiснуўся i ўпаў ля дарогi, непадалёку ад моста цераз канал, каля газавага завода. Я ляжаў нерухома.
Праляжаў я так, мабыць, даволi доўга.
Я прыўзняўся i сеў у поўным недаўменнi. З хвiлiну не мог зразумець, як сюды трапiў. Я строс з сябе нядаўнi страх, як пыл з адзення. Капялюш мой знiк, i каўнерык саскочыў з запiнкi. Некалькi хвiлiнаў назад перада мною былi толькi ноч, прастора i прырода, мая бездапаможнасць, страх i блiзкасць смерцi. I цяпер усё адразу перамянiлася, мой настрой быў зусiм iншым. Пераход ад аднаго духоўнага стану ў другi адбыўся непрыкметна. Я стаў зноў самiм сабою, такiм, якi я бываў кожны дзень, - звычайны сцiрлы гараджанiн. Нямая пустка, мае ўцёкi, крылатае полымя - усё здавалася мне сном. Я дапытваўся ў сябе: цi было ўсё гэта на самой справе? Мне проста не верылася, што гэта сапраўды адбылося.
Я ўстаў i пайшоў па крутым пад'ёме моста. Галава не варыла. Мускулы i нервы расслабiлiся... Я хiстаўся, як п'яны. З другога боку выгнутага аркаю моста паказалася чыясьцi галава i паявiўся рабочы з карзiнаю. Побач з iм крочыў маленькi хлопчык. Рабочы прайшоў мiма, пажадаўшы мне добрай ночы. Я хацеў загаварыць з м i не мог. Я толькi адказаў на яго прывiтанне нейкiм абыякавым мармытаннем i пайшоў далей па мосце.
На павароце к Мэйбэры цягнiк - хвалiстая лента белага iскрыстага дыму i доўгая чарада светлых вакон - пранёсся на поўдзень: тук-тук... тук-тук... i знiк. Каля варотаў аднаго з дамоў, што ўтваралi так званую 'Усходнюю тэрасу', размаўляла ледзь прыкметная група людзей. Усё гэта было так рэальна, так знаёма! Не тое, што там - у полi... Неверагодна, фантастычна! 'Не, - падумаў я, - гэтага не магло быць'.
Магчыма, я чалавек своеасаблiвы i мае адчуваннi не зусiм звычайныя. Калi-нiкалi я мучуся ад дзiўнага пачуцця адчуджанасцi ад самога сябе i вакольнага свету. Я быццам знутры назiраю за ўсiм аднекуль здалёк,
