- Хапае. I ў нас таксама.
Ляплеўскi не запярэчыў, толькi прыслухаўся, каб зразумець, на што той намякае? Ляплеўскi заўсёды быў чуйны да нават малога намёку такога кшталту, бо за намёкам магла быць небясьпека цi яе блiзкi сыгнал. Тое, што некалi пасобiла яму ў жыцьцi, дало магчымасьць скончыць iнстытут i нават уступiць у партыю, цяпер вельмi проста магло ўсё спляжыць. Настала iншая пара, пачалася новая палiтыка, i невядома яшчэ, як там, наверсе, паставяцца да iнстытуту сексотаў. Могуць тайна аддзячыць, а могуць i адкрыта спагнаць. У кожным разе было няпэўна i неспакойна. Нарабiў гэты дурань Хрушчоў вэрхалу ня толькi з кукурузай...
Спакваля зусiм зьвечарэла. Густаваты прыцемак праглынуў ужо агарод i падворак, накрыў дрэвы i дахi. Усё навокал сьцiхла, стаiлася насустрач летняй кароткай начы. Толькi пад грушынай за хатай чулася стрыманая гамонка падпiтых людзей, ды мiльгалi ў змроку чырвоныя агеньчыкi цыгарэтаў. Адзiн, выгнуўшы крутую дугу, зьнiк у гародзе за плотам. Снайпер-Iван са злосным мацюгом вырашыў:
- Годзе пiць! Мальцы мы цi засранцы! Гайда помсьцiць!
- Яшчэ бутэлька засталася, - напомнiў Ляплеўскi.
- Тады налiвай! Але па апошняй. Вунь Дубчыку, а то ён мала выпiў.
- Ды выпiў я. Можа, годзе? - няпэўна азваўся Дубчык, аднак, пасоўваючыся блiжэй да стала.
- Выпi. I ты, сусед, выпi, - запрапанаваў Снайпер-Iван Саўчанку. - Там, брат, сiла спатрэбiцца.
- Ад гарэлкi сiла? - усумнiўся Саўчанка.
- А ты думаеш - не? Выпiўшы заўжды дужэйшы за цьвярозага. Навука гаворыць, чытаў.
- Але ноччу нядобра. Нiбы бандыты, - сказаў Ляплеўскi. Яму, пэўна, ня надта хацелася лезьцi ў даволi сумнеўную справу, ды ён ня мог устаяць ад напору Снайпера-Iвана.
- Нам, значыць, па начы нельга? Ага? А iм дык было лацьвей. Заўжды ноччу шчыравалi, каб сьведкаў не было. Я ж памятаю, мне iшоў пятнаццаты год. Прыехалi трох: гэты Вусаў i зь iм яшчэ два мiлiцыянты. Касаты - за панятога. Паднялi ўсiх апоўначы, толькi заснулi. Бацька якраз пастаўкi вазiў на станцыю, прыехаў азяблы, змораны, толькi чунi разуў, анучы ля грубкi разьвесiў. Уставай, ты арыштаваны. I вобыск. Усё перавярнулi, у дзежку з капустай шампалом шпыралi - контррэвалюцыю мацалi. Польскi шпiён! А я, панiмаеш, ня дужа й спалохаўся, бо ведаю ж: не шпiён, мяне яны ня возьмуць. Чаму так думаў, дурань безгаловы? Вунь жа вас, Саўчанка, усiх пабралi, табе ж таксама было няшмат гадоў...
- Дык то ж у трыццаць трэцiм, - азваўся з-за столiка Саўчанка. - На ссылку ўсiх бралi: i старых, i малых.
- А я скуль ведаў: на ссылку цi на расстрэл? Сядзеў зь дзецьмi ў запеччы, каб вобыску не мяшаць, а бацьку яны ля парога з узьнятымi рукамi пад вiнтоўкай трымалi. Бачу, гэты Вусаў выцягвае з куфэрка маю будзёнаўку з чырвонай зоркай. Скажу вам, неяк увосень бацька прывез з кiрмашу, дужа яна мне падабалася, тая будзёнаўка з маленькiмi такiмi гузiчкамi, таксама з зорачкамi. Я ж змалку да вайсковага прыхiльнасьць меў, шкада, праз калецтва не давялося нават да сяржанта выслужыцца.
- Во чаму ты гiмнасьцёрку ўпадабаў. Трэцi год з плечаў не скiдаеш, - цiха пасьмiхнуўся Саўчанка.
- А што - паважаю. Але не пра тое гаворка. Надзеў раз тую будзёнаўку ў школу, ну мальцы й наляцелi: дай ды дай памераць. Адзiн гузiк i адарвалi. Бацька ўвечары пабачыў i адабраў, кажа: сьпярша аблавушку данасi. Крыўдна было, але, думаю, ладна. Ужо хутка дваццаць трэцяга лютага, дзень Чырвонай Армii, ужо тады ён пра мяне ўспомнiць. Выпрашу. Ды во - кукiш, а ня дзень армii. Вусаў гэты маю будзёнаўку мiлiцыянту аддаў, кажа: не дамо польскаму шпiёну чырвонаармейскi ўбор кампрамэтаваць. Тая будзёнаўка мне затым два гады сьнiлася.
- Таму ты i снайперам стаў? - спытаў Ляплеўскi.
- Не, снайперам не таму. Снайперам - гэта па слабасьцi характару. У партызанку, як вока асколкам выбiла, ну трохi загаiлася, а тут блякаду немцы распачалi. Загад: усiх iнвалiдаў у строй. Якраз снайпера нашага Бiклагу забiла, вiнтоўка з прыцэлам засталася. Каму яе аддаць? Усе адмаўляюцца: то не магу, то ня ўмею. Вядома, дрэйфяць, бо тут адвагi паболей трэба, чым з простым ружжом. Дык камандзiр кажа: Iвану Ярашэвiчу, у яго адно вока спраўнае, а другога няма, то i прыплюшчваць ня трэба. Будзе бiць нямецкiх захопнiкаў. Во я i бiў, як снайпер. Двух палiцаяў шлёпнуў i аднаго захопнiка. Як цяпер памятаю: ранiчкай на ўзьлеску вылез зь люку на танку, узiраецца ў дальнi ўзьлесак зь бiнокля. А я праз сто мэтраў пад кустом ляжу. Ну, я яму й гваздануў проста пад бiнокаль, так i абвiс у люку.
- Герой! - няпэўна сказаў Ляплеўскi.
- А ты думаў! Мэдаль 'За адвагу' ня кожнаму давалi.
- Ну, i камандуй. А мы за табой.
- Лады, мальцы! Тады яшчэ па калiву, i завязалi. А то... Ня знаю, якi ён цяпер, а тады ладны бугай быў.
- Ня думай, не зьмiзарнеў. Такiя не мiзарнеюць, - сказаў Саўчанка.
Яны i яшчэ выпiлi - на гэты раз моўчкi, ужо агорнутыя новым клопатам, якi абрынуў на iх гэты няўрымсьлiвы Снайпер. Пасьля Ляплеўскi ненадоўга адлучыўся да плоту i зноў вярнуўся да столiка. Iншым разам пара было ўжо i разыходзiцца, усё ж купальская ноч караценькая, ды нейкая сiла трымала iх разам, як змоўшчыкаў небясьпечнае справы, якая немаведама яшчэ чым скончыцца. I яны ўсе сядзелi за столiкам, на якiм цьмяна шарэла газэта зь дзьвюма парожнiмi шклянкамi. Саўчанка нялоўка неяк саўгануў локцем i скiнуў кудысь кавалак хлеба, якi тут жа палез шукаць у траве. I доўга ня мог знайсьцi, пакуль Дубчык не намацаў яго зводдаль на сьцежцы.
- I каб усе разам! Каб нiхто не сачкануў, - папярэджваў Снайпер-Iван.
- А чым мы яго? - прастадушна запытаўся Дубчьж.
- А хто чым. Бяры кол або камень. Нажа няма?
- Нажа няма, - сказаў Ляплеўскi бязь ценю гумару.
- Дык прынясi! Ужо ж у хаце нож ёсьць?
- Не, няма.
- Ну i хазяйства! Нават нажа ня маюць. А калi зарэзаць каго?
Дубчык аж дробненька засьмяяўся ад таго Iванавага досьцiпу, а можа, успомнiўшы, што i ў яго не было нажа. Можа, гады чатыры, як зламаўся бацькаў саморобны, выкуты ў местачковай кузьнi, з драўлянымi тронкамi. У сваёй бабыльскай гаспадарцы Дубчык абыходзiўся сякерай, праўда, таксама старой i заржаўленай, зь нязручнай i кароткай расхiстанай ручкай. Яшчэ ягоны бацька, калгасны вартаўнiк, зьбiраўся яе паправiць, мацi ўсё лаяла яго за няздатны iнструмэнт, ды так i не сабраўся да арышту. Тупаючы марознай зiмой ля калгаснага сьвiрану, ён усё сьпяваў прыпеўкi - недзе пачутыя, а таксама ўласнага сачыненьня, часам бязглуздыя, а часам з пэўным дужа надзённым сэнсам. I хтосьцi яго ўчуў. Цi адмыслова падслухаў. Як арыштавалi ўначы, дык гэты Вусаў, мабыць, не стрымаўшыся, працытаваў адну, якая на ўсё жыцьцё ўрэзалася ў памяць падлетка-сына: 'У калгасе добра жыць, хто на могiлках ляжыць'. Бацька тады аж заўсьмiхаўся з радасьцi ад увагi да ягонай творчасьцi. Тады наўрад цi ён прадбачыў, што i сам хута ляжа на нейкiх могiлках, i паўмiраюць малымi ягоныя тры дачушкi, састарыцца сынок, а тая сякера-iнвалiд з раструшчаным тронкам усё будзе служыць. Несьмяротная сякера.
- Я гэта - па тапор зьбегаю, - цiха прапанаваў Дубчык.
- Давай, толькi хутка. А, ядры яго зьвер, - няўжо сьвiтае?
- Аднак сьвiтае, - пагадзiўся Саўчанка. - А ў мяне ў Кутах яшчэ пайка ня скошаная...
- Скосiш, пасьпееш! Ат, матары яго, давай разьлiвай, дап'ем, i годзе, раптам вырашыў Снайпер-Iван. - А то... Сумленьне не дазваляе.
- Не дазваляе. Сумленьне - яно тонкая рэч, - пагадзiўся Ляплеўскi, ужо бразгаючы бутэлькай аб пустую шклянку.
- Мне годзе, - сказаў Саўчанка.
- Годзе, дык годзе, - ахвотна пагадзiўся разьлiвака.
- Нам болей дастанецца. Ага, вучыцель? - падхапiў Снайпер.
- Я ўжо пас!
- Што так? Цi брата не шкада? Я ж твайго Сяргея во як учора помню. Граматны мужык быў.
- Да, граматны.
- I дужа парцейны. Тожа ў калгас заганяў, - сказаў Саўчанка.
- Што ж, такая палiтыка была.
- Ну, i яго загналi. Каб ня крыўдна было, - зноў зь нейкiм намёкам сказаў Саўчанка.
- Каму ня крыўдна? - зьдзiвiўся Ляплеўскi.
