Здаецца, сёння я б 'задушыў' яго ў сваiх шчырых абдымках, а тады...
Татавы рукi ўмелi амаль усё рабiць i майстраваць. Касу калi адклепле, 'адцягне' - не каса, а брытва, можна было ёй галiцца.
Калi зробiць бочачку цi ражачку - камар носа не ўткне памiж клёпкамi. Калi насмалiць дратву ды падшые валёнкi цi боты - зносу iм няма...
I яшчэ адно цiкавае 'дзiва' ў татавым лёсе. Калi бальшавiкi знiшчалi хутары, давялося тату з сям'ёй жыць у доме другога знакамiтага земляка Антона Лявiцкага (Ядвiгiна Ш.), якога паслякастрычнiцкая завiруха сагнала з гнязда, i ён вымушаны быў пакiнуць Карпiлаўку.
Тады разам з нашай сям'ёй у доме Лявiцкага жылi адначасова i другiя сем'i, якiх, у сваю чаргу, таксама спаролi з абжытых вуглоў.
У Карпiлаўцы i навакольных вёсках жывуць яшчэ людзi, якiя памятаюць цiхага, сцiплага, працавiтага чалавека, таленавiтага музыканта - рубяжскога Федзю...
На Малабяседскiх могiлках пад чорнай мармуровай плiтой знайшлi свой вечны спакой два залатыя сэрцы. Ляжаць, склаўшы працавiтыя рукi, два родныя мне чалавекi - мама i тата...
Калi давядзецца ехаць вам па Даўгiнаўскаму шляху, прыпынiцеся на хвiлiнку ля могiлак - гэта i будзе данiна павагi пакаленню сумленных i працавiтых людзей.
ПАРАЗУМЕНЦЫ
Як абрыдаў за жыццё маналог!
Колькi сябе памятаю, толькi i чую нечыя перакананнi, нечую 'праўду'.
Безумоўна, кожны мае права на свае погляды, на свае меркаваннi, кожны павiнен заставацца самiм сабой, бо чалавек - гэта асоба, унiкальны сусвет.
Але ж i я - не дурань! Дайце i мне слова! Выслухайце мяне! Няхай нашы сустрэчныя меркаваннi сутыкнуцца лбамi так, каб абсыпалася тынкаванне памылковасцi i агалiлася, зрабiлася бачнай усiм iсцiна.
Нiчога ў свеце няма даражэй за iсцiну! А iсцiна высвечваецца толькi ў дыялогу.
Усвядомiўшы гэту няхiтрасць, я даўся наўцёкi ад маналога i пачаў шукаць субяседнiкаў, з якiмi было б цiкава шукаць паразуменне.
Сёння, сярод нашай адасобленасцi i адгароджанасцi адзiн ад аднаго, здавалася б, знайсцi такiх паразуменцаў вельмi складана.
Не! Не складана! Наадварот - надзвычай лёгка! Яны - побач. Iх трэба заўважыць i аддаць iм павагу.
Падыходжу, перш-наперш, да плуга, без якога не будзе нi хлеба, нi дабрабыту. Менавiта плуг, адным з першых, навучыў мае рукi быць дужымi, правiльна i роўна накiроўваць баразну жыцця. Менавiта плуг прывучыў мае ногi знаходзiць тыя кропкi апоры, якiя не дазваляюць хiстка i няўпэўнена iсцi па зямлi. Менавiта дзякуючы плугу я ўжо з чатырнаццацi гадоў адклаў у сваiх мазгах галоўную для мяне iсцiну жыцця: 'Хто навучыўся паважаць працу - нiколi не зняважыць чалавека'.
З такiмi думкамi я падышоў да плуга, ласкава дакрануўся да яго.
- Дзякуй табе, плужа! Вось стаю я ля цябе, пасiвелы, пасталелы, i зноў чую перад сабой гарачае дыханне каня, зноў аддаюцца ў рукi гулкiя ўздрыгваннi твайго цела пры сутыкненнi нарога з каменнямi, душой улаўлiваю мяккае пашоргванне цёплых скiбаў зямлi, якiя ты па-гаспадарску раўнютка i далiкатна пераварочваеш... Дзякуй табе, дружа, што я зноў адчуў сябе маладым i патрэбным зямлi...
Плуг стомлена адказаў:
- О-о, браток!.. Знасiўся мой сталёвы нарог, як з'ядаюцца зубы ў чалавека. Станчэў i сцёрся мой лямеш, але ж усё гэта адбылося дзеля сапраўднага жыцця. Сёння i я жыву ўспамiнамi i толькi тады адчуваю сябе дужым i годным, калi зноў за мной паслухмяна ўкладваецца ралля.
Я моўчкi ўздыхнуў. Хацелася памаўчаць, каб не распужаць успамiнаў.
- А памятаеш першую нашу баразну? - пачуў я ад плуга.
- Як бык памачыўся, - сканфузiўся я. - Блазнюк быў я яшчэ - прабач...
Пакланiўся я плугу i падышоў да сваёй даўняй прыяцелькi - касы, якая вiсiць пад страхой на канцы кроквы. Асцярожна ўзяўся за адшлiфаванае да бляску маiмi ж рукамi касiльна i зняў яе з кроквы.
- Ты ж мая гаротнiца! Гэта колькi ж трэба скасiць сакаўной, роснай травы, каб так патанчэць i знасiцца!..
Сапраўды, кропля здольна камень пратачыць...
Каса тоненька дзынкнула:
- Не, не гаротнiца я! Толькi напачатку свайго жыцця гаравала я, што рэжу па жывому i траву, i краскi ў ёй, пазбаўляю iх жыцця. А потым зразумела, што хутка перастаiць трава, пажухнуць краскi i зробяцца не патрэбнымi нiкому.
- Карысная справа - класцi пракосы! - падтрымаў я касу. - Аднак i падкляпаць цябе не пашкодзiць, адцягнуць малатком тваё лязо.
- Ведаю, што пара мяне мяняць, - уздыхнула каса. - Ведаю i баюся гэтага.
Я i сам даўно адзначыў, што шкадаваў сваю памочнiцу, але адкладваў куплю новай касы, бо не адну ясную ранiчку сустракаў з ёй, не адну зiмку ела наша кароўка сена...
Быццам зазiрнуўшы мне ў душу, каса насцярожана, з надзеяй дзынкнула:
- А як весела я колiсь пасвiствала ў траве з кожным тваiм узмахам! О-хо-хо...
Помнiў я i гэта, помнiў i тое, як мужна цярпела яна, калi я не заўважаў у траве камень, i iскры, як гарачыя слёзы, выскаквалi з-пад касы...
А па-другое, я i сам не надта адстаў ад яе - састарэў i паднасiўся.
З пяшчотай пагладзiў я касу:
- Сёння ж адкляплю цябе - будзеш як новая! Мы яшчэ з табой накосiм-напракосiм!
Зняў я касу з касiльна i паклаў на калодку, каб вечарам выканаць сваё абяцанне. У гэтую ж калодку была ўторкнута сякера, з якой, каб i хацеў, не мог бы размiнуцца без бяседы.
Гэта сякера, дарэчы, як i плуг, i каса, засталiся мне пасля таты.
Тата бярвенцы абчэсваў, бы той станок, - раўнютка i гладка.
Ад таты перайшлi да мяне не толькi яго дапаможцы, а i ўменне карыстацца iмi, любоў да працы.
- Ну, здарова жывеш! - вiтаюся з сякерай.
Маўчыць сякера, не адказвае, робiць выгляд, што не чуе мяне.
Яе маўчанне мне зразумела - крыўдзiцца! Гэта ж я нядаўна прыдбаў сабе шчапак, вось сякера i прыраўноўвае...
А што мне заставалася рабiць? Нарэзаў я дроў, а яны таўшчэзныя, камлюкаватыя, пакручаныя. Паспрабаваў шчапаць iх сякерай - замучыўся. Тады я i купiў шчапак, ад якога самы тоўсты камель разлятаецца, як арэх пад малатком.
- А памятаеш, - зноў звяртаюся да сякеры, - як мы з табой выцацкавалi лазеньку?! О, як хораша i старанна выгладжвала ты бярвенцы ды розныя рэечкi! Што б я рабiў, каб не ты? - падлiзваюся я да сякеры.
Чую, не вытрымала сякера, памякчэла душой.
- Пра лазню ды пра прыбудаваную да хаты веранду - мае лепшыя ўспамiны. Не падкачалi мы, не асаромелiся!
Дзякуй Богу, думаю, удалося разгаварыць сякеру, адвесцi яе крыўду ад тых дроў ды ад шчапака...
- Але ж твой тата абыходзiўся без шчапака! - куснула сякера. - Цi ж ты забыўся, як ён шчапаў тоўстыя калодкi?
Як я мог забыцца?.. Што яна гавора?.. Тата ставiў калодку, пляваў на далонi, замахваўся сякерай i ў момант удару сякеры па калодцы выдыхаў моцнае i рэзкае - 'Гах!'.
Гэта падабалася сякеры, а калодкам, наадварот, татаў 'гах' не падабаўся яны разляталiся ад першага ўдару.
Я зрабiў выгляд, што вiнавачуся перад сякерай.
- Згодзен! Згодзен! Тата лепей шчапаў дровы... Але трэба памiрыцца са шчапаком, не выкiдваць жа яго!..
Тут выйшла з хаты жонка:
- З кiм ты там размаўляеш?
Я разгубiўся i збянтэжана ляпнуў:
