KIR BULYCZOW
LUDZIE JAK LUDZIE
WIELKI GUSLAR: KROTKI PRZEWODNIK
Ludzie czasem pytaja: czemu to przybysze z kosmosu, ktorzy wybrali Ziemie za cel swej podrozy, laduja nie na wyspach Oceanu Spokojnego, nie na szczytach Pamiru, nie na pustyni Takla Makan nie w Osace lub Konotopie, lecz w miescie Wielki Guslar? Dlaczego pewne dziwne wydarzenia, ktorych naukowcy do tej pory nie zdolali zadowalajaco wyjasnic, zachodza wlasnie w naszym slawetnym grodzie?
Pytanie to zadawali sobie rowniez liczni naukowcy i milosnicy astronomii, glowili sie nad nim uczestnicy sympozjum w Addis Abebie, zastanawiali dziennikarze i czytelnicy „Litieraturnoj gaziety”.
Niedawno z nowa hipoteza na ten temat wystapil czlonek rzeczywisty Akademii Nauk, Spiczkin. Obserwujac trajektorie meteorologicznych satelitow Ziemi, Spiczkin doszedl do wniosku, ze miasto Wielki Guslar stoi na ziemskiej wypuklosci, calkowicie niezauwazalnej dla jej mieszkancow, lecz natychmiast rzucajacej sie w oczy tym, ktorzy ogladaja nasz glob z sasiednich gwiazd. Tej wypuklosci w zadnej mierze nie nalezy mylic z gorami, wzgorzami i innymi tego rodzaju tworami geologicznymi, gdyz niczego podobnego w okolicach Wielkiego Guslaru po prostu nie ma.
Miasto Wielki Guslar lezy na rowninie. Otoczone jest kolchozowymi niwami i gestymi lasami. Rzeki plynace w tych okolicach wyrozniaja sie krystalicznie czysta woda i powolnym nurtem. Wiosna zdarzaja sie powodzie, ktore trwaja dosc dlugo i pozostawiaja na niskich brzegach rzek smiecie i pnie drzew. Zima na okolicznych drogach bywaja zaspy sniezne, odcinajace miasto od sasiednich miejscowosci. Latem panuja umiarkowane upaly, przerywane czestymi burzami. Jesien jest tam lagodna i kolorowa, a zimne deszcze zaczynaja sie dopiero pod koniec pazdziernika. W roku 1876 starzy mieszkancy obserwowali zorze polarna, a trzydziesci lat wczesniej — potrojne slonce. Najnizsza zanotowana temperatura wyniosla minus 48 stopni (18 stycznia roku 1923).
Dawniej w lasach pelno bylo niedzwiedzi, saren, dzikow, jenotow, bobrow, lisow, rosomakow i wilkow. Zwierzeta te trafiaja sie w lasach nawet i dzisiaj. W roku 1952 podjeto probe zaaklimatyzowania pod Wielkim Guslarem zubrobizonow. Zubrobizony rozmnazaly sie w Rezerwacie Worobiowskim, w naturalny sposob skrzyzowaly z losiami i dzieki temu zyskaly potezne rogi oraz spokojne usposobienie. Rzeki i jeziora obfituja w dzikie ptactwo. Niedawno do rzeki Gus wpuszczono narybek gambuzji i bialego amura. Nie wiadomo jak w ostatnich latach rozplenil sie w niej rak brazylijski, najblizszy krewniak homara. Miejscowi rybacy natychmiast ocenili jego znakomite cechy smakowe. Prasa terenowa donosila o pojawieniu sie w okolicach miasta muchy tse-tse, jednak wypadkow spiaczki nie zanotowano.
Ludnosc Wielkiego Guslaru liczy bez mala osiemnascie tysiecy osob. Skladaja sie na nia przedstawiciele szesnastu narodow. We wsi Moroszki mieszkaja cztery rodziny Kozuchow. Kozuchowie sa niewielkim lesnym narodem z ugrofinskiej grupy jezykowej, mowiacym swoistym, dotychczas nie calkiem rozszyfrowanym jezykiem. Alfabet Kozuchow zostal opracowany na podstawie alfabetu lacinskiego w roku 1926 przez guslarskiego nauczyciela Iwanowa, ktory ulozyl elementarz. Obecnie jedynie trzej Kozuchowie — Iwan Siemionow, Iwan Mudrik i Aleksandra Filipowna Malowa — wladaja jezykiem kozuchowskim.
Historia miasta Wielki Guslar liczy 750 lat. Pierwsza wzmianke o nim mozna znalezc w Kronice Andriana, ktory mowi, ze potiomkinowski kniaz Gabriel Lagodny „przybyl i wybil” niepokornych mieszkancow osady Guslar. Zdarzylo sie to w roku 1222.
Miasteczko szybko roslo i rozwijalo sie, a to dzieki znakomitej lokalizacji na skrzyzowaniu szlakow handlowych, prowadzacych na Ural i Syberie oraz do poludniowych i zachodnich regionow Rusi. Szczesliwym zbiegiem okolicznosci uniknelo niewoli tatarskiej, poniewaz mongolscy najezdzcy, odstraszeni gestoscia i dzikoscia polnocnych kniei, ograniczyli sie do przyslania spisu zadanych danin, ktore zreszta obywatele miasta placili rzadko i nieregularnie. Rozpoczety w wieku XIV przez Moskwe i Nowogrod spor o Guslar zakonczyl sie ostatecznym zwyciestwem Moskwy dopiero w polowie wieku XV. W trakcie owego sporu miasto zostalo trzykrotnie spalone i dwukrotnie kompletnie rozgrabione. Innym razem nowogrodzka druzyna wojewody Lepiechy zrownala miasto z ziemia. W nastepnych latach na Guslar spadala dzuma, powodzie, glod, morowe powietrze. Rokrocznie szalaly pozary. Po kazdej epidemii i pozodze miasto odbudowywalo sie i upiekszalo murowanymi soborami, ktorych biale sciany malowniczo przegladaly sie w zwierciadlanej gladzi rzeki Gus.
Ponad jedna trzecia odkrywcow ruszajacych w droge naprzeciw sloncu urodzila sie w Wielkim Guslarze, ktory w szesnastym wieku przeksztalcil sie w kwitnace miasto konkurujace z Wologda, Ustiugiem i Niznim Nowogrodem. Wystarczy tu wspomniec Timofieja Barchatowa, ktory odkryl Alaske; Simona Trusowa, ktory na czele piecdziesieciu Kozakow dotarl nad brzegi rzeki Kamczatki; Fiedke Merkartowa, ktory jako pierwszy dotarl do Nowej Ziemi, odkryl Wyspy Kurylskie, Czelabinsk, Kalifornie i Antarktyde. Wszyscy ci herosi wracali na starosc do rodzinnego miasta i budowali pietrowe murowance na ulicy Targowej, w Niebieskim Zaulku lub na Wolowym Trakcie. Wlasnie w owych latach Guslar zyskal przydomek Wielki.
A propos, wsrod uczonych do dzisiaj trwaja spory na temat tego, dlaczego Guslar nazywa sie Guslarem? Profesor Tretiakowski w swojej monografii „Podboj Polnocy” uwaza, ze jego nazwa wywodzi sie od ilowa „Geslarz” lub nawet „Gesle” (hipoteza Reizmana), bowiem wytwarzanie owych instrumentow muzycznych bylo nader rozpowszechnione w tamtejszych okolicach, Illonen natomiast i inni zagraniczni historycy sklaniaja sie ku przypuszczeniu, ze nazwe miastu dala rzeka Gus, nad ktorej brzegiem Wielki Guslar lezy. Istnieje jednak rowniez wersja Tichonrawowej, ktora uwaza, ze w tych lesnych ostepach znalezli schronienie wspolwyznawcy i zwolennicy Jana Husa, ktorzy zdolali ujsc habsburskim przesladowaniom. Nalezy wreszcie wspomniec o punkcie widzenia Iwanowa, ktory wyprowadza slowo Guslar z kozuchowskiego „chusla”, ktore oznacza „tylna lapa wielkiego niedzwiedzia, zyjacego na bardzo wysokiej gorze”. Wsrod Kozuchow do dzis zyje legenda o wielkim mysliwym Demie, ktory w tych okolicach ubil niedzwiedzia i zjadl jego tylna lape.
Pod koniec wieku XIX Wielki Guslar w zwiazku z tym, ze kolej zelazna ominela go bokiem, przestal odgrywac wazna role w handlu i przeksztalcil sie w zabite deskami miasteczko i trzeciorzedna przystan na rzece Gus.
W ostatnich latach w Guslarze coraz szybciej i intensywniej rozwija sie przemysl terenowy. W miescie dziala browar, fabryka „Zorza” (produkcja guzikow i pinesek) i tartak (wytwarza doskonalej jakosci wykalaczki). Na dalekich przedmiesciach jest takze mleczarnia i dwa warsztaty bednarskie. Wielki Guslar posiada Technikum Zeglugi Srodladowej, kilka szkol srednich i niepelnych srednich, trzy biblioteki, dwa kina, Klub Oryli oraz muzeum. Do zabytkow architektury ochranianych przez panstwo nalezy Monastyr Spaso-Trofimowski, cerkiew Paraskewy Piatnicy (wiek XVI) — i Sobor Dmitrowski. Wielki zajazd i kilka cerkwi rozebrano w roku 1930, a na ich miejscu urzadzono Skwer Imienia Odkrywcow.
Wielki Guslar jest miastem podlegajacym wladzom obwodowym i stolica rejonu wielko-guslarskiego, w ktorym uprawia sie len, zyto i gryke, hoduje bydlo i pozyskuje drewno. Do dyspozycji turystow, ktorzy przyjezdzaja latem do miasta, stoi hotel „Wielki Guslar” z restauracja „Gus”, Dom Kolchoznika i barka mieszkalna. W ciagu ostatnich kilku lat nad brzegami Gusi krecono wiele filmow historycznych, w szczegolnosci „Stienke Razina”, „Odkrywce Barchatowa”, „Stadko”, i „Husarska ballade”.
Glowna arteria, ulica Puszkina, biegnie wzdluz rzeki. Znajduje sie przy niej Dom Towarowy, ksiegarnia i sklep zoologiczny. Zaczyna sie obok mostu przez rzeke Griaznuche, dzielaca miasto na historyczny grod i podgrodzie, konczy sie natomiast przy parku miejskim, w ktorym znajduje sie estrada, strzelnica i karuzela oraz letnia czytelnia pod parasolami.
Komunikacja z Wologda autobusem (szesc godzin) albo samolotem (godzina). Do Archangielska mozna dotrzec samolotem (poltorej godziny) albo statkiem (przez Ustiug i Kotlaz) — cztery doby.
Przybysze kosmiczni zaczeli sie w miescie pojawiac w roku 1967. Ich wczesniejszych sladow nie wykryto.
