жыцця...
А я ўсё прасiўся i прасiўся ў мамы, пакуль апошнi кавалачак агурка не захрусцеў жалобным хрустам у чужым роце...
Прабач мяне, мама, за той боль, якi я наклiкаў у тваё сэрца...
НОГI ТРЭБА МЫЦЬ!
Прыязджаў разы з два ў Буды летам на адпачынак да сваёй мацi Кухаронкаў Косця - лётчык, пры пагонах з зорачкамi (у званнях мы тады не разбiралiся). Што ён прывозiў сваёй мацi i сваякам - невядома. А вось нас, абарванцаў, частаваў цукеркамi. Уявiце - цукеркi пасля вайны! Такое з памяцi не вывалiцца нiколi. Але самае галоўнае было не ў цукерках. Самае цiкавае ў тым, што гэты надзвычай сур'ёзны чалавек цэлыя днi праводзiў з намi, дзецьмi. Пра што iшла гаворка - не памятаю. Запомнiлася яго ваенная форма i ён сам у нашым шчыльным акружэннi. Яшчэ адно запомнiлася вельмi жыва, можа, таму, што датычылася мяне i мяне моцна здзiвiла.
Сядзiм мы, пра нешта гутарым, i нечакана наш сябар глянуў на мае босыя ногi i, як бы мiж iншым, кажа:
- А ногi, хлопчыкi, трэба кожны раз мыць перад сном...
Тут аўтарытэт Косцi ў маiх вачах пахiснуўся, бо я не зразумеў, пра што гаворка. Усю вайну мы басцялiся па лясах, па балотах, пасля вайны жылi ў зямлянцы, абутку ў мяне зроду не было, мыла ў вочы не бачыў, пра пасцель вухам не чуў - пра якiя ногi размова? Я i рукi нiколi не мыў - а тут ногi!
Я зiрнуў на свае чорныя, закарэлыя, хоць рэпу сей, ногi i першы раз не змог зразумець нашага любiмца.
БУЛЁН
Расклалi Мiцьковы агонь каля хаты i вараць булён на вячэру.
Калi ўжо казаць пра вячэру, дык яе ў вёсках спрадвеку гатавалi летам на кастры, бо газы не было, а печ палiць не будзеш дзеля гаршка бульбы. Таму збiралi трэскi i разводзiлi агонь. I рабiлася ўсё гэта на прыцемку, пасля таго як пароблена ўся работа i дагледжана жывёла.
А так як у Мiцьковых адразу пасля вайны нi жывёлы, нi гаспадаркi не было, а галодных дзяцей - цэлая процьма, то вячэру гатавалi яны яшчэ завiдна, прыйшоўшы з калгаснай прынудзiлаўкi. Чаму варылi булён, а, напрыклад, не бульбу? Таму што бульба была вялiкай роскашшу, яе не хапала. Добра, што яшчэ наскрабалi некалькi бульбiнак, крышылi iх у вялiзны гаршчок для 'навару', каб жываты налiць i голад падмануць.
Дык вось - вараць Мiцьковы булён, дакладней, варыць-то яго мацi, а дзецi шчыльна акружылi агонь i з лыжкамi напагатове напружана чакаюць - як тыя лiхiя ваякi, якiя ад першага слова кiнуцца ў атаку. Трошкi воддаль сядзiм мы, 'вольныя' ад вячэры - такiя ж галодныя i напружаныя. Ведаем, што не паядзiм, але хоць на чужы 'стол' нагледзiмся.
Заўтра i да нашага 'стала' падыдуць гэткiя ж гаротнiкi.
Сабралася мацi Мiцьковых нечага ў хату i кажа дзецям:
- Глядзiце, каб агонь не звёўся, я хуценька прыйду...
Тут i пачалося! Справа ў тым, што ў кожнага, акрамя лыжкi ў адной руцэ, быў i кiёчак - у другой. Каму ж не хочацца папароць у агонь, падправiць яго? А калi надта дужа прыспiчвае есцi, тады здаецца, што агонь гарыць марудна, вада ледзь кратаецца, бульба не хоча разварвацца - усё супраць цябе.
Таму, застаўшыся без дагляду, кiёчкi ў Мiцьковых руках так жвава пачалi 'падпраўляць' агонь, што нейчы кiёк даў гаршку такога кухталя, ад якога ён, небарака, кульнуўся настолькi спрытна, што ўвесь 'навар' разам з бульбай бултыхнуўся на вуголлi, узняўшы клубы пару i хмары попелу.
'Кухары' акамянелi, але раптам, як па камандзе, пачалi тымi ж кiёчкамi хуценька падграбаць, кожны да сябе, разам з попелам i вуголлямi, пачарнелыя, забруджаныя кавалачкi бульбы, якiя спачатку спрабавалi абцiраць ад прылiпшага смецця. Потым глыталi iх, не звяртаючы ўвагi на попел i пясок, гледзячы галоднымi вачыма на вогнiшча, у якiм, магчыма, засталiся яшчэ кавалачкi бульбы.
ПЕРШЫ ЛЁД
Што можа вабiць дзяцей больш, чым першы лёд? Звечара кладзешся спаць - у сажалцы вада як вада, ранiцай прачнешся, а на сажалцы - лёд! Шчыра кажучы, не лёд, а адна назва - тонкi, кволы, непрадказальны.
Але цi ж гэта перашкода? Пакоўзацца! Вось адзiнае жаданне... Пачынае самы адчайны. Разгонiцца - i пабег па лёдзе! Лёд трашчыць, прагiнаецца пад iм, зноў выпростваецца. Тут галоўнае - не прыпыняцца, не 'лiчыць варон'. За першым падшыванцам бяжыць другi, трэцi, а потым i самыя малыя, сярод якiх i я.
Праз трэшчынкi ў лёдзе пачынае прасочвацца вада, а мы - гойсаем, коўзаемся, радуемся пачатку зiмы.
Аднаго разу я, замест таго каб бегчы i не супыняцца, - разявiў рот, загледзеўся на некага i - шусь у ваду! Паколькi мы, малыя, бегалi ўздоўж берага, то правалiўся я па пояс, але пакуль выкарабкаўся на бераг, стаў макруткi да апошняй нiтачкi.
Вылез - i, падскокваючы ад холаду, пабег дамоў. Бягу i думаю: улупiць мне мама дык улупiць! Мала не будзе! Не пайду дамоў! Стаў каля сцяны хлеўчука i стаю, калачуся - дрыжыкi прадаю. Рызманы мае ператварылiся ў ледзяную скарынку, зубы ляскаюць, як у галоднага ваўка. Замярзаю!
Не ведаю, чым бы закончылася гэтая спроба на выжыванне, але, на маё шчасце, iшла Таццяна Бурло - суседка праз дзве хаты.
- А мой ты Сяргейка! А мой ты дурненькi! - залямантавала яна, схапiла мяне за руку i пацягнула дамоў, да мамы.
Тут я закалацiўся яшчэ мацней, а чаму - зразумела.
Але мама мяне не бiла, супакоiла маю 'мужнасць', якая прымусiла мяне стаяць пад сцяной хлява ў ледзяной шкарлупiне.
КАШУЛЬКА
Прыехала да нас у вёску з Менска сваячка, прывезла мне шыкоўны падарунак пашытую са старой сукенкi цi кафтана кашульку. Тканiна была 'аднабаковая' - з аднаго боку - кветкi, а другi - чысты, без набiтага малюнку.
Вось гэтую маю кашульку i пашылi кветкамi ўсярэдзiну, а чыстым наверх.
- Якую ж яны зрабiлi памылку! Як жа яны 'няправiльна' пашылi мой падарунак! - абураўся я.
Мне ж было тады годзiкi чатыры, i за сваё кароткае гаротнае жыццё я не бачыў i нiколi не меў такой прыгажосцi, якая была схована ў сярэдзiну кашулькi.
Я нiяк не мог зразумець, чаму гэтую прыгажосць трэба хаваць - яе ж нiхто не ўбачыць. I я знайшоў выйсце!
Апрануць мне гэтую кашульку, а я яе спераду задзяру да самай барады i гэтак хаджу па вёсцы - фаршу, паказваю ўсiм, якая прыгожая мая кашулька ўсярэдзiне.
Трэба ж было неяк выпраўляць 'памылку' дарослых!
ЛУЧЫННIК
Як змянiлася наша жыццё! Ды i мы змянiлiся ў гэтым жыццi, зрабiлiся iншымi, 'цывiлiзаванымi'.
Адзiн толькi прыклад. Паехаў я нядаўна на выхадныя днi ў сваю Карпiлаўку, а там па нейкай прычыне пагасла электра-святло.
Справа была восенню, цямнее рана, вечары доўгiя - што рабiць без святла? Нi пачытаць, нi папiсаць. Але ў вёсцы на такi выпадак у кожнай хаце ёсць яшчэ газавая лямпа. Ёсць такая лямпа i ў мяне. Далiў я ў яе газы, падкруцiў кнот i - цемра разбеглася па вуглах. Паставiў лямпу ля ложка - ляжу сабе, чытаю. Начытаўшыся, пайшоў на двор дыхнуць перад сном свежага паветра, зiрнуць на зоркi. Заходжу ў хату i... Бог ты мой! Дыхаць няма чым! Смурод ад перагарэлай газы вочы выядае...
Як змянiлiся мы ў гэтым жыццi!
Раней, у гэтай жа Карпiлаўцы, газавая лямпа была адзiным, шыкоўным святлом. Жыў я i рос пры iм, перачытаў доўгiмi зiмовымi начамi мноства розных кнiг i нi разу не заўважыў, што газавая лямпа дае нейкi там пах. Пераборлiвымi зрабiлiся мы, далiкатнымi...
Але ж папярэднiцай газоўкi i газавай лямпы была лучына. Пры яе асвятленнi праходзiлi пасля вайны доўгiя вечары, рабiлася ўся хатняя работа, збiралiся аднавяскоўцы пацешыць адзiн аднаго жартамi ды прымаўкамi. Пры святле лучыны мама залатвала нашу латаную-пералатаную вопратку.
Звычайна ведалi, у каго сёння вечарам будуць збiрацца 'на сяло', таму гаспадары рыхтавалiся да такой сустрэчы, прыбiралi ў хаце, шчапалi дадаткова лучыну.
Калi надышла чарга збiрацца ў нашым трысценi, мы таксама 'заварушылiся' i сустрэлi суседзяў як падабае. Асаблiва вялiкае шчасце выпала на маю долю, бо мама мяне папярэдзiла:
- Ты, сынок, сёння вечарам будзеш мяняць лучыну! Глядзi ж, каб не згасалi яны!
Даверыць пяцiгадоваму хлопчыку такую адказную справу - гэта не жартачкi. У мяне ў грудзях усё пякло i гарэла ад усхваляванасцi i нецярпення.
I вось пачалi збiрацца аднавяскоўцы. Я - на сваiм адказным пасту - на печы. Побач са мной - цэлая куча тонка пашчапанай, высахлай лучыны. Адна лучынка ўжо гарыць, пускаючы да столi тонкi i вiхлявы струменьчык чорнага дыму. Звычайна лучыну ўторквалi ў рог печы памiж дзвюх цаглiн, адкуль папярэдне
