руку, чым машыну. 'Карла' ўжо не было. Ён цяпер быў у сытых руках фабрыканта, а Ота, чыё вуха пазнавала яго за кiламетры, будзе прыслухоўвацца да яго выцця на вулiцах. Так вые прагнаны сабака.
Я схаваў лiст Кёстэра i пакунак з ампуламi морфiю. Я ўсё яшчэ бездапаможна стаяў перад паштовым акенцам. Найлепш было б адразу адаслаць грошы назад, але нельга - яны былi нам патрэбныя. Я разраўняў паперкi, схаваў iх у кашалёк i выйшаў. Пракляцце! Цяпер я кожную машыну буду абыходзiць бокам. Машыны былi мне сябрамi, але 'Карл' значыў куды больш. Таварыш! 'Карл', прывiд дарог. Мы былi адно цэлае. 'Карл' i Кёстэр, 'Карл' i Ленц, 'Карл' i Пат. Я злосна i бездапаможна абтрос снег з ног. Ленц загiнуў. 'Карла' купiлi. А Пат? Аслепленымi вачыма я ўзiраўся ў неба, гэтае шэрае бясконцае неба бога-вар'ята, якi прыдумаў жыццё i смерць на сваю забаву.
Пад вечар вецер перамянiўся, пасвятлела i пахаладала. Вечарам Пат адчула сябе лепш. Наступнай ранiцай яна магла ўжо ўстаць, а праз некалькi дзён, калi Рот - мужчына, якi паправiўся, - ад'язджаў, яна змагла нават пайсцi праводзiць яго на вакзал.
Рота праводзiў вялiкi натоўп. Такая тут была завядзёнка, калi хтосьцi ад'язджаў. Сам Рот быў не вельмi вясёлы. Яму нейкiм чынам не пашанцавала. Два гады назад нейкi свяцiла, адказваючы на яго пытанне, цi доўга яму яшчэ засталося жыць, заявiў, што гады два яшчэ, калi будзе сцерагчыся. Для пэўнасцi ён спытаў другога лекара, просячы сказаць праўду па шчырасцi. Той паабяцаў яму яшчэ менш. Тады Рот размеркаваў усё, што меў, на два гады i спусцiў, не зважаючы на сваю хваробу. Нарэшце яго завезлi ў санаторый з моцнай кравацечай... I тут, замест таго каб памiраць, ён пачаў упэўнена папраўляцца. Паступiўшы сюды, ён важыў усяго 45 кiлаграмаў. Цяпер ён набраў 75 кiлаграмаў i настолькi паправiўся, што яго выпiсалi. А грошай не было.
- Што я там буду рабiць? - пытаўся ён у мяне, чухаючы рыжую патылiцу. - Вы ж толькi што адтуль, як там?
- Усё памянялася, - адказаў я, разглядаючы яго круглы зморшчаны твар з бясколернымi вейкамi. Ён паправiўся, хоць быў асуджаны на смерць.
- Прыйдзецца шукаць сабе працу, - сказаў ён. - Як там цяпер наконт гэтага?
Я пацiснуў плячыма. Цi варта было тлумачыць яму, што ён, вiдаць, працы не знойдзе. Ён скора ўбачыць гэта сам.
- У вас ёсць сувязi, сябры?-спытаў я.
- Сябры... ну, вы ж ведаеце... - Ён кплiва засмяяўся. - Калi ты раптам застаешся без грошай, яны разбягаюцца ад цябе, як блохi з мёртвага сабакi.
- Тады будзе цяжка.
- Не ўяўляеце сабе, што будзе. У мяне толькi некалькi соцень марак. I я нiчога не ўмею, як толькi трацiць грошы. Здаецца, той прафесар меў рацыю, хоць у iнакшым сэнсе: гады праз два я аддам богу душу - праўда, ад кулi.
Раптам мяне апанавала шалёная злосць на гэтага iдыёта-балбатуна. Няўжо ён не ведае, што такое жыццё? Я ўбачыў, як перада мной iшлi Антонiа i Пат. Я бачыў яе шыю, схуднелую ад хваробы, я ведаў, як яна любiць жыццё. У гэты момант я мог бы забiць Рота, калi б такiм чынам можна было вярнуць Пат здароўе...
Цягнiк адышоў. Рот махаў капелюшом. Тыя, хто застаўся, крычалi яму наўздагон усялякiя пажаданнi i смяялiся. Дзяўчына, спатыкаючыся, бегла за цягнiком i крычала тонкiм голасам, якi зрываўся:
- Да пабачэння! Да пабачэння!
Потым яна вярнулася i залiлася слязьмi. На тварах iншых з'явiўся выраз засаромленасцi.
- Ало! - крыкнуў Антонiа. - За плач на вакзале - штраф. Гэта закон санаторыя. Штраф на карысць наступнага свята.
Ён шырокiм жэстам працягнуў руку. Астатнiя зноў засмяялiся. Востры, жалобны, залiты слязьмi твар дзяўчыны таксама заўсмiхаўся. Яна дастала з кiшэнi палiто пацёрты кашалёк. Мне зрабiлася вельмi балюча на душы. Гэтыя твары вакол, гэта ж быў не смех, гэта была сутаргавая, пакутная весялосць, гэта былi грымасы.
- Хадзем, - сказаў я Пат i ўзяў яе пад руку.
Мы моўчкi iшлi па вясковай вулiцы. Каля кандытарскай я спынiўся i купiў карабок цукерак.
- Смажаны мiндаль, - сказаў я i працягнуў ёй карабок. -Ты ж любiш яго, праўда?
- Робi, - сказала Пат. Вусны ў яе задрыжалi.
- Хвiлiнку, - сказаў я i хутка пайшоў у краму кветак. З ружамi я выйшаў па магчымасцi спакойна.
- Робi, - сказала Пат.
Мая ўсмешка была даволi жалобнай.
- Пад старасць зраблюся кавалерам, Пат.
Не ведаю, што раптам найшло на нас. Магчыма, прычынай быў той закляты цягнiк, што адышоў. Быццам цень, налiты волавам, лёг на нас, быццам вецер разарваў усё, што з цяжкасцю ўтрымлiвала нас. Мы раптам адчулi сябе дзецьмi, якiя заблудзiлi i не ведалi, куды падацца, але, тым не менш, не паказвалi страху.
- Зойдзем вып'ем чарку, - сказаў я.
Яна кiўнула. Мы зайшлi ў кавярню i селi каля акна.
- Што табе заказаць, Пат?
- Рому, - сказала яна i зiрнула на мяне.
- Рому, - паўтарыў я i ўзяў пад сталом яе руку. Яна моцна сцiснула маю.
Прынеслi ром. Гэта быў 'бакардзi' з лiмонам.
- Мой каханы, - сказала Пат i падняла чарку.
- Мой добры сябра, - сказаў я.
Мы хвiлiнку яшчэ пасядзелi.
- Бывае часам дзiўна, праўда? - сказала Пат.
- Праўда. Часам штосьцi находзiць. I зноў праходзiць.
Яна кiўнула. Мы зноў пайшлi, прытулiўшыся адзiн да аднаго. Мiма нас пратопалi конi, запрэжаныя ў санi. Ад iх валiла пара. Змораныя загарэлыя лыжнiкi, хакейная каманда ў бела-чырвоных свiтэрах - жыццё i шум вакол.
- Як ты сябе адчуваеш, Пат? - спытаў я.
- Добра, Робi.
- Праб'ёмся. Праўда?
- Вядома, каханы. - Яна прыцiснула маю руку да сябе.
Вулiца апусцела. Вечаровая зара ружовым покрывам ляжала на заснежаных гарах.
- Пат, - сказаў я, - ты i не ведаеш яшчэ, якая ў нас процьма грошай. Кёстэр прыслаў.
- Гэта ж цудоўна, Робi. Тады мы можам з табой як след бавiць час.
- Вельмi проста, - сказаў я. - Як нам захочацца.
- Тады пойдзем у суботу ў медзалу. Там апошнi вялiкi баль сёлета.
- Але ж табе вечарам нельга выходзiць.
- Большасцi з нас нельга, але людзi выходзяць.
Я зрабiў выгляд, што задумаўся.
- Робi, - сказала Пат, - за час, пакуль цябе не было, я рабiла ўсё, што мне прызначалi. Я была паслухмяная хворая - i нiкiм больш. Нiчога не дапамагло. Мне пагоршала. Не перабiвай мяне, я ведаю, што ты хочаш сказаць. Я ведаю таксама, што мяне чакае. Але час, якi мне адпушчаны, час з табой... дазволь мне рабiць, што захачу...
На яе твары ляжалi чырвоныя водблiскi сонца. Твар быў сур'ёзны, спакойны, з выразам вялiкай пяшчоты. 'Пра што мы гаворым? - падумаў я. У роце ў мяне перасохла. - Цi ж гэта нармальна, што мы стаiм тут i размаўляем пра штосьцi, чаго нiколi не можа... не павiнна быць. I словы гэтыя вымаўляе Пат, абыякава, амаль без журбы, быццам ратунку ўжо няма, нават маленечкай кроплi зманлiвай надзеi... Гэта ж Пат, яшчэ амаль дзiця, якое я павiнен аберагаць, Пат, якая раптам аддалiлася ад мяне, пазнаўшы ўжо безназоўнае на тым баку i скарыўшыся яму'.
- Ты не павiнна гаварыць такое, - нарэшце прамармытаў я. - Я толькi падумаў, цi не спытаць нам спачатку лекара.
- Мы больш нiкога пытаць не будзем, нiкога! - Яна замахала прыгожай маленькай галоўкай i паглядзела на мяне сваiмi вачыма, якiя я так любiў. Больш нiчога ведаць не хачу. Я хачу толькi быць шчаслiвай.
Вечарам у калiдорах санаторыя была мiтусня. Прыйшоў Антонiа i прынёс запрашэнне на вечарынку ў
