яе галiн. Не iснавала нават i слова для паняцця 'навука', а ўсе значэннi, якiя магло заключаць у сабе гэтае паняцце, з дастатковай поўнасцю ахаплялiся словам Ангсоц.
З усяго выкладзенага вышэй можна ўбачыць, што выказаць на навамоўi нейкiя нядобранадзейныя меркаваннi было амаль што немагчыма. Вядома, можна было выказваць нават вельмi грубыя ерэтычныя думкi, нешта накшталт блюзнерства. Можна было б, напрыклад, сказаць: Вялiкi Брат нядобры. Але гэтае сцверджанне, якое для добранадзейнага вуха гучала як вiдавочная бязглуздзiца, не магло быць падмацавана разумнымi аргументамi, бо адпаведных слоў проста не iснавала. Варожыя Ангсоцу думкi маглi iснаваць толькi ў няпэўнай, бясслоўнай форме i маглi быць выказаныя толькi вельмi агульнымi тэрмiнамi, якiя мяшалi ў кучу i асуджалi ўсе варожыя iдэi, пры гэтым нават iх дакладна не акрэслiваючы. Фактычна можна было ўжываць навамоўе для нядобранадзейных выказванняў, толькi перакладаючы патаемна некаторыя словы назад на старамоўе. Напрыклад, сказ Усе людзi роўныя быў цалкам прымальным сказам у навамоўi, але толькi ў тым самым сэнсе, што i старамоўны сказ Усе людзi рыжыя. У iм не было граматычнай памылкi, але ў iм гаварылася вiдавочная няпраўда - гэта значыць, што ўсе людзi маюць аднолькавы рост, вагу або сiлу. Паняцце палiтычнае роўнасцi болей не iснавала, i такiм чынам гэтае другое значэнне слова роўны паступова знiкла. У 1984 годзе, калi старамоўе ўсё яшчэ было звычайным сродкам зносiн, тэарэтычна iснавала небяспека, што той, хто ўжывае навамоўныя словы, можа прыгадаць iх пачатковыя значэннi. На практыцы таму, хто добра засвоiў прыёмы двухдумства, было няцяжка гэтага пазбегнуць, а праз пару пакаленняў i сама магчымасць гэткай памылкi ўжо не iснавала. Той, у каго адзiнаю мовай будзе навамоўе, ужо не будзе ведаць, што слова роўны мела некалi дадатковае значэнне 'палiтычна роўны' або што слова свабодны некалi значыла 'iнтэлектуальна свабодны', гэтак жа як i чалавек, якi нiколi не чуў пра шахматы, нiколi не здагадаецца аб iснаваннi спецыяльных значэнняў у слоў кароль цi слон. Некаторыя злачынствы i памылкi ён проста не здолеў бы зрабiць, бо для iх не было наймення i таму iх было немагчыма сабе ўявiць. I можна было прадбачыць, што з цягам часу характэрныя ўласцiвасцi навамоўя зробяцца яшчэ больш выразнымi - слоў будзе рабiцца ўсё меней i меней, значэннi iх будуць усё вузейшыя, i небяспека ўжыць iх не так, як трэба, будзе няспынна памяншацца.
Калi старамоўе раз i назаўсёды будзе адмененае, апошняя повязь з мiнуўшчынай абарвецца. Гiсторыя ўжо была перапiсана, але недасканала правераныя рэшткi лiтаратуры мiнулых часоў сям-там яшчэ захавалiся, i пакуль яшчэ старамоўе канчаткова не забылася, iх можна было прачытаць. У будучынi гэткiя абрыўкi мiнуўшчыны, нават калi яны i выжывуць, будуць незразумелыя i неперакладальныя. Старамоўны тэкст можна было перакласцi на навамоўе толькi тады, калi ён апiсваў нейкi тэхнiчны працэс або вельмi простыя штодзённыя дзеяннi або ўжо быў сам iдэалагiчна вытрыманы (на навамоўе - дабрадумны). Практычна гэта значыла, што нiводная кнiга, напiсаная прыблiзна да 1960 года, не магла быць перакладзеная цалкам. Дарэвалюцыйная лiтаратура магла падлягаць толькi iдэалагiчнаму перакладу - гэта значыць перакладу з трансфармацыяй сэнсу i мовы. Возьмем, напрыклад, добра вядомы ўрывак з Дэкларацыi Незалежнасцi:
Мы лiчым вiдавочнымi тыя iсцiны, што ўсе людзi створаны роўнымi, што iм дараваны iх творцам пэўныя неадчужальныя правы, сярод якiх - жыццё, свабода i iмкненне да шчасця. Каб забяспечыць гэтыя правы сярод людзей, усталёўваюцца ўрады, якiя карыстаюцца ўладай са згоды падуладных. Што, як толькi любы ўрад пачынае парушаць гэтыя прынцыпы, народ мае права замянiць або зрынуць яго, Каб усталяваць новы ўрад...
Было б абсалютна немагчыма перакласцi гэта на навамоўе, захаваўшы сэнс арыгiнала. Найбольшым наблiжэннем да гэтай мэты было б растварыць увесь гэты ўрывак у адзiным слове злачындум. Поўны пераклад мог быць толькi iдэалагiчным перакладам, пры якiм словы Джэферсана ператварылiся б ва ўсхваленне абсалютысцкай формы кiравання.
Значная частка лiтаратуры мiнуўшчыны ўжо была перакладзена такiм чынам. З меркаванняў прэстыжу было пажадана захаваць памяць пра пэўныя гiстарычныя постацi, адначасова ўзгаднiўшы iх дзейнасць з фiласофiяй Ангсоцу. Розныя пiсьменнiкi, такiя як Шэкспiр, Мiлтан, Свiфт, Байран, Дыкенс i некаторыя iншыя, праходзiлi такiм чынам працэс перакладу: як толькi гэтая праца будзе завершана, iх арыгiнальныя творы, а таксама ўсё iншае, што застанецца ад лiтаратуры мiнулых часоў, будзе знiшчана. Такi пераклад быў справай павольнай i складанай, i меркавалася, што скончаны ён будзе не раней за першыя дзесяцiгоддзi дваццаць першага стагоддзя. Была таксама вялiзная колькасць чыста спецыяльнай лiтаратуры - неабходныя тэхнiчныя дапаможнiкi i да таго падобнае, - якая мусiла прайсцi такую самую перапрацоўку. I якраз дзеля таго, каб выдзелiць дастаткова часу на папярэднюю перакладчыцкую працу, для канчатковага пераходу на навамоўе была прызначана такая далёкая дата - 2050 год.
Пераклад: Сяргей Шупа
