ўздрыгваецца, сутыкаючыся з усiм гэтым. Калi ж на дарозе iм трапляецца мэбля, iм i ў галаву не прыходзiць яе абысцi, i яны, гэтыя салiдныя iмасцi, дужа спакойна перастаўляюць яе на iншае месца. I вось, нарэшце, яны сядаюць, так i не перапынiўшы сваёй размовы, так i не зiрнуўшы вакол сябе. 'Салон для нармальных', - падумала Ева. Са сцiснутым трывогаю горлам яна глядзела на ручку, якую трэба было павярнуць. 'Трэба iсцi. Я нiколi так доўга не пакiдаю яго аднаго'. Трэба было адчынiць гэтыя дзверы; потым Ева крыху пастаiць на парозе, каб даць вачам прызвычаiцца да паўзмроку, а пакой усёй сiлай пастараецца выштурхнуць яе прэч. Яна павiнна будзе вытрымаць гэтае супрацiўленне i прайсцi ўглыбiню. Раптам яна адчула пякучае жаданне ўбачыць П'ера. Ёй бы так хацелася разам з iм пакпiць з свайго бацькi. Але П'еру яна была непатрэбна; Ева нават не магла прадугадаць, як ён зараз яе сустрэне. З нейкай своеасаблiваю гордасцю яна раптам падумала, што ёй ужо нiдзе няма месца. 'Нармальныя лiчаць, што я яшчэ належу да iх. Але я сярод iх не здолела б заставацца гадзiны. Я хачу, я адчуваю патрэбу жыць там, па той бок гэтай сцяны. Але там мяне не прымаюць'.
Усё вельмi змянiлася вакол яе: святло нiбы састарэла, яно пачынала сiвець, рабiлася цяжкiм, як вада ў вазе з кветкамi, калi яе два днi не мяняюць. Ева глядзела на рэчы, пакрытыя гэтым старым святлом, i заўважала на iх даўно забытае пачуццё меланхолii: той самай, што адчуваеш вячэрняй парой у самым канцы восенi. Яна нерашуча, амаль збянтэжана пазiрала вакол: усё гэта было так далёка - цяпер, у iхнiм пакоi не было нi дня, нi ночы, нi пары, нi меланхолii. Яна цьмяна прыгадала далёкiя-далёкiя восенi, восенi яе маленства - i раптам уся напружылася: успамiны выклiкалi ў яе страх.
Яна пачула П'ераў голас:
- Агата! Ты дзе?
- Iду! - крыкнула яна.
Яна адчынiла дзверы i прайшла ў пакой.
Густы ладанавы водар напоўнiў ёй ноздры i рот. Яна шырока распяла вочы, выставiла наперад рукi - пах i паўзмрок даўно ўжо злiлiся ў яе ў адзiнае цэлае, нешта даўкае i мяккае, нiбы вата, такое ж простае, такое ж знаёмае, як паветра, агонь цi вада, - i асцярожна рушыла да бледнай плямы, якая, здавалася, лунала ў тумане. Гэта быў П'ераў твар: П'ерава адзенне (а з той пары, як ён захварэў, ён апранаў усё чорнае) раставала ў цемры. П'ер сядзеў з закiнутаю назад галавою i заплюшчанымi вачыма. Ён быў прыгожы. Ева палюбавалася на яго доўгiя, загнутыя на кончыках вейкi i села побач на нiзкае крэсла. 'Яму, напэўна, нешта балiць', - падумала яна. Яе вочы патроху прызвычаiлiся да змроку. Спачатку выплыў стол, пасля ложак, пасля П'еравы асабiстыя рэчы - ножны, слоiк з клеем, кнiгi, гербарый, рассыпаны на дыване каля фатэля.
- Агата?
П'ер ужо расплюшчыў вочы i глядзеў на яе з усмешкай.
- А ведаеш, што вiдэлец? - сказаў ён. - Гэта я, каб напалохаць гэтага тыпа. А так - у iм амаль нiчога не было.
Евiны апасеннi знiклi, i яна, цiха i коратка засмяяўшыся, сказала:
- Гэта табе выдатна ўдалося. Ён сапраўды ледзь не звар'яцеў ад страху.
П'ер усмiхнуўся.
- Ты бачыла? Як ён пачаў яго круцiць, ухапiўся ледзь не аберуч. I вось што, заўваж, - сказаў ён, - яны не ўмеюць браць рэчы: яны iх хапаюць.
- Твая праўда, - сказала Ева.
П'ер мякка пастукаў па левай далонi ўказальным пальцам правай рукi.
- Вось яны чым бяруць. Спачатку падносяць пальцы i, як толькi ўдалося спаймаць прадмет, адразу цiснуць на яго ўсёй далоняй - каб прыдушыць.
Ён гаварыў хутка, аднымi кончыкамi губ; выгляд у яго быў азадачаны.
- Цiкава, чаго яны хочуць? - нарэшце прамовiў ён. - Гэты тып ужо прыходзiў раней. Навошта яны яго падсылаюць? Калi iм хочацца ведаць, што я раблю, яны могуць проста зiрнуць на экран - дзеля гэтага iм нават не трэба нiкуды выходзiць. Значыць, i яны робяць памылкi. Маюць такую ўладу i робяць памылкi. А я - не раблю, гэта мой козыр. Хофка, - сказаў ён, - хофка! - Ён замахаў перад iлбом рукамi. - Сволач. Хофка, пафка, суфка! Што, хочаш яшчэ?
- Звон? - спыталася Ева.
- Звон. Уцёк, - сказаў ён i сярдзiтым голасам пачаў далей развiваць сваю думку. - Гэты тып - iх падначалены. Ты яго ведаеш, ты выходзiла з iм у салон.
Ева не адказала.
- Што ён хацеў? - спытаў П'ер. - Ён павiнен быў табе гэта сказаць.
Нейкае iмгненне Ева вагалася i потым адказала з жорсткай цвёрдасцю ў голасе:
- Ён хацеў, каб цябе пасадзiлi пад замок.
Калi П'еру старалiся сказаць праўду мякка, ён ставiўся да яе з недаверам, яму трэба было рэзаць яе прама ў вочы, каб аглушыць, паралiзаваць яго падазрэннi. Ды Ева i сама лiчыла, што лепш абысцiся з iм жорстка, чым ашукаць: калi яна хлусiла i ён, здавалася, даваў гэтаму веры, яна не магла адолець у сабе пачуцця перавагi, за якое сама сябе ненавiдзела.
- Пасадзiць мяне пад замок! - з iронiяй паўтарыў П'ер. - Яны там сапраўды, вiдаць, з глузду з'ехалi. Ды што гэта мне, што мне iх сцены? Яны думаюць, напэўна, што гэта здолее мяне спынiць. Я часам нават пачынаю думаць - можа, ёсць дзве банды? Сапраўдная, мурынава, i яшчэ адна - банда якiх-небудзь прыдуркаў, што хочуць паўсюль сунуць свой нос i лепяць дурасць на дурасцi.
Ён ускiнуў над падлакотнiкамi фатэля рукi i з задавальненнем, уважлiва на iх паглядзеў.
- Сцены... Сцены мы пройдзем. Што ты яму адказала? - спытаў ён i з цiкаўнасцю павярнуўся да Евы.
- Што цябе не пасадзяць.
П'ер пацiснуў плячыма.
- Не трэба было так казаць. Ты таксама зрабiла памылку. Прынамсi, калi не сказала гэтага наўмысна. Трэба даць iм выкласцi ўсе iх карты.
Ён змоўк. Ева сумна апусцiла галаву. 'Яны iх хапаюць!' Якiм грэблiвым тонам ён гэта сказаў - i як гэта дакладна. 'Няўжо i я - таксама хапаю? Дарма я сачу за сабой: па-мойму, большасць маiх рухаў усё роўна яго раздражняюць. Ён проста не кажа мне гэтага'. Раптам яна адчула сябе няшчаснай i вiнаватаю, як тады, калi ёй было чатырнаццаць i панi Дарбеда, яшчэ лёгкая i жвавая, казала ёй: 'Можна падумаць, што ты проста не ведаеш, куды падзець свае рукi!' Ева баялася варухнуцца, але якраз у гэты момант адчула неадольнае жаданне перамянiць паставу. Стараючыся не дакранацца да дывана, яна паволi падабрала ногi пад крэсла. Яе вочы глядзелi на настольную лямпу, падстаўку ў якой П'ер пафарбаваў чорнаю фарбай, i на шахматную дошку. На дошцы П'ер пакiнуў толькi чорныя пешкi. Часам ён уставаў, падыходзiў да стала i браў iх адну за адной. Ён гаманiў з iмi, называючы iх Робатамi, i здавалася, пешкi ажываюць у яго руках нейкiм цёмным, глухiм жыццём. Калi ён клаў iх на месца, Ева падыходзiла i брала iх таксама (у такiя моманты ёй здавалася, што яна выглядае смешна); пешкi зноў абарочвалiся кавалачкамi мёртвага дрэва, але на iх заставалася яшчэ нешта няясна-няўлоўнае, падобнае на пэўны сэнс. 'Гэта яго рэчы, - падумала яна. - У гэтым пакоi нiчога майго няма'. Раней тут было крыху яе мэблi. Маленькi iнкруставаны столiк з трыльяжам, якi ёй застаўся ад бабкi i якi П'ер, жартуючы, заўсёды называў: твой столiк. Пасля ён забраў гэты столiк сабе. Толькi П'еру рэчы адкрывалi сваё сапраўднае аблiчча. Ева магла глядзець на iх гадзiнамi: яны з нястомнаю i злою ўпартасцю прымушалi яе расчароўвацца, паказваючы адно сваю вонкавую абалонку - тую, што бачылi i доктар Франшо, i пан Дарбеда. 'Усё роўна, - падумала Ева цi не з трывогай, - я бачу iх iначай, чым бацька. Не можа быць, каб я iх бачыла абсалютна так, як i ён'.
Яна варухнула каленямi: у нагах ужо бегалi мурашы. Цела было напружанае i прамое, як палка, i пачынала балець; Еве здавалася, што яно занадта жывое, надта прыкметнае. 'Я так хацела б зрабiцца нябачнаю i заставацца тут; каб бачыць яго i каб ён мяне не бачыў. Я яму непатрэбная; я ў гэтым пакоi лiшняя'. Яна крыху павярнула галаву i зiрнула на сцяну над П'ерам. На сцяне былi напiсаны пагрозы. Ева гэта ведала, хоць была няздольна iх прачытаць. Яна часта глядзела на вялiкiя чырвоныя ружы, якiмi была размалявана сцяна, пакуль яны не пачыналi скакаць у вачах. Ружы гарэлi ў паўзмроку. Часцей за ўсё пагроза была напiсаная пад самаю столлю, злева над ложкам, але часам яна перамяшчалася. 'Трэба ўстаць. Я не магу, не магу больш сядзець у адной паставе'. Апроч таго, на сцяне былi белыя дыскi, падобныя да разрэзанай напалам цыбулiны. Дыскi круцiлiся на адным месцы, круцiлiся... рукi ў Евы пачалi дрыжаць. 'Я
