Косьцiк, - нiхай здраствуiць! Такая хлёсткая й крэпкая, як сама ўласьць савецкая. Цаца, нi брама! Нiхай знаюць, што нi пэцкалi строiлi.
- Нас пiражывець! - руплiва пераборшчыў Лявон. - Ну толька-ж канчаць трэба, саўсiм разьвiднелася ўжо...
- Дык даеш! - схамянуўся Косьцiк. - Хто-ж палезiць?
- Нiхай Макатунiшка. Яна найлягчэйшая.
Борздым крокам рушыi да брамы. На жвiры й глiне гасьцiнца валялiся аполкi дрэва й трэскi, а ў канаве - сталярскiя прылады. З кужэльнае абгорткi злавесна пазiрала руля Косьцiкавага абрэзу. Лявон узяў скрутак тонкай вяроўкi й парэзаў яго на кароткiя кавалкi ды падаў Парасцы.
- На, лезь. Партрэт i лозунг прывяжаш. Вазьмi й ножык, дзiркi прапорыш дзе трэба.
Зяваючы Макатунiшка пераступiла з нагi на нагу. Стройная, танклявая, як бярозка маладая, босая, загарэлыя лыткi, раськiданыя валосы, апранутая ў белую блюзку ў краскi, зялёную спаднiцу, дзяўчына заспанымi вачыма пазiрала на Шпунта.
- Чаму гэта я? А з вас каторы ня можыць?
- Ну лезь ужо, Параска, ня медлi. Ты-ж найлягчэйшая й найболi павярткая ў нас, - спанукаў Косьцiк.
Лявон зiрнуў у вадзiн i другi канец мёртвага гасьцiнца.
- Скарэй во, бо саўсiм разьвiднелася ўжо! - прынагляў ён.
- Лезь, Параска! - падтрымаў сяброў Павалiцкi Хвёдар.
Дзяўчына палажыла ў кiшэню спаднiцы парэзаную вяроўку, Лявонаў ножык-складанчык i пачала таропка лезьцi па драбiне. Дзяцюкi моўчкi прыглядалiся як ёмка ўсьпiналася наверх. Гэтак магла лезьцi адно дзяўчына каля гаспадаркi й лесу выгадаваная. Калi ўзьлезла, аблапiла верхнюю жардзiну рукамi, а нагамi асьцярона ступiла на нiжнюю. Жэрдка ўгнулася, але трымалася.
- Ня зломiцца? - гукнула Параска.
- Сьмела, ня бойся! - падбадзёрыў Шпунт.
На доўгую галiну зь цьвяком на канцы Павалiцкi Хвёдар падчапiў партрэт i падаў яго Макатунiшцы. Цяпер усе на спраўнасьць ейных рук чакалi. Для раўнавагi Мякатунiшка шырака расставiла ногi i ўзялася прывязваць партрэт. Занятая працай, яна не спасьцерагла прыглушанага хiхiканьня дзяцюкоў, што зьнiзу пiльна ня толькi за ейнымi рукамi сачылi.
- А што-ж ты думаў, - штурхнуў локцем Косьцiка Лявон, - што бiз штаноў яна?
- Каму-ж знаць, калi нi табе? Цi раз ты туды злазiў? - адсек Косьцiк. Як на загад тройка голасна зарагатала.
- Ах вы, нягоднiкi! - злосна крыкнула зьверху Параска. - А-цьфу на вас!
Дзяцюкi борзда адскочылi й спорны плявок сьлiны шлёпнуў у жвiр.
- Рабi, рабi ўжо! - гаркнуў Косьцiк. - Даёш скарэй!
Мiнула хвiлiн зь пятнаццаць. Рознагалосьсем птушыных песьняў усхадзiлася Гаравацкая пушча, перагаўквалiся па навакольлi сабакi, нейдзе ў Лiпавiцкiм двары рыкалi каровы. Пунсовым пажарам зацьвiла за гарбом Гараваткi неба. Спачатку ледзь чутна, а пасьля гулка загрукаталi ў лесе калёсы. Дзяцюкi трывожна пераглянулiся.
Параска канчала прывязваць палотнiшча, як раптам воддаль зь лесу выкацiлася на самакатах група жаўнераў у круглых шапках. Ззаду борзда гнала запрэжаная парай коней каляска. Першая ўгледзiла iх зьверху Макатунiшка.
- Гляньце, глянь! - выставiла дзяўчына ўказальны палец i анямеў ад страху ейны голас.
Здарылася гэта так раптоўна, што дзяцюкi, забыўшыся пра ўсё, кiнулiся ў панiку. Не ў галаве мусiць быў Косьцiку ягоны верны абрэз, калi ўсе тры, як раптам спалоханыя курапаткi, нырцом iрванулi ў прыдарожны зарасьнiк. Калi й чуў каторы, дык нiводзiн не адклiкнуўся на ўтрапёны лямант Мактунiшкi, што бездапаможна ўверсе на браме калацiлася.
Яшчэ на хаду пасаскаквалi жаўнеры з самакатаў i колькi раптоўных стрэлаў сьцебанула па прыдарожных кустох i дрэвах.
- Не страляць! - раўнуў рослы, мурлаты капiтан. - Псякрэў, бальшавiкi! Чорта якога цяпер у лесе знойдзеш, - плюнуў ён сакавiта ў той бок, куды дзяцюкi скрылiся. Вочы ўсiх жаўнераў, - а было iх больш дзесяцi, - прагна ўпiлiся ў Параску, што асiнавым лiстом дрыжэла ўверсе над групай помстай дыхаючых КОПаўцаў.
Наладаваная вайсковымi трантамi й амунiцыяй каляска спынiлася ззаду. Спакойна жваў даўгую саломiну й лейцамi стрымлiваў двух прыгожых коняў, выгадна расьсеўшыся на козлах здаравяка-хурман. Вiдаць пры доглядзе коняў зашмальцаваў свой зялёны мундзiр. Конi нецярплiва жвалi цуглi, топалi ў гужох, а белая пена з храпаў камякамi спадала на жвiр гасьцiнца.
Аддыхаючы з хуткага бегу, жаўнеры стаўпiлiся каля брамы. Некаторыя закурывалi. Твары прамянiлiся ўсьмешкамi, што бываюць у паляўнiчых, калi зьвер у пастку трапiць.
- Матка боская чанстахоўская, Ёзус Марыя! То ўжо скурчы сыны бальшавiкоў спатыкаць прыгатавалiся. Бачылi вы такое? Трэба было iх усiх, як скурчых сыноў, даўно перадушыць!
- Гэта толькi што нашы польскiя сэрцы добрыя! Мы да iх як ласкавая матка, а яны нам нажы ў сьпiны рыхтавалi.
Асаблiва злосна бурчэў i лаяўся прысядзiсты, з маленькiмi рыжанькiмi вусiкамi дзядзька.
- Але-ж i папалася птушанё. Ну таго... дык чаго гэта чакаем, пане капiтан?
Ледзь прытомная ад жаху Параска памкнулася ў вадзiн i другi бок, але ацяжэлыя ногi й галава нiяк не маглi наважыцца што рабiць.
- Гм, брама даволi хлёсткая, але мне здаецца, што на ёй дэкарацыяў замала, - зьедлiва ўсьмiхнуўся афiцэр i яшчэ больш на правы бок сваю круглую шапку ссунуў. - Як думаеце хлопцы?
Здагадлiвасьць распрамянiла сяржантаў твар.
- Яшчэ от хоць-бы адну дэкарацыю на ёй павесiць, - пацёр ён далонi. Хлопцы, вяровачку!
- Злазь мiгам! - шорсткiм голасам загадаў капiтан Парасцы.
Калi Макатунiшка адубелымi нагамi пачала нарэшце ступаць па драбiне, капiтан гукнуў на хурмана.
- Пад'яжджай, Яцак!
Як успыхвае раптоўным полымем сухая салома, гэтак ажыла грамада КОПаўцаў. Ня здолела Макатунiшка дабрацца да нiжнiх ступнёў драбiны, як некалькi рук учапiлiся за ейныя ногi й вопратку. Цягнулi й тузалi, суправодзячы голаснай лаянкай, у каторай дамiнавала-грымела лiтара 'р'.
Мiгам апынулася Макатунiшка на возе. Хтосьцi балюча вывiхнуў i ззаду трымаў ейныя рукi. Зьмейкай узьвiўся над верхняй жардзiнай брамы таўставаты гуж i неўзабаве хлёсткая добра зьвязаная пятля лашчыла гладкую, польнымi вятрамi й сонцам цалаваную, дзяўчынiну шыю.
- Паночак, даруй! Я-ж ня вiнаватая, мне загадалi... Злавiце iх, дрыготкiм голасам прасiлася Параска.
- Маўчаць, хамка-бальшавiчка! - гаркнуў афiцэр. - Будзеш спатыкаць бальшавiкоў на пачэсным месцы.
Прарэзьлiвы рогат дзiкiм рэхам скалануў лес.
- Пане сяржант, гатоў? - спытаў афiцэр сяржанта.
- Так ест, пане капiтан, - запэўнiў падафiцэр, зацiскаючы на Парасчынай шыi пятлю.
- Яцак, iрванi зь месца!
Спакойны й зроўнаважаны хурман, што маўклiва прыглядаўся падрыхтоўчай мiтусьнi, рэзкiм махам даўгоў пугi сьцебануў па конях. Парэпаныя босыя Парасчыны ногi задрыгалi ў паветры. Угнулася пад раптоўным цяжарам жардзiна, моцна ўрэзалася ў шыю пятля, болем скрывiўся дзявочы твар.
Ледзь здолеў лес паўтарыць радасны воклiч жаўнераў, як чарга стрэлаў загуляла па партрэце Сталiна й чырвоным палатне. Ёмка загаўкалi па хутарох сабакi.
Стукнутая моцным жаўнерскiм чаравiком, паляцела з-пад брамы драбiна. Косьцiкаву абрэзу так i не далося свайму гаспадару ў крытычны момант пасобiць. Агледзiўшы яго, жаўнер размахнуўся й стукнуў аб кола й кароткая руля разьвiталася з прыкладам.
- У дарогу жвавей! Няма часу! - спахапiўся капiтан.
Цi трэба было падганяць. Страх, як мудрасьць адвечная кажа, вялiкiя крыльлi мае. Мiгам запылiлi па гасьцiнцы самакаты й загрукалi калёсы. Каб вешацелi замарудзiлi крыху, не абыйсьцiся iм бязь сьветкаў