зброю. Яна, здавалася, чуе, як на вулiцах б'е барабан. З вокнаў вытыркаюцца перапалоханыя галовы жыхароў. З дамоў выбягаюць у наспех накiнутай апратцы задыханыя дабравольцы, зашпiльваюць партупеi i подбегам прастуюць да дома каменданта.
Пасля атрад на чале з Велягурам выпраўляецца ў дарогу - у ноч, у снег, у лес.
Яна глянула на гадзiннiк. 'Яны будуць тут не раней чым праз гадзiну'.
Яе нервовае напружанне стала гранiчнае. Кожная хвiлiна здавалася ёй вечнасцю. Так доўга ўсё гэта цягнецца!
Нарэшце настаў час, калi, паводле яе разлiку, французскi атрад павiнен быў дабрацца да леснiчоўкi.
Бэрцiна адамкнула дзверы, намерваючыся паслухаць, цi ёсць ужо хто ў лесе. Раптам яна заўважыла нейкi цень, якi асцярожна рухаўся да хаты. Маладзiца спалохана ўскрыкнула. Але гэта быў яе бацька.
- Яны паслалi мяне глянуць, цi не перайначылася тут што, - сказаў ён.
- Не, нiчога.
Тады стары пранiзлiва i працяжна свiснуў у начную цемру. I неўзабаве памiж дрэў узнiкла нейкая цёмная пляма, якая павольна пасоўвалася да сядзiбы: гэта быў авангард з дзесяцi чалавек.
- Не хадзiце каля прадухi, - бесперастанку папярэджваў Велягур.
I тыя, хто iшоў наперадзе, паказвалi наступным на небяспечную шчылiну-прадуху.
Нарэшце падышла асноўная сiла атрада - усе дзвесце чалавек, i ў кожнага мелася па дзвесце патронаў.
Усхваляваны - да дрыжыкаў - пан Лявiнь расставiў сваiх людзей так, каб дом быў ачэплены з усiх бакоў; адкрытая заставалася толькi шырокая мясцiна перад маленькай чорнай адтулiнай пры самай зямлi, праз якую ў склеп заходзiла паветра.
Пасля гэтага пан Лявiнь зайшоў у хату i стаў распытваць пра сiлу i размяшчэнне ворага, а вораг мiж тым гэтак прыцiх, што можна было падумаць - ён прапаў, знiк, выпарыўся цераз прадуху.
Пан Лявiнь пастукаў нагою ў века i крыкнуў:
- Пан прускi афiцэр!
Немец не адгукнуўся.
- Пан прускi афiцэр! - зноў аклiкнуў камендант.
Глухое маўчанне. Дваццаць хвiлiн заклiкаў ён знямелага афiцэра здацца разам са зброяй i рыштункам, абяцаючы жыццё яму i яго салдатам i па-воiнску пашанаваць iх, а ў адказ анiякай праявы нi мiрных, нi варожых намераў. Становiшча ўскладнялася.
Дабравольцы патупвалi ў снезе, з размаху ляпалi сабе рукамi па плячах, як гэта робяць фурманы, каб сагрэцца, паглядвалi на прадуху, i ў iх усё нарастала спакуслiвае свавольнае жаданне прабегчы паўз яе.
Урэшце адзiн, Патдэвэн, дужа рухавы дзяцюк, рызыкнуў. Ён сабраўся з духам i, як алень, прамчаўся мiма прадухi. Спроба ўдалася. Вязнi, здавалася, сканалi.
- Ды там нiкога няма! - крыкнуў нехта.
Тады яшчэ адзiн салдат прабег перад небяспечнай шчылiнай. I гэта ператварылася ў забаву. Раз-пораз, то адзiн дзяцюк, то другi стрымгалоў нёсся ад адной групы людзей да другой - гэтак дзецi ганяюцца наперагонкi - i так хутка перабiраў нагамi, што толькi камякi снегу ляцелi ва ўсе бакi. Каб сагрэцца, апалчэнцы распалiлi вялiкiя вогнiшчы з сушняку, i пры перабежцы з аднаго лагера ў другi постаць бегуна асвятлялася полымем.
- Цяпер давай ты, Малуазон! - пачуўся нечы голас.
Малуазон быў таўстун булачнiк, з яго чэрава вечна насмiхалiся таварышы.
Таўстун завагаўся. Пасыпалiся кепiкi. Тады ён набраўся адвагi i пабег, задыхана сапучы, дробным размераным трушком, ад якога трэслася яго пуза.
Увесь атрад рагатаў да слёз.
- Брава, брава, Малуазон! - крычалi апалчэнцы, каб падбадзёрыць бегуна.
Ён адолеў амаль дзве чвэрцi свайго шляху, як раптам з прадухi шуганула доўгая чырвоная пасма полымя. Грымнуў стрэл, i грузны булачнiк з дзiкiм крыкам паляцеў потырч у снег.
Нiхто не кiнуўся яму на дапамогу. Усе няўцямна глядзелi, як ён поўз на карачках па снезе i стагнаў, а калi прамiнуў страшную мясцiну - страцiў прытомнасць.
Куля патрапiла яму акурат у самае мяккае месца.
Па першай разгубленасцi i перапудзе зноў грымнуў смех.
На парозе леснiчоўкi з'явiўся камендант Лявiнь. Ён ужо распрацаваў план атакi.
- Лудзiльшчык Пляншу i яго падручныя! - звонка выгукнуў ён.
Трое чалавек падышлi да яго.
- Паздымайце з хаты вадасцёкi!
Праз чвэрць гадзiны перад камендантам ляжала дваццаць метраў вадасцёкавых труб.
Ён загадаў асцярожна пракруцiць невялiкую дзiрку з краю ў люку, i калi праз дзiрку можна было пампаваць ваду, радасна абвясцiў:
- Цяпер дамо панам немцам трохi вадзiцы!
Грамавое, усцешанае 'ўра', радасныя воклiчы i выбухi шалёнага рогату былi яму адказам. Камендант разбiў атрад на рабочыя групы, якiя павiнны былi падменьваць адна адну кожныя пяць хвiлiн, i скамандаваў:
- Пампуйце.
Жалезнае каромысла запрацавала, усярэдзiне ў рукаве з труб глуха забулькала, i вось ужо гэты булькат рынуўся па прыступках у склеп, нагадваючы плёскат фантана, плёскат у басейне з залатымi рыбкамi.
Запанавала чаканне.
Прамiнула гадзiна, потым другая, трэцяя.
Камендант узбуджана хадзiў сюды-туды па кухнi, раз-пораз прыпадаў вухам да падлогi i прыслухоўваўся, намагаючыся зразумець, што робiць чужынец, i пытаючыся ў сябе, цi хутка ён капiтулюе.
Нарэшце чужынец заварушыўся. Было чуваць, як у склепе перасоўвалi бочкi, перагаворвалiся, плёхалi па вадзе.
I вось гадзiне а восьмай ранку з прадухi данёсся голас:
- Мой хацеф хафарыць пан францускi афiцiр.
Не дужа высоўваючы з акна галаву, Лявiнь адказаў:
- Здаяцеся?
- Стаюс.
- У такiм разе спачатку выкiньце зброю.
I тут жа ўсе ўбачылi, як у дзiрку выткнулася i ўпала на снег стрэльба, потым другая, трэцяя - усе шэсць стрэльбаў. Той самы голас крыкнуў:
- Польш няма! Хушэй: мой патануф.
Камендант скамандаваў:
- Адставiць!
Рычаг помпы апусцiўся i замёр.
Калi кухню запоўнiлi насцярожаныя салдаты са стрэльбамi напагатове, камендант нетаропка падняў дубовае века.
Спачатку з'явiлiся чатыры мокрыя галавы, чатыры бялявыя галавы з доўгiмi выцвiлымi валасамi, i вось са склепа адзiн за адным вылезлi шасцёра мокрых, разгубленых немцаў.
Iх схапiлi i звязалi. Потым, баючыся якой-небудзь неспадзяванкi, усе адразу рушылi назад у горад, раздзялiўшыся на дзве групы: адна суправаджала вязняў, другая - Малуазона, якога паклалi на сяннiк, а сяннiк - на жэрдкi.
У Рэтэль вярнулiся з перамогай.
Пан Лявiнь быў узнагароджаны ордэнам за тое, што ўзяў у палон прускi авангард, а таўстун булачнiк атрымаў медаль за раненне ў баi з ворагам.
