Орлов Владимир
Рэквiем для бензапiлы (на белорусском языке)
Уладзiмiр Арлоў
Рэквiем для бензапiлы
У даўно адляцелую ў вырай восень я сустракаўся з жанчынаю, ад якой у пэўны момант нашых спатканняў абавязкова чуў, што, калi я маўчу, яна думае, нiбыта патрэбная мне толькi дзеля аднаго. Яна гатавала добры глiнтвейн i валодала яшчэ некаторымi рэдкiмi якасцямi, а таму, унiкаючы непераканаўчых апраўданняў, яе дзяжурную просьбу не маўчаць я звычайна выконваў.
Трэба прызнацца, што метафiзiчныя разважаннi пра мастацтва як санкцыянаваную галюцынацыю альбо пра сон як анклаў смерцi, дзе мы вучымся будучаму дасканаламу сну, не выклiкалi ў яе прылiву цiкавасцi, i, каб запаўняць тыя прамежкi часу, калi мы не займалiся нечым больш iстотным, была вынайдзеная простая, але надзейная схема. Я апавядаў ёй розныя займальныя гiсторыi. Спачатку ў ролi iх герояў фiгуравалi калегi, потым унiверсiтэцкiя выкладчыкi i аднакурснiкi, а паколькi восень стаяла сырая i халодная i нашы маладыя iстоты зноў i зноў прагнулi глiнтвейну, рэтраспекцыi хутка дасягнулi тэрыторыяў дзяцiнства, i мая сяброўка пачула пра Юрку Весялова.
У адрозненне ад iншых гэтая гiсторыя не магла ганарыцца закончаным сюжэтам. Пасля ўсяго, што прычынiлася з iм у Полацку i Менску, Юрка трапiў у Афганiстан, адкуль не вярнуўся нi жывы, нi ў цынкавай труне, дарма што п'яны гарадскi ваенком уручыў ягоным бацькам медаль 'За отвагу'. А неўзабаве ў Полацак заявiўся маладжавы чалавек у супермодным тады крымпленавым гарнiтуры. Ён рэкамендаваўся карэспандэнтам маскоўскай газеты i збiраўся пiсаць пра Весялова нарыс, дзеля чаго найперш iмкнуўся высветлiць, якое месца ў Юркавым жыццi займалi жанчыны i спiртное. Нiчога я таму 'карэспандэнту', вядома, не сказаў, хоць абсалютна дакладна ведаў: жанчыны (дакладней, жанчына) i спiртное (а менавiта пляшка белага сухога вiна) сапраўды адыгралi ў лёсе Юркi Весялова фатальную ролю.
Смакуючы ў тую восень духмянае гарачае пiтво, я не мог i ўявiць, што праз колькi гадоў у Клiўлендзе, штат Агаё, праз знаёмых беларусаў буду запрошаны ў дом да чалавека з ангельскiм iмем, ангельскiм прозвiшчам i вачыма колеру валошак на ягоным кветнiку пад вакном, да чалавека, якi адкаркуе рукою без двух пальцаў пляшку вiскi i, выправiўшы сваю Пэгi на кухню, раптам пяройдзе з ангельскай мовы на расейскую i спытае без усякага акцэнту, цi не даводзiлася мне, паколькi я палачанiн, чуць пра земляка з прозвiшчам Весялоў, а калi на дне пляшкi не застанецца нi кроплi бурштынавага напою, Юркава гiсторыя набудзе безнадзейную завершанасць, дзякуючы чаму сёння, зварыўшы кубак глiнтвейну, я маю магчымасць расказаць вам яе да канца. Пагатоў не выключана, што сярод вас апынецца жанчына з тых дажджлiвых восеньскiх дзён, якая ўзгадалася мне, напэўна, проста з прычыны падабенства яе ножак з ножкамi жыхаркi Клiўленда Пэгi.
Калi апавядаць усё па парадку, дык варта пачаць з таго, што недзе ў Расеi ёсць горад Гусь-Хрустальны, а там - славутая гута. Я выдатна мог бы абысцiся без гэтае геаграфii, каб да таго часу, як мне iсцi ў школу, шклозавод не пабудавалi i ў Полацку i каб з таго Гусь-Хрустальнага не прыехалi да нас расейскiя спецыялiсты. Карацей, як пяецца ў адной беларускай народнай песнi трыццатых гадоў XX стагоддзя, 'нам Масква прыслала падкрапленне'.
Не ведаю, якую карысць меў ад тых спецыялiстаў новы завод, а вось iхнiя дзецi, што жылi ў нашым двары i вучылiся ў нашай школе, назаўсёды засталiся ў полацкай гiсторыi як спецыялiсты ў справах зусiм iнакшых.
Хлапчукi з Гусь-Хрустальнага гаварылi чыста па-расейску, 'окалi' i не разумелi, што такое 'бурак' i 'курмель', але ўражанне, быццам яны з'явiлiся з iншай краiны, узнiкала зусiм не таму. У параўнаннi з намi, карэннымi полацкiмi мальцамi, 'гусi' былi якiясьцi дзiкiя. Не, яны не дзiчылiся нас i не былi нецывiлiзавана праставатымi. Наадварот, у нашым дзiцячым свеце 'гусi' рэзка вылучалiся нахабствам, вынаходлiвасцю i жорсткасцю.
Я не хачу сказаць, што мы самi нагадвалi да агiднага прыстойных мамчыных сынкоў. Аднак нашыя свавольствы, помсты i падрахункi мелi, так бы мовiць, адбiтак тутэйшасцi, адбывалiся з гэтага боку нейкай заўсёды даволi адчувальнай мяжы, 'гусi' ж не былi яе часовымi парушальнiкамi, а з самага пачатку дзейнiчалi з другога боку.
Помсцячы за парэзаны кухонным нажом i па кавалках выкiнуты ў фортку футбольны мяч, мы маглi праз замочную шчылiну перапампаваць вялiкiм шпрыцом у кватэру пенсiянеру Акiмавiчу з першага паверха вядро вады, але нiкому з нас нiколi не заманулася, уладкаваўшыся на даху нашага пяцiпавярховiка, налiваць ваду ў здзьмутыя паветраныя шарыкi i скiдаць iх на выпадковых прахожых, ад чаго чалавек са слабымi нервамi мог памерцi на месцы з перапуду. Схаваўшыся ў глогу на праспекце Карла Маркса, мы таксама падкiдвалi на ходнiк стары гаманец на лёсцы або зношаную дамскую сумачку, аднак нам не прыходзiла ў голаў, як Вiцю Байцову з нашага класа, зняць штаны i, перапрашаю, проста ў тую сумачку накласцi. I мы не мелi нiякага сантыменту да выкладчыка працы, якi за ўрок здольны быў ледзь не кожнаму надаваць сваёй важкай рукою па карку, аднак даўгi цвiк увагнаў спадыспаду ў настаўнiкава крэсла не хтосьцi з нашых, а 'гусь' Iгар Гарачоў, якi ўжо ў восьмым класе трапiў у скурвендыспансер з дыягназам ганарэя. Мы, як i 'гусi', любiлi пагойсаць па падвалах, толькi ўжо няма патрэбы тлумачыць, хто вынайшаў арыгiнальны спосаб адключэння падвальных лiхтарняў, дзеля чаго, як высветлiлася, дастаткова было наюндзiць у адкручаныя матавыя плафоны, а потым асцярожна закруцiць iх назад i пстрыкнуць уключальнiкам.
Ужо ў першым класе 'гусi' ўвялi звычай, iдучы на летнiя вакацыi, знадворку бiць аб школьныя сцены чарнiлiцы-каламаркi. Гэта яны прывязвалi катам да хвастоў бляшанкi з каменнем i мазалi бедакам у прычынным месцы шкiпiнарам. Я не выключаю аберацыi памяцi, але мне здаецца, што гэта яны з дапамогаю тоўчанага шкла звялi ў 'жывым кутку' старую жаўлу Тарцiлу, што, як сцвярджаў настаўнiк бiялогii, нарадзiлася яшчэ да вайны.
Трэба аддаць 'гусям' належнае - хоць з iмi i так лiчылi за лепшае не варагаваць, яны, як быццам знаходзячыся на варожым беразе, нязменна трымалiся разам i былi гатовыя iмгненна кiнуцца адзiн аднаму на падмогу. Апрача ўжо згаданых Iгара Гарачова i спецыялiста па дамскiх сумачках Вiцi Байцова ў гэтую 'гусiную' чараду ўваходзiў Валерка Акаркоў на мянушку Окарак.
Валерка быў на год старэйшы ад сябрукоў i ўз'яднаўся з iмi ў нашым 5-м 'А' класе, засеўшы з чатырма двойкамi на другi год. Ён прынёс з сабой яшчэ адну мянушку невядомага паходжання - Дагестанец. Магчыма, яна мела сувязь з Валеркавай смуглявасцю i ягонымi цыганскiмi вачыма. Першая мянушка лiчылася больш фамiльярнай i прызначалася для ўнутранага карыстання сярод 'гусей', астатнiя ж, каб пазбегнуць непрыемнасцяў, мусiлi называць Валерку Дагестанцам. (Цяпер я вазьму рэванш, мянуючы яго выключна Окаркам.)
Окарак адразу заняў у тройцы 'гусей' месца верхавода. Тут прычынiлiся i ягоная гiтара, i блатныя песенькi, i тое, што ён застаўся на другi год ужо зацятым курцом. Дадам, што гэта быў самы прыгожы хлопчык у класе i, калi ў нас пачалiся вечарынкi, якiя тады звалiся 'блакiтнымi агеньчыкамi', дзяўчынкi станавiлiся ў чаргу, каб запрасiць Окарка на 'белы' танец, тым больш, ён не таптаўся па нагах, а добра танцаваў нават вальс, што так i застаўся для мяне недасяжнаю вяршыняй.
Хлапчукi пабойвалiся Окарка i старалiся ў блiзкiя стасункi з iм не ўваходзiць. Што да мяне, дык я люта ненавiдзеў яго яшчэ з тых вакацыяў, як пасля трэцяга класа ўпершыню трапiў у пiянерскi летнiк.
Летнiк мясцiўся пад Полацкам у школе-iнтэрнаце, адкуль выхаванцы раз'язджалiся да восенi па хатах. Хто не меў куды ехаць, заставаўся i не прызнаваў анiякiх правiлаў, ва ўсiм даводзячы ўласную гаспадарскую зверхнасць. Валерку Акаркова яны прынялi за свайго, i якраз яму была даручаная экзекуцыя над намi, калi наш наймалодшы атрад павялi мыцца. Уварваўшыся з дзiкiм гiканнем у душавую, гаспадары перакрылi гарачую ваду, сагналi нас у кут, i Окарак з двух шлангаў з насалодаю хвастаў наш спалоханы збой ледзянымi струменямi. Некаторыя хлопчыкi не вытрымлiвалi i плакалi, а я трываў з апошнiх сiлаў i, калоцячыся ад холаду, успамiнаў аповед настаўнiцы, як фашысты ў мароз палiвалi са шлангаў на двары канцлагера савецкага генерала Карбышава. Нiбыта зазiрнуўшы ў мае думкi, хтосьцi выгукнуў слова 'фашысты', i мы падхапiлi: 'Фашысты! Фашысты!' За гэта iнтэрнатаўская хеўра прыцягнула з распранальнi i вымачыла да нiткi яшчэ i ўсё нашае адзенне.
З гадамi забавы Окарка i ягоных 'гусей' рабiлiся ўсё больш рызыкоўнымi i часам набывалi крымiнальнае адценне. Згадваць такiя драбнiцы, як вытрасеныя з чужых кiшэняў у час урока фiзкультуры капейкi на булачку або вынесены Окаркам з кнiгарнi 'Светач' за пазухай томiк навелаў О'Генры, нават няёмка. У сёмым класе 'гусi' абчысцiлi аптэчны шапiк. Тым разам чародны iнстынкт чамусьцi не спрацаваў: не патрапляючы падзялiць украдзеныя 56 рублёў пароўну, тройца ўсчала ў начным пад'ездзе бойку i была на месцы ўзятая
