аднолькавасць іх позіркаў і кіўкоў не падабаліся князю Рагвалоду; ён думаў, што аднолькавыя душы запатрабуюць пазней і роўнай улады, ды за адным сталом два князі не гаспадараць - непазбежна пачнуць піхацца...
- Вось і ўлада - падобная на віно, - казаў Рагвалод, - дурманіць слабую, маладую галаву, і хочацца ёй яшчэ, болей, болей... Ды ўлада - гэта кроў! Таму і трымаю вас пры сабе, хоць мог бы пасадзіць для княжацкага вопыту ў Менск, Крэва, Нямігу, Лагойск. Але там хутка пачуеце вы смак загадаў, аблытаюць вас хітруны, ачарсцвееце і пачняце зайздросціць адзін аднаму пры поспехах, а потым ты, Брачыслаў, адмовішся слухацца Ўсяслава, і захочацца вам, каб рассудзіў вас меч...
Тут браты дазволілі сабе рух нязгоды з бацькам, але ён рашучым узмахам рукі прымусіў іх не пярэчыць.
- Мудрасць гэта не новая і не мая, - сказаў Рагвалод. - У кожным калене выпрабоўвалася, і ўсе пра яе забываюць. Вунь, Яраполк, Алег, Уладзімір таксама разам пад дажджом бегалі, а сёння над адным ужо курган насыпаны, а два другія мараць адзін аднаму горла перагрызці, як воўк сабаку. Па-іншаму яны і не вырашаць. Так і для кожнага з вас братаў кадык можа стаць прывабнейшым за варожы... І тады ўсё забудзецца, усё знікне з памяці: бацька, маці, вашыя гульні, гэтая хата, дзе разам раслі, - усё раструшчыце...
Князь утаропіўся на сыноў цяжкім праніклівым позіркам, і браты застылі, баючыся нейкага нечаканага жорсткага рашэння.
- Як жа быць? - спытаў Рагвалод. Сыны маўчалі, гатовыя па першаму дазволу паклясціся ў вечнай дружбе.
- Не кляніцеся! - апярэдзіў іх бацька. - Клятва - хлусня! Дзе клятва - там ужо недавер. Не ў словах вашых рашэнне: сілай прагу ніхто не адолее. Марыць трэба не аб сабе і не аб сваёй славе. Падумайце пра гэта! - і ён стомлена махнуў ім ісці.
Апынуўшыся на двары, браты здзіўлена пераглянуліся. Сумнаю здалася ім бацькоўская апаска; на хвіліну абодва задумаліся пра змрочную засцярогу, і тут думкі іх страцілі падабенства. Старэйшы падумаў: бацька праўду сказаў; што добрага будзе, калі мы пачнём спрэчкі? - абодва знядужаем. Малодшы ж падумаў: відаць, лёс мне такі - усё жыццё лічыцца малодшым, ззаду брата хадзіць. Можа, так і трэба, а можа, і не. Мільганулі ў кожнага нейкія ўяўленні наступных гадоў, калі абарвецца іх сённяшняя роўнасць, але далёка тое будзе, не прыйшоў яшчэ для іх час крыўдзіць і крыўдаваць. Браты ўсміхнуліся, абняліся і паспяшаліся да сястры, каб пасядзець разам з яе дзеўкамі і сяброўкамі...
Праз месяц пасля ноўгарадскіх сватоў спаўзла на Полацак пошасць, нібы ноўгарадцы яе і паслалі: за некалькі дзён вымерлі два дзесяткі двароў; таму вырашылі прынесці патрэбныя ахвяры багіні смерці. За гарадской сцяной у полі вешчуны зрабілі відарыс Ягі даўжынёй у сорак крокаў з раскінутымі сквапнымі рукамі, старэчымі грудзямі, утапталі пасярэдзіне снег, нанеслі галля, смалістых плахаў, зверху пластом паклалі мерцвякоў, а потым доўга рэзалі курэй і авечак, ахвяраваных кожным дваром, і аблівалі мерцвякоў жывою крывёй. Кроў - душа існага; барвовымі струменьчыкамі выцякала яна з перарэзаных горлаў, і абяскроўленыя тушкі клаліся на акрываўленых мерцвякоў, аддаючы ім сваё апошняе цяпло... Раптам вогнішча ўспыхнула, забуркатала, заклубілася густым чорным дымам; пацягнула паленым мясам, скрозь трэск смалы і шолах агню пачулася сквапнае чвяканне і сапенне - гэта багіня пачала жэрці сваю спажыву...
Рагнеда, тулячыся да маці, заварожана шукала ў чорных клубах вогнішча страшнае аблічча бязлітаснай да ўсяго жывога старой. Раптам успыхваў іскрамі шалёны позірк, і Рагнеда адчувала тады беглы дотык ледзяных кастлявых пальцаў - знак невядомасці, у якой праходзяць жыцці. Сэрца на міг абмірала, а потым білася з падвоенай сілай, нібы насуперак адчутаму страху...
Адстаялі палачане ля змрочнага вогнішча, акурыліся цяжкім, смуродным ахвярным дымам - і скончылася пошасць, злітасцівілася Яга, адляцела выкошваць народ у другой мясцовасці дзеля паўсюднай роўнасці перад смерцю...
Непрыкметна падышоў месяц квецень з яркім россыпам дзьмухаўцу па абноўленай посцілцы зямлі. Спакойна жыў Полацак, не ведаючы пра новае бедства. Пеўні сваёй пераклічкай абрывалі начныя пяшчоты і сны, услед іхным спевам пачыналі курыцца дымамі хаты, каровы выходзілі з двароў, і вялікі статак гналі на выпас; на беразе Дзвіны смалілі лодкі; зямля падсыхала, рыхтуючыся прыняць зерне...
Блізіўся прызначаны час і для Рагнеды; ужо глядзелі на яе як на кіяўлянку, не сваю; ужо пры сустрэчах старыя цёткі і бабы казалі ёй развітальнымі галасамі: хутка табе ад нас, апошнія дні на бацькаўшчыне, на роднай зямлі. І Рута прыплаківала, сумуючы аб непазбежным расстанні. Рагнеда супакойвала сяброўку абяцаннем узяць яе з сабой. Яна скажа Яраполку, каб залічыў Руцінага мужа ў сваю дружыну, і будзе Рута жыць у Кіеве паблізу княжага двара - кожны дзень будуць бачыцца, як і раней. Тут на крылах уяўлення пераносілася Рагнеда ў невядомы палянскі горад і казала сяброўцы пра блізкую будучыню - іх сумесныя вандроўкі ўздоўж Дняпра, цішыню ракі, смех іхных дзетак, зімовыя вячоркі, калі ўсе будуць прасці, а які- небудзь стары лірнік будзе спяваць пра даўнія дні і славутых людзей. Рута слухала, верыла, і абедзве яны грэліся гэтымі простымі летуценнямі...
Іншым днём хадзіла Рагнеда ўздоўж Палаты, назіраючы ціхі бег ракі па апушанаму аерам рэчышчу, - заварожваў яе гэты рух вады ў невядомасць, не цярпелася і самой вырушыць у дарогу. Праплывала якая- небудзь зламаная навальніцай галінка, і Рагнеда праводзіла яе вачыма, бачачы і сябе ў лодцы ва ўсё новых і прыгожых мясцінах... Аднойчы з'явіўся ёй у рацэ дзіўны, уразіўшы яе прывід. Яна стаяла на беразе: рачная плынь мякка калыхала водарасці; раптам ёй здалося, што Палата нясе шырокія крывавыя струмяні і нейкіх людзей. Яна зірнула - ні людзей, ні крыві. Яна ўгледзелася - і ўбачыла глыбока ў вадзе трох бабуль аднолькавай знешнасці, але і непадобных: першая неяк хітравата ўсміхалася, другая нібыта плакала, а твар трэцяй быў па-мёртваму беспачуццёвы. Кароткі міг прастаялі старыя перад Рагнедай і растварыліся ў вадзе да ранейшай нябачнасці. Знік прывід і быццам уцягнуў за сабой з душы радасць. З таго дня прыйшла да Рагнеды трывога, нейкая вялікая небяспека адчулася ёй наперадзе. Нават у снах асаджалася на сэрцы тужлівая горыч. Той светлы юначы вобраз, што раней хваляваў, цяпер набыў непрыемную грубасць, звузіліся да памераў звычайнай клеці жаданыя Яраполкавы пакоі; паветра згусцілася да духаты, як перад залевай, і таямнічымі бедствамі пужаў ад'езд у незнаёмы горад пад волю ніколі не бачанага чалавека. «Цесната чакае мяне, страшна мне», - скардзілася яна маці, а тая адказвала: «Ах, дачушка, так і мусіць быць, нездарма ж перад вяселлем дзяўчына плача». І разбытая, з прыкметнай ужо цяжарнасцю, Рута згадвала, што таксама страшылася ў апошні месяц дзявоцтва. А цяпер - іншыя страхі. Так заведзена. «Не, - пярэчыла Рагнеда, - я чую: гэта няшчасце!» - «І я так думала, - усміхалася Рута, - а ўсё інакш пайшло»...
Разбураюцца прадчуванні чужымі супакойлівымі словамі. Ды і хто правядзе тонкую рысу паміж цьмянымі прадчуваннямі і тугой? Калі споўняцца, скажуць - прадчуванне, калі абыдзецца, скажуць - туга. Ды і як адгукнуцца на прадчуванні, калі няма вопыту? Тлумачаць іх з мінулага, а яны пра будучыню, пра тое, што чуе сэрца. Хто зразумее, калі самой няўцям, чаму ў хмарах бачыцца табе ваўкалак, чаму ніхто не зважае, а ты чуеш, як страшна рыпіць асіна ў цябе за спінай, чаму плывуць па Палаце нікому акрамя цябе не бачныя крывавыя струмяні, чаму менавіта на тваёй сцежцы кот упаляваў дразда і раздзірае кіпцюрамі цёплую тушку, а потым ноч у ноч табе сняцца рассыпаныя чорныя пёры, што азначае смерць... Чаму цесна душы ў целе, чаму так мала бачыць вока ў сонечны дзень? Няма адказу. Няма нікога, хто раскрыў бы таямніцу тваёй маркоты. Толькі распаляюць яе недарэчныя адказы: было, чакай, пройдзе! Усё загадкава і невыразна; непраглядным туманам зацягнута пустка паміж першым, пражытым, ужо беззваротным жыццём і новым, якое паціху набліжаецца з Яраполкам на чаўнах, што адольваюць дняпроўскую плынь...
Знянацку ўсё абрынулася; аднаго ранку запалымнеў на лысых пагорках ланцуг вогнішчаў, якія распальвалі ў адзіным выпадку - калі Полацку пагражала вайна. І княжыя вестуны пацвердзілі: рухаецца па Ловаці з-за волакаў ноўгарадскае войска. І не засталося часу раздумваць і рыхтавацца - нічога за тыдзень не зробіш. Князь Рагвалод паслаў людзей паведаміць Яраполку і паспяшаўся збіраць полацкі полк.
Перад выйсцем войска стала вакол капішча на высокім дзвінскім беразе, дзе векам пазней збудуюць Сафійскую царкву. Сем валуноў атачалі тут круглую пляцоўку з падрыхтаваным ахвярным кастром. Прывялі
