- А ты, само сабой, кацiся адгэтуль, бо спаць тут няможна.
Дзяцюк i рукi апусцiў. Ён жаласна зiрнуў на вартаўнiка i спытаўся:
- Куды ж я пайду ў такi лiвень?
Трапнасць гэтай заўвагi ўразiла вартаўнiка. I сапраўды - куды ж iсцi ў такую навальнiцу?
- Што ж, - сказаў ён, - заставайся тады, калi лiвень. Толькi глядзi, каб ноччу красцi не захацелася. А ўранку на самым золаку ўцякай, каб гаспадар не ўбачыў. Бо гэта быстры пан!
Мiхалка падзякаваў, пайшоў у флiгель i вобмацкам залез у знаёмае сутарэнне.
Расцёр ацэплыя рукi, выкруцiў мокрую сярмяжыну i лёг на цаглянай крошцы i стружках, якiх калiсьцi нанасiў сюды.
Горача яму не было, наадварот - нават трохi холадна i мокра. Аднак ён з маленства прывык да галечы i на цяперашнюю невыгоду зусiм не зважаў. Горш было ад думкi: а што далей? Цi шукаць працы ў Варшаве, цi вяртацца дахаты? Калi шукаць працы, дык дзе ды якое? А як дахаты вяртацца, дык як i чаго?
Голаду ён не баяўся. Было ж яшчэ два рублi, ды, зрэшты - што той голад навiна для яго?
- Ат, што бог дасць, - шапнуў ён.
Перастаў непакоiцца пра заўтрашнi дзень, цешыўся сённяшнiм. На дварэ цурболiць дождж. Дрэнна было б цяпер у раўку, а тут жа так здорава!
I заснуў, як стомлены мужык, якi, калi яму што снiцца, кажа, што гэта душы нябожчыкаў яго наведвалi.
А заўтра... Будзе што бог дасць!
Зранку распагодзiлася, нават i сонца блiснула. Мiхалка яшчэ раз падзякаваў вартаўнiку за начлег i пайшоў. Быў ён зусiм бадзёры, хоць ад учарашняга дажджу валасы зляпiлiся, а сярмяга ўдубянела, як скураная.
Пастаяў трохi перад варотамi, раздумваючы, куды падацца, улева цi направа? Заўважыў паблiзу адчыненую карчму i зайшоў туды паснедаць. Выпiў добрую чарку гарэлкi i весялейшы пабрыў туды, дзе вiдаць было рыштаванне.
'Цi працы шукаць?.. Цi дахаты вяртацца?..' - таўклiся ў галаве яго думкi.
Раптам аднекуль непадалёку пачуўся гук, нiбы коратка загрымела, потым другi раз - мацней.
Дзяцюк зiрнуў туды.
Крокаў з дзвесце направа вiдаць быў верх рыштаванняў, а над iмi як быццам чырвоны дым...
Штосьцi там адбылося. Мiхалку ахапiла цiкаўнасць. Пабег туды, коўзаючыся i пляхаючы па лужынах.
На незабрукаванай вулiцы, дзе зрэдку стаялi дамы, мiтусiлiся ўстрывожаныя людзi. Крычалi i паказвалi рукамi на незакончаную будоўлю, каля якой ляжалi дошкi, паламаныя слупы i свежы друз. Над усiм гэтым уздымаўся чырвоны пыл.
Мiхалка падбег блiжэй. Там ужо ён убачыў, што здарылася. Абвалiўся новы дом.
Адна сцяна рассыпалася зверху да нiзу, а другая - на большую палавiну.
У разбураных сценах тырчалi вушакi i аконныя рамы, а бэлькi перакрыццяў абвалiлiся, пагнулiся ды паламалiся, як трэскi.
У вокнах суседнiх дамоў паказалiся перапалоханыя жанчыны. А на вулiцы, апроч рабочых, было толькi чалавек некалькi. Вестка пра здарэнне яшчэ не дайшла да цэнтра горада.
Першы апомнiўся галоўны майстар.
- Нiхто не загiнуў? - спытаўся ён, дрыжучы.
- Здаецца, не. Усе якраз снедалi.
Майстар пачаў падлiчваць сваiх, аднак увесь час памыляўся.
- Чаляднiкi тут?
- Тут!
- А памочнiкi?
- Тутака!
- Енджэя няма! - азваўся адзiн.
Прысутныя на момант анямелi.
- Так, ён быў усярэдзiне...
- Трэба яго шукаць! - сказаў майстар ахрыплым голасам.
I пайшоў да абваленага дома, а за iм некалькi смялейшых.
Мiхалка машынальна падышоў таксама.
- Енджэй!.. Енджэй!.. - гукаў майстар.
- Адыдзiцеся, пане! - перасцерагалi яго. - Гэтая сцяна ледзь-ледзь трымаецца.
- Енджэй!.. Енджэй!..
З сярэдзiны дома адказаў енк.
У адным месцы сцяна была раздзёрта на шырыню дзвярэй. Майстар забег з другога боку, зазiрнуў i схапiўся за галаву. Пасля як шалёны папёр у горад.
За сцяной круцiўся ў пакутах чалавек. Абедзве нагi раструшчыла i прыцiснула бэлька. Над iм вiсела недаразваленая сцяна, якая трэскалася ўсё больш ды больш, вось-вось гатовая абвалiцца.
Адзiн з цесляроў пачаў разглядацца навокал, а скамянелыя ад жаху рабочыя пазiралi яму ў вочы, гатовыя ратаваць, калi што яшчэ можна зрабiць.
Паранены сутаргава крутануўся i стаў на руках. Гэта быў селянiн. Губы яго былi чорныя ад болю, твар - шэры, а вочы пазападалi. Глядзеў на людзей, што стаялi непадалёку, стагнаў, але прасiць ратунку не асмельваўся. Гаварыў толькi:
- Божа мой!.. Божа лiтасцiвы!..
- Сюды нельга зайсцi! - глуха сказаў цесля.
Натоўп адступiўся.
Сярод людзей стаяў Мiхалка, перапалоханы, вiдаць, больш за ўсiх.
Страхоцце, што з iм рабiлася!.. Адчуваў увесь боль прыцiснутага, ягоны жах, адчай, а разам з тым - нейкую сiлу, якая штурхала яго наперад...
Здавалася, што ў гэтым натоўпе нiхто, а толькi ён адзiн павiнен ратаваць чалавека, якi прыйшоў сюды з вёскi на заработкi. I ў той момант, калi iншыя гаварылi самi сабе: 'пайду', ён думаў:
'Не пайду! Не хачу!..'
Азiрнуўся з бояззю. Стаяў ён спераду, найблiжэй да сцяны.
- Не пайду! - шаптаў i... падняў друк, якi ляжаў амаль пад нагамi.
У натоўпе пачуўся шэпт:
- Зiрнiце!.. Што ён робiць?..
- Цiха!
- Божа добры, злiтуйся! - гукаў паранены, рыдаючы ад болю.
- Iду! Iду!.. - сказаў Мiхалка i... пайшоў у руiны.
- Абодва загiнеце! - крыкнуў цесля.
Мiхалка быў ужо каля прыцiснутага. Убачыў яго раструшчаныя ногi, лужыну крывi, i ў вачах яго пацямнела.
- Браце мой! Браце! - шаптаў паранены, абдымаючы яго за каленi.
Дзяцюк падсунуў друк пад бэльку i адчайным рыўком падважыў яе. Пачуўся трэск, а з вышынi трэцяга паверха звалiлася некалькi кавалкаў цэглы.
- Валiцца! - закрычалi, разбягаючыся, рабочыя.
Але Мiхалка не чуў, не думаў, нiчога не адчуваў. Дужым плячом ён зноў падпёр свой друк i ўжо зусiм адсунуў бэльку з раструшчаных ног няшчаснага чалавека.
Зверху пасыпалiся кавалкi цэглы. Заклубiўся чырвоны пыл, запаўняючы сярэдзiну будынка. За сцяной чулася нейкая тузанiна. Паранены застагнаў мацней, а потым раптам змоўк.
У праёме раздзёртай сцяны паказаўся Мiхалка - прыгорблены, ён цяжка нёс чалавека. Паволi перабраўся цераз мяжу небяспекi i, спынiўшыся перад натоўпам, сказаў з наiўнай радасцю:
- Едзе!.. Едзе!.. Толькi адзiн яго бот там застаўся!..
Рабочыя падхапiлi параненага, якi самлеў, i асцярожна занеслi ў найблiжэйшыя вароты.
- Вады! - крычалi.
