адзiн з шулёнкаў.
— Яго Недаступнасць, — гаварыў Зязюлi пасланец, — загадзаюць вашай асобе пакiнуць залу i больш не паказвацца без асобнага распараджэння Яго Недаступнасцi.
— Ку-ку! — адказвала Аракулька. — Прадбачу ў мурашнiку дзён кармiнавыя аблокi…
— Дык вы пакiнеце залу цi не?!
— Кармiнавыя аблокi з чатырох бакоў. Вецер сухi, сярэднi, паўднёва-ўсходнi; тэмпература ўночы плюс два, днём мiнус адзiн…
Стражнiк ляцеў да Старэйшага Сокала i дакладваў, што «Зязюля не хоча пакiдаць залу i мармыча пра нейкiя аблокi, мурашак i пахаладанне».
— Яна звар'яцела, ваша сцярвятнiцтва!
Старэйшы Сокал нахiляўся да ўладара i шаптаў:
— Зязюля балбоча пра мурашак, Ваша Недаступнасць. Не iнакш з глузду з'ехала.
— Гнаць вон, — моршчыўся Магутны Арол i адварочваўся.
А свята ўсё грымела.
Нарэшце, калi госцi стамлялiся, музыкi знясiльвалiся, паэты хрыпелi, Пэ-Пэ выдыхаўся, Цецярук напiваўся, а Прыгожая Галубка пачынала пазяхаць, прыступалi да чытання новых Улажэнняў. Строгi Сарыч разгортваў жоўты скрутак, i пад скляпеннi залы ўзлятаў яго звонкi, чысты голас.
— «Iмем Яго Недаступнасцi Адзiнага Вялiкага Магутнага Арла, Аквiлы Рэгii Iнвiктуса Максiмуса Юстуса з гэтага дня i назаўсёды загадаць…»
У гэту хвiлiну станавiлася цiха на зямлi i на небе — нават вецер супакойваўся, нават рэкi запавольвалi свой бег, нават пракляты дзiкi кот, якi нiчога на свеце не разумее, замiраў дзе-небудзь у шчылiне, i страх скоўваў яго члены. Госцi i прыдворныя стаялi з выцягнутымi шыямi, не маючы права паварухнуцца нi адзiным пёркам, не мiргаючы i не дыхаючы.
— «Упамiнанне iмя Яго Недаступнасцi скорагаворкай, або невыразна разглядаць як абгавор з адпаведнымi адсюль вывадамi…»
— «Разважаннi пра справы i Ўлажэннi Яго Недаступнасцi ў неадпаведным месцы i кепскiм настроi лiчыць нядбалым легкадумствам з усiмi выцякаючымi вынiкамi…»
— «За руплiвасць i стараннасць на службе Яго Сцярвятнiцтва Старэйшага Сокала надзялiць асаблiвай увагай i ў далейшым называць „яго высокасцярвятнiцтва Старэйшы Сокал Магнiфiкус Альцiволанс…“»[3]
Бывалi i iншыя Ўлажэннi — iх назапасiлася вельмi многа, i ўсе яны выдавалiся на жоўтых скрутках, якiя потым захоўвалiся ў Стальным Куфры Галоўнай Канцылярыi.
Пасля прачытання Ўлажэнняў чулася гучнае ўхвальнае клекатанне, i госцi пачыналi разыходзiцца. Як толькi адыходзiў апошнi, Магутны Арол саскокваў з трона i пад крыло з Прыгожай Галубкай iшоў у спальню. Дзяўчаты-сойкi разыходзiлiся па залах, змешвалiся з кавалерамi-папугаямi i вялi свабодны лад жыцця, адпачываючы ад нялёгкiх абавязкаў фрэйлiн.
Вечарам Магутны Арол часцей за ўсё раiўся са Строгiм Сарычом i старшынямi канцылярый, а глыбокай ноччу — зноў з Цiхiм Дзятлам. Потым ён iшоў у свае пакоi, i ў замку запаноўвала цiшыня.
14
Часам у бурную непагадзь, калi цемру асвятлялi маланкi i грукатала неба, нiбы абвальвалiся скалы, Магутнаму Арлу рабiлася тужлiва i адзiнока ў вялiзарным замку сярод прывычных асоб. Ён адмяняў справы i вясёлыя вiдовiшчы, садзiўся ў царскую нiшу ў адной з верхнiх вежаў i так сядзеў пры свячы адзiн, задумлiва ўглядаючыся ў навальнiчную ноч. Нават Старэйшага Сокала не было побач — ён стаяў за дзвярыма, бо ў такiя хвiлiны нiхто не павiнен бачыць уладара.
Ён углядаўся ў ноч, i хiсткiя думкi праносiлiся ў яго галаве. «Чаго я дасягнуў? — думаў Магутны Арол. — Да чаго прыйшоў? А цi ўсё гэта, што магчыма смертнаму? А калi гэта ўсё, дык чаму турбуюць думкi? Я маю ўсё, што можна мець, няма каму са мной мерацца нi сiлай, нi славай, нi багаццем, я наймагутны, i воля мая свабодная, i няма перашкодаў для яе. Нават для вады ёсць перашкода — сонца, нават для ветру — скалы, нават для святла — самая маленькая рэч на яго шляху. А для маёй волi няма перашкодаў. У мяне няма ворагаў, у мяне няма i сяброў — мой розум вышэйшы за дружбу або нянавiсць. Дык што ж вярэдзiць душу, што перашкаджае пiць асалоду з зямных радасцяў?»
Так разважаў Магутны Арол, а вецер iрваў i трапаў полымя свечкi, i ў нiшы мiтусiлiся чорныя ценi.
— Сокал!
Вокамгненна той быў побач.
— Сорак шулёнкаў.
— Ёсць, Ваша Недаступнасць!
Ад'ютант не цiкавiўся задумай пана, не стрымлiваў ад начнога мерапрыемства, не думаў пра яго вынiкi — ён выконваў, бо выконваць было вышэйшай патрэбнасцю яго духу, самай салодкай яго ежай.
На халодным ветры на самай высокай вежы збiралiся шулёнкi. Яны спрасонку азiралiся, курчылiся i нервова варушылi крыламi, бо iх чакала штось таямнiчае.
— Ты застанешся тут, — сказаў Магутны Арол Сокалу.
— Ёсць! — адклiкнуўся той, прызначыў камандзiра атрада i рэцiраваўся.
I чарада кiдалася ў цемру.
Шулёнкi прыцiскалiся да самай зямлi, iх строй раз-пораз парушаўся ветрам, але яны яго адразу ж аднаўлялi пад кiраўнiцтвам свайго камандзiра, i палёт працягваўся. Нiхто не ведаў, куды iх вёў уладар, — вядома было адно: з такiх палётаў нiхто не вяртаўся.
А Магутны Арол ляцеў уверсе. Ён грудзьмi ўразаўся ў вецер, рассякаў яго крыламi — яму падабалася гэта барацьба.
Яны прыляцелi на бераг мора, дзе шум i грукат дасягалi такой сiлы, што здавалася, нiбы трэскаецца неба.
— Дваццаць — убок! — камандаваў Магутны Арол, i дваццаць шулёнкаў адляцелi i схавалiся пад скалой. Тут было цiха, i, збiўшыся ў гурт, яны чакалi наступнага загаду i адпачывалi. А тым, хто застаўся на беразе, загадалi капаць; крыламi i кiпцюрамi яны ўзялiся рыць пясок. Вецер валiў з ног, дождж сек па вачах, пярун аглушаў, i маланкi асляплялi, а мора, коцячы чарговы вал, разбурала краi ямы, i ўсё трэба было пачынаць спачатку. Шулёнкi выстраiлiся перад ямай жывой сцяной: частка стрымлiвала целамi нацiск мора, другая частка працягвала капаць.
Магутны Арол стаяў збоку i чакаў. Калi шулёнкi закопвалiся на дастатковую глыбiню, ён камандаваў: «Адставiць», i тыя зноў выстройвалiся перад уладаром, якi загадваў:
— Цяпер вы павiнны памерцi. Такая мая воля.
— Ёсць, Ваша Недаступнасць! — адказаў дружны хор. I тут жа камандзiр, як самы адданы, зрабiў над сабой намаганне i звалiўся мёртвы. Яго прыклад пераймалi iншыя, а тых, хто не валодаў такой уладай над сабой, магутны Арол бiў дзюбай у галаву, i яны клалiся побач з таварышамi. Потым ён скiнуў iх целы ў мора i саскочыў у яму. Яму заставалася саскрэбцi толькi невялiчкi слой, i ноч азаралася белым дрыготкiм святлом — на дне ямы ляжаў зiхатлiвы Плацiнавы Абруч. Магутны Арол доўга сядзеў каля яго, ахоплены пакутлiвым хваляваннем, i засяроджана перабiраў у памяцi, чаго б яшчэ папрасiць; магутнасць, смеласць, непаражальнасць, багацце — усё было ўжо даўно дадзена, i прыдумаць новую просьбу не хапала фантазii, а паўтарацца нельга было: Плацiнавы Абруч двойчы не выконваў таго самага або падобнага жадання.
— Сiлы! — шаптаў Магутны Арол, дакранаючыся да халоднага металу. Зоркасцi!.. Упэўненасцi!.. Моцы крылаў!..
Але Абруч нiяк не адклiкаўся — не было ў яго бляску таго характэрнага напружання i iскрэння, якiя б сведчылi, што просьба прынята i выканана. I Магутны Арол разумеў — прыляцеў сюды дарэмна.
Прыгнецены i стомлены, ён закiдваў Абруч пяском, каб святло не пранiкала наверх, потым выбраўся з ямы i грозна загадаў:
— Да мяне!
I шулёнкi, што засталiся, умомант былi перад iм; яны не пыталiся, куды падзелiся iх таварышы, —
