спавiтымi багровым i кармiнавым зараснiкам; гэта было падобна на прагулку сярод крывавых сталактытаў. Я думаў толькi пра адно: набраць чым больш ядомай садавiны i гароднiны i бегчы, уцячы чым найхутчэй з гэтай праклятай, непадобнай на зямную, мясцовасцi!
Непадалёку я знайшоў у траве кучку грыбоў i з'еў iх, затым наткнуўся на цёмную палоску праточнай вады - там, дзе раней былi лугi. Дробязны пажытак толькi ўзмацнiў мой голад. Спачатку я не мог зразумець, адкуль узялася гэта вiльгаць у разгары гарачага, сухога лета, але потым здагадаўся, што яе спарадзiў трапiчна-буйны рост чырвонай травы. Як толькi гэта незвычайная раслiна сустракала ваду, яна вельмi хутка дасягала гiганцкiх памераў i густа разрасталася. Яе насенне трапiла ў ваду Ўэй i Тэмзы, i хуткiя на рост парасткi неўзабаве пакрылi абедзве ракi.
У Путнi, як я пасля ўбачыў, мост быў амаль увесь у зараснiку травы; каля Рычманда воды Тэмзы разлiлiся шырокай, але неглыбокай плынню па лугах Хэмптана i Туiкенхэма. Чырвоная трава iшла следам за разлiвам, i неўзабаве ўсе разбураныя вiлы ў далiне Тэмзы знiклi ў ружовай дрыгве, на ўскраiне якой я быў: чырвоная трава схавала сляды апусташэння, пакiнутага марсiянамi.
Пасля гэта чырвоная трава знiкла гэтак жа хутка, як i вырасла. Яе вынiшчыла хвароба, выклiканая, наколькi можна думаць, невядомымi бактэрыямi. Справа ў тым, што дзякуючы натуральнаму адбору ўсе зямныя раслiны выпрацавалi ў сабе здольнасць супрацiўляцца бактэрыяльным захворванням, яны нiколi не гiнуць без упартай барацьбы; але чырвоная трава засыхала на коранi. Лiсты яе хварэлi, зморшчвалiся i станавiлiся кволыя. Пры лёгкiм дотыку яны адвальвалiся, i вада, якая спачатку памагала росту чырвонай травы, затым выносiла яе рэшткi ў мора.
Падышоўшы да вады, я, канешне, перш-наперш наталiў смагу. Я выпiў вельмi многа i, памiраючы ад голаду, пачаў жаваць лiсты чырвонай травы, але яны аказалiся вадзянiстымi, мелi агiдны металiчны прысмак. Я ўбачыў, што тут мелка, i смела пайшоў уброд, хоць чырвоная трава спавiвала мне ногi. Але па меры наблiжэння да ракi станавiлася ўсё глыбейшаю вада, i я павярнуў назад, у бок Мортлейка. Я стараўся трымацца дарогi, арыентуючыся па развалiнах прыдарожных вiлаў, па платах i лiхтарах, i нарэшце дабраўся да ўзвышша, на якiм стаiць Рохэмптан, - я быў ужо ў ваколiцах Путнi.
Тут ландшафт змянiўся i страцiў сваю незвычайнасць: паўсюль вiднелiся сляды разбурэння. Дзе-нiдзе мясцовасць была настолькi апустошаная, як быццам тут пранёсся цыклон, а праз некалькi дзесяткаў ярдаў траплялiся зусiм некранутыя ўчасткi, дамы з акуратна спушчанымi жалюзямi i запёртымi дзвярамi, - здавалася, што людзi пакiнулi iх на дзень-два цi проста там яны мiрна спалi. Чырвоная трава расла тут не так густа, высокiя дрэвы ўзбоч дарогi не мелi на сабе паўзучых чырвоных парасткаў. Я шукаў пад дрэвамi што-небудзь ядомае, але нiчога не знайшоў; заходзiў у два бязлюдныя дамы, але ў iх, вiдаць, ужо пабывалi iншыя: яны былi абрабаваныя. Рэштку дня я праляжаў у кустоўi, бо зусiм выбiўся з сiл i не мог iсцi далей.
За ўвесь гэты час я не сустрэў нiводнага чалавека i не бачыў нiдзе марсiянаў. На вочы трапiлi два паджарыя сабакi, але абодва яны ўцяклi ад мяне, хоць я iх клiкаў да сябе. Каля Рохэмптана я ўбачыў два чалавечыя шкiлеты - не трупы, а шкiлеты, - яны былi поўнасцю аб'едзеныя; у лесе я знайшоў параскiданыя косцi кошак i трусоў i авечы чэрап. Але на касцях не было нават кусочка мяса, дарэмна я iх аблiзваў.
Сонца зайшло, а я ўсё плёўся па дарозе ў Путнi; тут марсiяне, вiдаць, прымянялi цеплавы прамень. У агародзе за Рэхэмптанам я накапаў маладой бульбы i крыху пад'еў. Адтуль адкрываўся вiд на Путнi i раку. Змрочны i бязлюдны вiд: счарнелыя дрэвы, чорныя закiнутыя развалiны ля падножжа гары, зарослыя чырвонаю травою балоты ў далiне разлiтай ракi i мёртвая цiшыня. Падумаўшы пра такую хуткую перамену, я раптам адчуў нейкi страх.
Я мiжвольна падумаў, што ўсё чалавецтва вынiшчана, змецена з твару зямлi i што я тут стаю адзiн, апошнi жывы чалавек. Каля самай вяршыны Путнi-Хiла я знайшоў яшчэ адзiн шкiлет; рукi яго былi адарваныя i ляжалi за некалькi ярдаў ад пазваночнiка. Крочачы далей, я паступова пераканаўся, што ўсе людзi тут знiшчаны, акрамя некаторых уцекачоў накшталт мяне. Марсiяне, вiдаць, пайшлi далей у пошуку ежы, кiнуўшы спустошаную краiну. Можа, цяпер яны разбураюць Берлiн цi Парыж, калi толькi не рушылi на поўнач...
VII
ЧАЛАВЕК НА ВЯРШЫНI ПУТНI-ХIЛА
Я правёў гэтую ноч у гасцiнiцы на вяршынi Путнi-Хiла i спаў у пасцелi ўпершыню з часоў маiх уцёкаў у Лезерхэд. Не варта расказваць, як я дарэмна ламаўся ў дом, а потым убачыў, што ўваходныя дзверы запёртыя на клямку; як я знайшоў у нейкай каморцы, здаецца, пакоi прыслугi, чэрствую скарынку, абгрызеную пацукамi, i два слоiкi кансерваваных ананасаў. Нехта ўжо аблазiў дом i спустошыў яго. Пазней я знайшоў у буфеце некалькi сухароў i сандвiчаў, магчыма, не заўважаных маiмi пяпярэднiкамi. Сандвiчы былi ўжо неядомыя, сухарамi ж я не толькi наталiў голад, але i набiў кiшэнi. Лямпы я не палiў, баючыся, што якi- небудзь марсiянiн у пошуках яды завiтае ў гэтую частку Лонданскага графства. Перш чым улегчыся, я доўга хадзiў ад вакна да вакна i ўглядаўся, цi няма дзе-небудзь гэтых пачвараў. Спаў я кепска. Лежачы ў пасцелi, заўважыў сам пра сябе, што разважаю лагiчна, чаго не было з часу стычкi з святаром. Усе наступныя днi я або нерваваўся, або абыякава i тупа адносiўся да ўсяго. Гэтай жа ноччу мой мозг, вiдаць, падмацаваны сiлкаваннем, праяснiўся, i я зноў пачаў лагiчна мыслiць.
Мяне даймалi тры рэчы: забойства святара, месцапрабыванне марсiянаў i лёс маёй жонкi. Пра першае я ўспамiнаў без усякага адчування страху цi мукаў сумлення; я глядзеў на гэта як на рэальны факт, пра якi непрыемна ўспамiнаць, але вiны не адчуваў. Тады, як i цяпер, я лiчу, што крок за крокам я быў падведзены да гэтай успышкi, я стаў ахвяраю непазбежных абставiнаў. Я не адчуваў сябе вiноўным, аднак успамiн пра гэта забойства не выходзiў з галавы. У начной цiшы i змроку, калi адчуваеш блiзкасць бажаства, я вяршыў суд над самiм сабою; упершыню мне даводзiлася быць у ролi абвiнавачанага ва ўчынку, здзейсненым пад уплывам гневу i страху. Я прыпомнiў усе нашы размовы з часу першай сустрэчы, калi ён, седзячы каля мяне i не звяртаючы ўвагi на маю смагу, паказваў на агонь i дым сярод развалiнаў Уэйбрыджа. Мы былi розныя, дзейнiчаць заадно не маглi; нас звёў сляпы выпадак. Калi б я ведаў, што будзе далей, я пакiнуў бы яго ў Галiфордзе. Але я не мог нiчога прадбачыць; зрабiць злачынства ж - значыць прадбачыць i дзейнiчаць. Я расказаў усё, як ёсць. Сведкаў няма - я мог бы затаiць сваё злачынства. Але я расказаў пра ўсё, няхай чытач судзiць мяне.
Калi ж нарэшце я прымусiў сябе не думаць пра сваё злачынства, я пачаў разважаць пра марсiянаў i пра жонку. Што да першых, то ў мяне не было даных для якiх-небудзь вывадаў, я мог прадказаць што заўгодна. Другi пункт быў не менш складаным. Ноч ператварылася ў кашмар. Я сядзеў на пасцелi, узiраючыся ў цемнату. Я Малiўся аб тым, каб цеплавы прамень раптоўна i без мучэнняў абарваў яе жыццё. Я яшчэ не малiўся пасля той ночы, калi вяртаўся з Лезерхэда. Праўда, будучы на валасок ад смерцi, я мармытаў малiтвы механiчна, нiбы язычнiк свае заклiнаннi. Цяпер жа я малiўся па-сапраўднаму, усiм сваiм розумам i воляю, у змроку, якi хаваў i бажаство. Дзiўная ноч! Яна падалася мне яшчэ больш незвычайнаю досвiткам, калi я, памалiўшыся богу, крадком выбiраўся з дому, як пацук, тым не менш я быў нiжэйшаю жывёлiнай, якую могуць запраста злавiць i забiць. Можа, i жывёлiны па-свойму моляцца богу. Гэта вайна, па крайняй меры, навучыла нас спачуваць тым пазбаўленым розуму iстотам, якiя знаходзяцца пад нашай уладаю.
Ранiца была ясная i цёплая. На ўсходзе ружавела неба i клубiлiся залатыя аблокi. На дарозе з вяршынi Путнi-Хiла ў бок Уiмблдона бачны былi сляды той панiчнай людской плынi, якая рушыла адсюль да Лондана ноччу на панядзелак, калi пачалася бiтва з марсiянамi: двухкалёсная ручная цялежка з надпiсам 'Томас Лоб, зяленiўшчык, Нью-Молдзен', са зламаным колам i разбiтаю бляшанаю скрынкаю; чыйсьцi саламяны капялюш, утаптаны на ўсохлую цяпер гразь; а на вяршынi Ўэст-Хiла - асколкi разбiтага шкла з плямамi крывi каля перакуленай калоды для вадапою. Я iшоў паволi, не ведаючы, як мне далей быць. Я хацеў прабрацца ў Лезерхэд, хоць i ведаў, што адшукаць там жонку няма надзеi. Несумненна, калi смерць нечакана не заспела яе родных, то яны ўцяклi адтуль разам; але мне здавалася, што там я змог бы даведацца, куды знiклi жыхары Сэрэя. Я хацеў знайсцi жонку, але не ведаў, як яе знайсцi, я сумаваў па ёй, я сумаваў па ўсiм чалавецтве. Я востра адчуваў сваю адзiноту. На скрыжаваннi я павярнуў i накiраваўся да абшырнай Уiмблдонскай раўнiны.
На цёмнай глебе выдзялялiся жоўтыя плямы зелля i ракiтнiку; чырвонай травы не было вiдаць. Я асцярожна прабiраўся краем адкрытай прасторы. Мiж тым узышло сонца, залiваючы ўсё навокал сваiм жыватворным святлом. У лужы пад дрэвам я ўбачыў вывадак галавасцiкаў i спынiўся. Я глядзеў на iх, вучачыся ў iх жыццёвай упартасцi. Раптам я рэзка павярнуўся: адчуў, што за мной назiраюць, i, прыгледзеўшыся, заўважыў, што нехта хаваецца ў кустах. Пастаяўшы, я зрабiў крок да кустоў; адтуль
