не даць веры, але ўсё, што я вам скажу, чыстая праўда. Вы - тая адзiная жанчына на свеце, якую ён шанаваў i ўсiм сэрцам любiў...
- Баюся паверыць, палкоўнiк... Ён вам прызнаўся?
- Не мне, а сваёй сястры, ад якой не таiў нiчога... Усё пачалося ў той дзень, калi яны разам пайшлi на спектакль 'Гульня любвi i выпадковасцей'. Вярнуўшыся, мае дзецi толькi пра вас i гаварылi: 'Якая мяккасць i чысцiня! Жывая паэзiя!' - i яшчэ шмат чаго пахвальнага, у чым я анi не сумняваюся, але якому запал маладосцi, юнацкае iмкненне да iдэалу... Ах, мой небарака сын быў летуценнiк, фантазёр.
- Божа мой! - крыкнула Жэннi. - Значыць, гэта ён мне?..
- Ён, мадмуазэль. Мой сын Андрэ. Той самы студэнт полiтэхнiчнай вучэльнi, якi некалькi месяцаў кожную сераду прыносiў вам букет фiялак... Мне ўсё дачка расказала... Спадзяюся, што гэтыя сцiплыя дары захаплення не былi вам прыкрымi?.. Ён так вас любiў, вас цi, можа, ваш вобраз, створаны iм... Сцены яго пакоя былi ўвешаны вашымi партрэтамi... Колькi клопату мела сястра, дастаючы вашу новую фатаграфiю, каб парадаваць брата!.. У вучэльнi таварышы насмiхалiся з яго: 'Ты б ёй напiсаў, пакутнiк!'
- Чаму ж ён не пiсаў?
- Ён пiсаў, мадмуазэль, i я прынёс вам цэлую кучу неадпраўленых лiстоў, знойдзеных пасля яго смерцi. - Палкоўнiк дастаў з кiшэнi ёмiсты пакет i перадаў Жэннi. Яна мне аднойчы паказвала. Почырк шпаркi, дробны, невыразны... Лiнii матэматыка, а стыль паэта.
- Захавайце гэтыя лiсты, мадмуазэль, яны належаць вам... I даруйце мне за раптоўны вiзiт... Я лiчыў сваiм абавязкам, як сынаву памяць... У яго пачуццях да вас не было нiчога непачцiвага i легкадумнага. Вы былi для яго ўвасабленнем дасканаласцi i хараства... I магу вас запэўнiць, Андрэ быў варты сваёй вялiкай любвi.
- Але чаму ён не шукаў сустрэчы са мной? Чаму я сама нiчога не зрабiла, каб з iм пабачыцца?.. Ах, як я злую на сябе! Як я злую!
- Хай вас не мучыць сумленне, мадмуазэль... Вы ж не маглi ўгадаць... Скончыўшы вучэльню, Андрэ папрасiў, каб яго накiравалi на Мадагаскар; прычынай такога рашэння былi вы, вядома... Ён сказаў сястры: 'Альбо разлука вызвалiць мяне ад гэтага безнадзейнага кахання, альбо я стану героем, i тады...'
- А хiба не геройства, - прамовiла ўзрушаная Жэннi, - такое пастаянства пачуццяў, такая адданасць i сцiпласць!
Потым, калi палкоўнiк падняўся, яна парывiста схапiла яго за рукi:
- Мне здаецца, што я не зрабiла нiчога дрэннага, i ўсё ж такi... I ўсё ж я адчуваю, што на мне таксама ляжыць нейкi абавязак перад яго пакрыўджаным ценем... Мне балюча!.. Слухайце, палкоўнiк, скажыце мне, дзе ваш сын пахаваны?.. Даю вам слова, што да самай сваёй смерцi я кожную сераду буду прыносiць букет фiялак на яго магiлу.
- Вось чаму, - закончыў сваё апавяданне Леон Ларан, - на працягу ўсяго жыцця наша Жэннi, якую лiчаць чэрствай, расчараванай, а некаторыя нават цынiчнай, кожную сераду пакiдае сваiх сяброў, работу, свае амурныя справы i адна iдзе на могiльнiк Манпарнас да нябожчыка-лейтэнанта, якога нiколi не бачыла... Я думаю, вы цяпер пераканалiся ў справядлiвасцi маiх слоў. Гэта гiсторыя надта сентыментальная для нашага часу.
Некалькi хвiлiн усе маўчалi, потым Бертран Шмiт сказаў:
- На свеце заўсёды знойдзецца крыху рамантыкi для тых, хто яе варты.
Пераклад: Юрка Гаўрук
