— У такiм разе што цябе прыгнятае?
— Я нiколi не бачыў, як гэта робiцца…
— Паляванне наладзiў былы лон, — з невясёлай усмешкай заўважыў Другi. Па-твойму, ён наш папярэднiк?
— Мы не ад лонаў! — з роспаччу запярэчыў Першы.
— Хто гэта даказаў?
— Настаўнiк нагадаў, што падабенства формаў…
— Настаўнiк гаварыў таксама пра спецыфiчныя токi Хi…
— У такiм выпадку я гэта даказаў, я! Нашы лоны вымерлi! Мой вучнёўскi эвальвентар адзначыў гэта дакладна!
— Ты сказаў, што ён быў недасканалы, некалькi стадый прамiльгнула.
— Не трэба такiх спрэчак! — строга вымавiў Настаўнiк. — Яны не памогуць нам.
— Хi — дзiкая планета! — не могучы супакоiцца, гаварыў далей Першы. — Наш эвальвентар працуе па нашай лагiчнай схеме. А логiка Хi…
— Табе дзiўна, што iх лоны сталi птушкамi?.. Не дае табе супакою Спiу.
— Яны на гэтай планеце маглi б стаць кiм хочаце!
— А мне падыходзiць гэта планета, — задумлiва сказаў Другi. — Так i здаецца, што я дома. Амаль адэкватныя ўмовы.
— Ты ўвесь час забываеш, што падабенства формаў…
— У нас урок, — сказаў Настаўнiк. — Урок патрабуе ўвагi, глыбокага разумення сутнасцi матэрыялу i пранiкнення ў яе. Мы даследуем нiжэйшых i пакуль што толькi з гэтага павiнны рабiць вывады.
— Я хачу бачыць вышэйшых! — упарцiўся Першы.
— Ты iх ужо бачыў, - адказаў Другi.
— Тыя тры на беразе?
— Урок не скончаны! — Голас Настаўнiка быў суровы, i спрэчка спынiлася.
«I зноў замiльгаў экран, — пiша Пасвячоны, — i жахлiвы iх урок працягваўся…»
«Жахлiвы ўрок»… Прызнае, такiм чынам, што жахлiвы. А вось каб перашкодзiць iм… Цi слушнасцi няма, цi этыка навуковая не дазваляе. А калi разабрацца, дык на якой падставе, па якiм праве нейкiя страшыдлы прылятаюць на нашу Зямлю, як да сябе дамоў (юнаку, бачыце, «падыходзiць гэта планета»!), i спакойненька, на вачах, разыгрываюць свае забавы?! Смальнуць бы з лазернай гарматкi, каб дарогу сюды забылiся. Вось i быў бы iм эксперымент.
Але ўжо працягнем, i няхай не пакрыўдзiцца Пасвячоны, што перапыняю яго апавяданне на свой манер.
17
Нягледзячы на ўсялякiя меры i засцярогi, у вотчыне грознага Аквiлы Рэгii пачалi адбывацца неверагодныя рэчы. Нечакана-негадана раптам высветлiлася, што Вялiкая Княгiня Сава, загадчыца складамi, не чыстая на руку i што, значыцца, начны спосаб яе жыцця ўвогуле, папулярна кажучы, павiнен быць лепшы ва ўсiх адносiнах.
Следства скончылася за самы кароткi час, «а калi яшчэ, — пiша Пасвячоны, мець на ўвазе хуткасць, з якой гэта дэманстраваў наш цудадзейны эвальвентар ноблаў, дык выйдзе толькi кароткае iмгненне». Факты, адным словам, пацвердзiлiся цалкам, нават з лiшкам, i Яго Недаступнасць асабiста распарадзiўся лёсам злачынкi: сарваў з яе акуляры, шпурнуў у фiзiяномiю i тупнуў так, што задрыжалi скляпеннi замка.
— Цяжка ўявiць! Неверагодна! У маiм уладаннi! У маiм доме! На маёй службе!!! Погань ненасытная! — Ён у знямозе павалiўся на трон i зайшоўся ў нервовым кашлi. — Лiквiдаваць!
Вялiкую Княгiню прыбралi ў чорнае адзенне, прывязалi на шыю камень, занеслi на мора i кiнулi ў самым глыбокiм месцы. Перад пакараынем яна паспела толькi пралепятаць:
— Перадайце гэтаму даўганосаму падлюгу, што… — Але дагаварыць не паспела.
Галоўны фiлосаф Грыфус Мантанус Прэдзiтус з прычыны гэтага сумнага здарэння нiбы сказаў, што ў гады росквiту i дабрабыту, у хвiлiну зацiшша пiльнасць асаблiва патрэбная. Бо ўсе, бачыце, клопатаў не ведаюць, усе радуюцца сытасцi i цiшынi, i святочны стан распаўсюджваецца падобна эпiдэмii. А гэта, сказаў ён, вельмi небяспечны i шкодны стан.
Уладар абазваў яго балбатуном, а цiкаўная Аракулька выдала сваё спакойнае «ку-ку».
А сiтуацыя мiж тым развiвалася далей.
Не паспела зацiхнуць гамонка пра складскiя справы, як з Заходнiх лясоў прыйшла вестка пра бясчынствы драздоў: збiралiся вялiкiмi чародкамi, наладжвалi шумныя i недапушчальныя банкеты, у часе якiх абгаворвалi Яго Недаступнасць, а таксама апаганьвалi мясцiны палявання. Каб навесцi парадак, прыйшлося паслаць туды эскадрыллю шулёнкаў. Авохцi! — неўзабаве нешта ж падобнае адбылося i на Паўднёвых Пласкагор'ях, у вотчыне Гэ-Гэ; гэтым разам вызначылiся перапёлкi. Гэтыя пайшлi яшчэ далей: зрабiлi чучала свайго гаспадара-фiлосафа, вiлiся вакол яго i выкрыквалi (лiтаральна так), «што не хочуць падпарадкоўвацца ўсялякiм калматым жывадзёрам». Акрамя таго, яны знеслаўлялi Прыгожую Галубку, абзываючы яе рознымi брыдкiмi словамi. Над гэтымi нахабнiкамi зрабiлi паказальны суд.
А Зязюля-Аракулька не стамлялася прадказваць смуты, хоць ужо i так было зразумела, што птушыны мацярык перажывае крызiс. Пасля перапёлак слухалася справа аб хабарнiцтве гракоў; потым на павальным браканьерстве папалiся кулiкi, а ў дадатак нешта з вадаплаўнымi… I так — адно за адным… Ды ўсё ж яшчэ можна было мiрыцца, калi б не гэта жахлiвая навiна пра змову. Так-так! у самым палацы рыхтавалася змова, i на чале — хочаце верце, хочаце не — стаяў нiхто iншы, як фанабэрысты Строгi Сарыч.
Спачатку было два-тры сiгналы, якiм уладар не надаў значэння, бо лiчыў гэта чыстай лухтой. Але прыйшоў Яго Непазбежнасць Выпадак — ён заўсёды, урэшце, прыходзiць, i — вочы раскрылiся.
Было так. Магутны Арол iшоў калiдорам, i раптам з пакояў Прыгожай Галубкi пачуўся шчаслiвы смех. Магутны Арол прыслухаўся i пазнаў голас свайго сябра i мiнiстра настрою i парадку. Сумненняў не было, бо ён пазнаў бы гэты цудоўны голас сярод тысячы падобных — столькi Ўлажэнняў было iм зачытана! А праз некалькi хвiлiн адчынiлiся дзверы, i мiнiстр з'явiўся ўласнай персонай. Без адзiнага гуку ўладар адразу сам арыштаваў яго. На допыце Строгi Сарыч прызнаўся, што задумваў пераварот. Калi афiцыйная частка закончылася, Магутны Арол наведаў зняволенага ў камеры.
Строгi Сарыч быў распасцёрты на падлозе i нагадваў хутчэй бясформенную кучу зваляных пёраў, чым жывое цела. Магутны Арол сеў i закрыў вочы крыламi: яму было цяжка бачыць свайго нядаўняга любiмца, якi так нiзка паў.
— Нiколi, Сарыч, — прамовiў ён з болем, — нiколi я не паверыў бы, што ты… — I заплакаў.
— Я невiнаваты, Ваша Недаступнасць, — пачуўся млявы хрып; голас, гэты цудоўны голас, загiнуў назаўсёды (Строгаму Сарычу праламалi горла), i Магутны Арол заплакаў яшчэ мацней.
— Я невiнаваты…
— Так-так, Сарыч. Несумленны i перад смерцю манiць.
— Невiнаваты…
— Ты ж прызнаўся, Сарыч. Нашто цяпер упарцiцца? Ад страху?
— Я не баюся, Ваша Недаступнасць. Але так памерцi…
— Як жа ты думаў памерцi?
— На полi бiтвы.
— На полi бiтвы… Добранькае ж поле ты нагледзеў сабе… Гэтак подла ашукаць мяне… А ты ж быў сябрам. Сокал, той — мой сабака, а ты быў сябрам. Ты памятаеш нашы паляваннi? Ты, значыць, для таго ўгаворваў мяне адлучацца з замка, каб плесцi сеткi здрады? Так, вiдаць, такi настаў час, Сарыч, што i сябрам веры няма. Бывай жа. Памры стойка.
I з гэтымi словамi Магутны Арол выйшаў, выцiраючы слёзы.
Тры днi правёў ён на адзiноце ў патаемным пакоi, на чацвёрты iм раптам авалодаў небывалы прыступ лютасцi. Ён уварваўся ў спальню Прыгожай Галубкi (яна якраз займалася перадабедзенным туалетам),
