Vibranta nobleco plenigis lian koron, en liaj okuloj aperis larmoj, kaj li igis plena de religia pieco. Тajnis al li, ke li vidas eksterordinaran aperajon, miraklon de Dio. Lin rigardis paro da okuloj, malgojaj silentaj okuloj. Ankorau neniam li vidis tiel malgojajn okulojn. La okulkadroj havis longetan formon, kiel la okuloj de egipta knabo, kaj la palpebroj malsuprenpendis super siaj klaraj, kvazau cizelitaj pupiloj. La palpebroj vibris, kaj la okulharetoj vibris kiel okuloj de kolombo, kiu vekas kompaton gis doloro. Tamen siaj okuloj ne vekis kompaton, sed profundan malgojon, — malgojon ne el tiu ci mondo kaj ne el homa doloro. La frunto estis klara, ronda, levita, kaj atingis alten sur sia kapo, kiel la frunto de 'Sankta Anna' de Leonardo da Vinci. La rando de sia frunto estis larga, kiel ce sia patro, sed pli kaj pli multe la linioj de siaj vangoj malsuprenkuris longete kaj mallarge, kiel la vizago de nobla genealogia cervido. Sed plej aminde reliefigis la profunda neperceptebla doloro kaj nekomprenebla malgojo, kiujn sia vizago esprimis, cirkau sia buso. Tio ne estis buso. Gi estis kvazau viva tranco en sia vizago. Тia buso estis eksterordinare eta kaj mallonga, kvazau gi estus kunkreskinta kaj kvazau iu estus distrancinta la kunkreskintajn lipojn, kiel folietojn de juna, apenau disvolviganta ruga burgono. Kaj tiu buso refermigis, kiel refermigas floro en la nokto kaj lasas sur sia rando la roson de l' nokto tiel fresa estis la eta tranco de sia buso. Kiam si rigardis, sajnis al la pentristo, ke si vidas pli multe per la buso ol per la okuloj. Pastilla sentis, kiel en lian koron glitas la nobla malgojo kaj la tremanta gojo, fluanta el siaj nefermitaj okuloj kaj nefermita buso. Li kredis vidi ne ion realan, sed vizion, aperantan antau liaj okuloj. La lumo de la kandelabro kun la briloj de silkajoj kaj metaloj, fajrerantaj el la ombro-vualitaj anguloj, cirkauprenis lin kvazau en nubon kaj ebriigis lin.
Тi ne terurigis, kiam si fine rimarkis fremdan vizagon, rigardantan en la cambron tra la giceto. Тiaj okuloj ne ekmiris. Тi sole levigis de sia loko, kaj Pastilla vidis, kiel la peza veluro falas sur siajn sultrojn kaj rondan nukon, kaj audigas agrabla tintado de la ornamajoj, pendantaj sur si. La bukloj de siaj haroj falis sur sian robon kaj tie dronis en la mallumo de l' veluro.
Тi levigis kaj proksimigis al la maljunulo, metante sur lin siajn longajn kvazau tornitajn manojn. Sed subite cio ci malaperis, kiel iluzio. Antau liaj okuloj ekbrilis oro kaj bluo. Li ekrigardis malantauen kaj rimarkis, ke la judo, ce kiu li marcandis la varojn, jetas silkajojn super la giceton kaj kovras cion, kio interne okazas.
— Vera Florenca damasko, — montras la judo la silkajojn, -brodita per oro kaj purpuro!
II.
Sankta silentado.
Pastilla sercis okazon por refoje renkonti la judan knabinon, la filinon de l' komercisto, kiun li vidis tra la giceto. Sed li ne havis eblajon por renkonti sin. Ciufoje, kiam li venis en la geton, li trovis slositan la domon sur 'Plazza di Judea'. La butiko, kie li unuafoje renkontis la judon, ne plu tie trovigis. Estis nerekoneble, ke tie iam ajn trovigis movebla pordo. La domo staris morte-muta. La alte elstarantaj malgrandaj fenestroj estis kovritaj per feraj kradoj kaj interne kurtenitaj tiel, ke li ne povis scii, cu interne en la domo ekzistas vivo au ne.
Sur fera tabuleto, kiun la vento balancis sur fera stango, li rimarkis eluzitan insignon de antikva Kastilio. De la cirkaue logantaj najbaroj li neniom povis ekscii. La judoj timis kaj evitis lin. Fine li sciigis nur tiom, ke la judon, logantan en tiu domo, oni nomas 'la komercisto el Kastilio'. Li estas riculo kaj reprezentanto de la granda firmo de l' rica maranino 'Dona Grazia Mendesa', la 'patrino' de la maranoj, kiu fine eklogis en Konstantinoplo kaj disvastigis siajn negocojn tra ciuj landoj.
Iun fojon li trovigis sur la placo en la juda geto. Versajne estis sabato, car Pastilla-n mirigis la kvieteco, kiu regis cirkaue. Ciuj domoj estis fermitaj. Malofte oni vidis homon, irantan tra la placo au rigardantan el fenestro. Subite Pastilla ekaudis kriegon. Li cirkaurigardis kaj ekvidis, kiel la papaj inspektistoj kaj eklezisoldatoj trenas el diversaj domoj junajn knabinojn kaj junulojn, ien ilin forkondukante en akompano de plorego kaj kriado de iliaj gepatroj, admonantaj ilin en nekomprenebla lingvo. Pastilla konsternigis; li ne kredis siajn okulojn: en la kastilia domo, en kiu logis la juda komercisto kaj liun li ciam trovis fermita kaj senviva, subite malfermigis la malnova konata butikpordo kaj super gi malsuprenlasis sin stupo en la straton. Kaj subite super la pordo audigis susurado de veluro, kaj li ekvidis la knabinon, kiun li tiam vidis en la giceto, kondukatan de du eklezi-soldatoj. Li ne povis vidi sian vizagon, car sur siaj kapo kaj vizago pendis verda vualo, la signo de judaj infanoj. Sed li povis vidi, ke si sub la vualo klinas la kapon, kaj sia eta, kvazau tornita kapo eligas el sub la vualo kiel fresa bela pomo. Malantau si sekvis la komercisto, klinante la kapon same kiel lia filino. Li ec ne unu rigardon turnis al la pentristo, kvankam li sajnis esti rimarkinta tiun.
Pastilla sekvis siajn pasojn.
Apud la enirejo de l' geto staris la pregejo 'Sankta Angeliko'. La pregejo, kiel la pordego en la juda geto, havis sub la kruco la surskribon el Jesajo: 'Porasti et jadaj kol-hajom al am kse oref' (mi ciam etendis miajn manojn al la obstina popolo). La pregejo estis konstruita speciale por judoj, kaj ciuj malnovaj dekretoj de iamaj papoj ordonis la judojn viziti ciusabate posttagmange la pregejon kaj auskulti la predikojn de kristanaj pastroj. Sed la judoj neniam observis tiun dekreton. Ili savis sin per mono kaj havis en la geto siajn dek 'Batlonojn'. Tiuj ci kutime ciusabate iradis en la pregejon por auskulti la predikojn de la pastroj kaj tiamaniere sajnigi, ke la dekreto estas observata. La predikoj de l' pastro neniel povis efiki, car la pli multo el la batlonoj, kiujn la geta komunumo elektis, por ke ili anstatauu ciujn en la pregejo, estis surduloj. Krome ili stopis siajn orelojn, por ke la pastraj vortoj neniel influu ilin. En la tempo de Klemenso IV-a, kiam Тlomo Malho estis en Romo kaj akiris sian mistikan influon je l' papo por la bono de l' maranoj, tiu dekreto entute estis nuligita, kaj la kristana pregejo en la geto staris fermita. Sed en la tempo de l' papo 'Haman', kiel la judoj nomis Paulon la Kvaran, tiu dekreto estis renovigata kun pli granda malbono: la kristanigintan judon Josefo-n Mora-n la papo nomis pastro en tiu pregejo, kaj tiu eksjudiginta pastro atentis, ke ciuj judoj en la geto regule vizitadu la pregejon ciusabate. La judoj timis pri la junaj infanoj, car Jozefo Mora estis tre elokventa oratoro kaj konsiderata en la tuta lando, kiel unu el la plej efikaj predikantoj — do la judoj kasis la infanojn hejme kaj mem iradis en la pregejon kun memfido. Sed Jozefo Mora spite volis havi junajn senkulpajn korojn kaj castajn senmakulajn orelojn inter siaj auskultantoj — do li ciusabate sendadis siajn eklezi-soldatojn en la domojn de l' juda geto, kaj ili perforte eltrenadis la gejunulojn, kondukante ilin en la pregejon.
Kiam Pastilla venis en la pregejon post la komercisto kaj lia filino, la pregejo jam estis plena de viroj kaj virinoj, junaj knabinoj kaj knaboj, buboj kun 'kvaranguloj' kaj knabinetoj. La katolika pregejo aspektis kiel sinagogo — cirkaue cio estis pentrita per hebreaj versoj el la libro de profetoj, kaj tiuj versoj nerekte aludis al la kristana religio. Ce la orienta muro staris bele skulptita torsranko kaj super la torsranko pendis argenta kruco kandeloj brulis, grandaj vaksaj kandeloj en juda argenta kandelabro antau la sankta bildo. Jozefo Mora, volvita en 'talison', staris sur la ambono antau la torsranko. Tenante en unu mano toron, en la alia — krucon, li parolis al la judoj. Li parolis al la judoj en ilia lingvo: kastilie, kaj citis versojn el la biblio, indikis diversajn lokojn en la talmudo kaj Midras, uzis argumentojn el kabalistaj libroj. Li teruris per geheno kaj promesis hedenon, imagigante per vivaj koloroj la suferojn kaj turmentojn en la geheno kaj pentrante la hedenon. Li konsciigis al la judoj ilian malaltan malbonan situacion, kiel ili estas hontigataj kaj kiel ilia kredo estas mokata.
— Kaj kie li estas, via dio? — Li demandis. -Kie estas via mesio? Kial li silentas? Kial li ne donas al vi signon? Per kio vi estas pli malbonaj ol la nejudoj? Kial vi igis vin celo de homa mokado kaj malsatado?
Kaj li etendis al ili la toron kaj la krucon, petante:
— Venu, venu sub ilian sirmon!
lia voco estis profunda, metalpeza kaj vekis teruron kaj timon Ge liaj aУskultantoj. kaj liaj okuloj ardis, lia vizaGo estis pala kaj malGoja.
Apud li sidis la papa notario kun granda plumo kaj longa pergameno. Ciu judo, kiu aliris la ambonon kaj klinis sian kapon sub la pluvon de la sankta akvo, tuj ricevis de la notario ateston, kiu donas al li civitanajn rajtojn en romo kaj igas lin la sola heredanto de Giuj havaСoj de lia patro, kaj redonas al li la domojn, kiujn la papo konfiskis de judoj, troviGintajn ekster la limoj de l' geto.
Sur la unua benko, kontraУ la ambono, sidis la dek 'batlonoj'. inter ili troviGis Ьaim adoni kaj mordРaj alpi, la 'idiotoj' de l' geto. dum edziGaj kaj aliaj festoj ili ludadis la mortodancon. ilin oni vokadis al la 'toРeРa'. ili havis ankaУ la devon reprezenti la judan komunumon de romo en la katolika preGejo. Ьaim adoni, kiu estis ankoraУ junulo, Тajnigis, ke lia vango Тvelis pro dentodoloro, kaj GirkaУligis sian vizaGon per peco da lanaСo, kiu sufiGus por kudri tutan veston. memkompreneble restis malmulte da loko, por ke liaj oreloj estu videblaj, kaj ne nur la voGo de l' pastro — kiom ajn metalsonanta Gi estis — ne penetris tra tiu lanaСo, sed ankaУ kanonpafo ne atingus. la alia bandaGis sian kapon — pro kapdoloro — per citronoj kaj blankaj viТtukoj. liaj oreloj ankaУ havis malmulte
