- Памагае?
- Сама ж бачыш, дзе яно памагае!
- Можа б яшчэ пазваць доктара?
- Можна i пазваць, але што за карысць. I так вiдаць, што нiякай паправы не будзе.
- Сястрыца, цiха, не плач.
- Нiчога... Мамачка-а-а...
- Цiха, цiха, ну iдзi... Сама ж казала, каб не будзiць яе.
- Ужо нiчога, гэта ў мяне ад слабасцi. Ужо чатыры ночы не спала каля яе.
- Дык ты не iдзi, калi ты гэтакая слабая, нашто табе iсцi канечне. Можа б пайшоў Вiця?
- Ён пайшоў бы, каб мароз не гэтакi вялiкi.
- Ён холаду гэтак баiцца, цi можа нездароў?
Тут адбылося кароткае маўчанне, пасля якога:
- Няма ў яго ў што апрануцца. Ён у летнiм фрэнчы ходзiць. Памятаеш?
Зноў адбылося маўчанне. Яно было як жарства пад голымi каленьмi малога дзiцяцi.
- А можа заўтра пайсцi - ты за ноч набярэшся сiлы, паспiш. Я ж буду сядзець тутака.
- Не, мне добра будзе прайсцi марозам. Галава пасвяжэе. I палатно сёння прынясу, можа яшчэ пакрою сёння, а заўтра пашыю - а то вельмi ж ён, небарак, мучыцца ў гэтым фрэнчы - гэтакiя маразы!
- Дзе ты будзеш сёння кроiць! Спаць ляжаш.
- Буду бачыць. Так дык я яму заўтра пашыла б; кудзелю ўчора ператрасла, а на падшэўку з таго ж самага кавалка... Я сама ткала б, дык дзе там - адна ў хаце, i яе даглядаць трэба, i... у хаце i так цесна, не павярнуцца... Цяпер тут вальней трохi, як Вiця кухню адбiў, не гэтак пара ўсялякая цягне, як у печы палiцца, свяжэй тут ёй дыхаць... Вiця сам дадумаўся.
- А дзе ён дошак узяў?
- У клецi столь зняў, там яна не лiшне патрэбна.
- Дык ты хiба iдзi, а то цябе i ноч на дарозе агорне... А чаму б не запрэгчы каня?
- Мне прайсцi здаравей будзе... Глядзi ж яе. Не адыходзь надоўга.
- Добра.
Пасля гэтага стукнулi цiха хатнiя дзверы i мацней - сенечныя. I пад нагамi заскрыпеў мёрзлы снег. У хаце запанавала цiшыня.
* * *
Кухня тая была - невялiкi куток насупраць печы. Пабеленыя калiсьцi цалёўкi, якiмi яна была адбiта ў хаце, былi няшчыльна прыстаўлены адна да адной, i праз шчылiны свiцелася ўсё, што рабiлася ў хаце. Цiха было, i нiкога тут.
У сенцах затупалi боты, i дзiцячы грубаваты голас загаварыў цiха:
- Снег да ботаў прымёрз... От папрымярзаў!
Неўзабаве другi, вясёлы голас:
- Што ты сам з сабою гаворыш, дурань ты?
Першы голас:
- Вельмi ўжо ты разумны... Гэта я снег з ботаў абiваю.
I пайшлi гаварыць:
- Ужо ў хату пойдзеш?
- Але.
- Жывёлу панапойваў?
- Няўжо ж не!
- Дык сядзi ў хаце цiха, не стукай нiчым.
- Хаця ты не стукай, а я то не стукаю.
- Не стукаеш! А ўчора маму пабудзiў.
- Бо мне трэба было палена раскалоць на падпал.
- Дык не мог ты ў сенцы выйсцi!
- Усё роўна, i ў сенцах стукае.
- От, яшчэ будзеш аскiрзацца!
- А што ж!
Нейкi час маўчалi, а пасля зноў той першы, дзяцiны, абазваўся голас:
- А ты што цяпер рабiць будзеш?
- Кончу ўпраўляцца i ў хату прыйду... Iдзi, дык я зачыню сенцы.
Адчынiлiся хатнiя дзверы з сянец, i ў кухню ўвайшоў той, хто гаварыў кагадзе ў сенцах дзiцячым голасам. Ён быў у шарачковай кароткай, вельмi гаматной капоце - мусiць, яна была на кудзелях, - у ботах, у шапцы з вушамi - з шэрага труса. Ён адразу скiнуў з сябе капоту, шпурнуў на лаву; паважна, як стары, хукаючы на рукi, падышоў да стала. Дастаў з акна пачак тытуню, скруцiў папяросу i закурыў. Узяў з качэргаў нейкi ражон, прычынiў iм дзверцы ў комiне i пускаў туды дым, задзiраючы галаву. Ён быў белагаловы, сiнявокi, гадоў яму было дванаццаць, а можа i трынаццаць. Гэтак ён стаяў i курыў, радасна адчуваючы хатняе цяпло.
У хаце, там, дзе ляжала хворая, зашаравалася аб зямлю дрэва - мусiць, ножка ў зэдлiку. Дык курэц у кухнi, душачыся дымам, апошнi раз шпарка зацягнуўся i схаваў недакурак у кулак. Хацеў зачынiць у комiне дзверцы, але не было ўжо калi - з хаты падходзiлi да кухонных дзвярэй, ён ледзьве ўспеў стаць каля стала, як у дзвярах з'явiлася сястра.
- Цi не курыш ты?
- Не.
- А чаму ж дым па хаце ходзiць?
- Дык я яго ў комiн пускаў. Яго адразу выцягае на двор. Гэта адно трохi на кухню пайшло... Як бачыш выцягне.
- Нашто ты курыш?
- Так.
- Рана табе яшчэ курыць,
Сказала гэта i як бы штосьцi ўспомнiла, пра нешта падумала - сцiхла раптам, шырока адчынiла кухонныя дзверы, каб вiдаць было хворую, i ўвайшла ў кухню. Брат сеў на лаву, пасядзеў i, падумаўшы, што ўсё роўна ўжо, стаў пад комiнам i спакойна дакурыў.
- Вучышся?
- Вучуся.
- I Вiця?
- Або ты не ведаеш!
- Калi ж вы ўпраўляецеся дома?
- Досвiткам устаём.
- А як вясною будзе?
- Мусiць, Вiця пакiне.
- А ты?
- Буду давучацца.
- А што ты так робiш?
- Нiчога.
- А дзе твае кнiгi?
- У сенцах на лаве.
- Чаму ты iх вынес?
- Так сабе... Замiнаюць адно.
- Ты, мусiць, нiколi не чытаеш iх?
- Чаму не, чытаю... Папытайся сабе ў Маргарыты... Куды яна пайшла?
- Па палатно.
- Гэта Вiцю на капоту?
- Ён у летнiм фрэнчы ходзiць?
- Ходзiць.
- Як жа ён не захалодзiцца?
- Не ведаю.
