надзеi на яго пакладаем. Я рад прадставiць вам яго: паэт i пiсьменьнiк Янук Бахмач.
Радасьць цiсьне Януку з вачэй сьлёзы. Ён задаволена трасе рукi, што цягнуцца да яго, а рэдактар клiча яго зайсьцi ў сваё прыватнае бюро.
Нiкчэмнасьць думак юнацкiх, спадзяваньняў на наiўнасьцi аснованых, салодкасьць лятуценьняў. I добразычлiвыя чытачы прабачаць, пэўне-ж, нашаму нефартуннаму Януку Бахмачу, што на свой апрычоны лад уяўляў беларускае культурнае ўзвышша. Бо як-жа накш? Цi-ж мог падазраваць наш гэрой, што гарачы патрыятызм ня мог апраўдаць няведаньня суровых законаў жыцьця асаблiва ў той час, калi вялiзная навала сiлаў гвалту перачыркнула ўсякую рацыянальнасьць?
На зьмену таму, лятуценнаму, прыйшоў iншы Янук, гэны канкрэтны, каторы цяпер во крочыць па ходнiку, абмiнае бомбавыя варонкi, блукае ў зруйнаваным вялiзным горадзе. Прыгарнула яго на Камароўцы добрая жанчына. I ўся вопратка на iм бацькава, адно ня бацькавы думкi ў галаве. Думкi... Хто ведае, калi-б бацька быў цяпер у ягоных гадох, цi ня думаў-бы ён так, як Янук. Цi-ж ня хвалiўся сыну якiм гэроем калiсьцi ў Пецярбургу быў? Цi ня ён гэта на Неўскiм дзевак падпiльноўвываў, Шаляпiна ў 'Дэмоне' слухаў, або кадрылю тады модную танцаваў? Ого, - паслухай яго, - якi фарсун-шчыгiлянт зь яго быў. 'Госпадзе, выбач мне. Ня мне судзiць яго'.
У сям'i даўно нядоля й над усiм, каб неяк утрымаць, каб жывот напоўнiць i цела пакрыць, трывае бацькава вока пiльнае. Цi гэта той-самы чалавек, якi меў калiсьцi можа большыя лятуценьнi, чымся Янук? У думках юнацкiх 'адвечная песьня' прадаўжалася: бацька-сын, канфлiкт, над якiм многа думалi фiлязофы, пра што пiсалi пiсьменьнiкi. Аналiзавалi, рацыяналiзавалi, пад нейкi агольны назоўнiк падганялi.
Вось цяпер, у гэты прыгожы дзень, прыгорблены Пракоп Бахмач, сквапна граблi аблапiўшы, пракос сена варочае. Спынiцца, рукою навотмаш абатрэ пот са лба, разгледзiцца навокал, што дзе суседзi робяць i зноў на граблi налягае. А сэрца яму па жонцы балiць. Куды ня кiнься, а ўсюды сам. I на пустым месцы паўстае яна, такая стройная, але спрацаваная гаротнiца. Вось у руках ейных вязьмо, а на плячы серп. I ўздых: - Божа мой, Божа! Працуеш во й стараешся, iзь сiлаў апошнiх выбiваешся, а як памрэш дык цi хто калi цябе ўспомнiць...
А пасьля, - гэта ўжо ад бацькi, доўгiм вечарам увосень. На пяколку падкорчаныя бацькавы босыя ногi, а гэтта-ж побач - Януковы й Мiколавы. I дзьве, авечымi нажнiцамi ў пасы пастрыжаныя, галовы побач вусаў, што вось цяпер варушыцца пачалi.
- Эх, сынкi! Гэта-ж як прыпомню маладыя гады й Пiцярбург!
I лiтоўскiя падлёткi падарожнiчаюць з бацькам над Нявой, даведваюцца пра нейкую самарынскую, падцягваюць з бацькам 'каробушку', або навет пачуюць рэха пра тыя 'арудзiя ў рады' i 'геройскую гiбель Варага' зь японскае вайны...
Дзе было спалучэньне? Той - чалавек зь iншага сьвету, самародны iнтэлiгент, якога безьзямельле на чужы бераг некалi выплюнула... Лiпеў пры пiсарскiм, цi не апошiм, стале слаба аьветленай канторы. I ўпарта, кажны дзень пяром акуратна выводзiў свой надта-ж прыгожы почырк. А потым вечарам, пасьля таго пiсарскага стала, апрануўшы новы касьцюм iз такiмi сьмешнымi цяпер порткамi, - калошы як тонкiя дудкi, - вандраваў можа тымi самымi завулкамi, дзе калiсь валачыўся, баючыся чарговае трасцы, тварэц Раскольнiкава й сквапнае старое... I сын... Бадзёры юнацкi крок на менскiм ходнiку, а ў галаве поўна гарачага патрыятычнага пылу. Перад iм Верхнi горад, Пляц Волi й ягоны, новы Парнас. У таго былi немалыя жыцьцёвыя прыгоды. З iмглiстага гораду, пад градам куляў рэвалюцыi вярнуўся да родных гоняў. Высокалётныя мары, жаданьне нейкiм чынам перабудаваць сьвет уперлiся нарэшце ў вузкую палоску зямлi. Зiрнеце на яго сяньня: згорблены, зьняможаны, ён усё трывае, упарта валочыць жыцьцёвы цяжар. Ахвяра незалежных ад яго абставiнаў, яму не дадзена было нiчога зьмянiць, як нi намагаўся. Але чаму з такiм жарам стараўся запярэчваць поглядам сына? Цi таму, што адвечная галеча назаўсёды сьвятло засланiла? А калi-б навет i так, дык цi гэта давала яму права не спанукаць сына да росту, да сьвятлейшае будучынi? Цi ня лепш было-б замiж таго 'сынок, скруцiш галаву', добрым словам сына ў дарогу праводзiць?
Думкi Януковы пераключылiся. Перад iм станулi незнаёмыя да ўчарашняга людзi з Камароўкi, пра iснаваньне якiх кагадзе зусiм ня ведаў. Перадусiм добразычлiвая й гасьцiнная гаспадыня з лагоднымi мацярынскiмi вачмi. I клопаты: а што, а як, а куды пойдзеш? Як удома. Апавяданьнi пра яе родную, прыгожую Лагойшчыну. Удава з суседамi Бахмачовымi нейкай тонкай нiткай зьвязаная. Апавяданьне пра копныя суды, што ад свайго дзеда яшчэ чула. А пасьля пра бомбы й полымя, што слаўны горад над Нямiгай жэрла.
Уражаньнi, уражаньнi! Колькi сьветаў. У кажнага свой. I цяпер перад юнаком зусiм новы, няведамы, нязьведаны, чыста ягоны сьвет распрасьцёрся. 'Дуня, дарагая сяброўка мая! Каб ты цяпер са мной была', - зьвярнуўся Янак у думках да мiлай дзяўчыны. - 'Узяў-бы я цябе за шурпатую ад зьбiраньня зёлак руку, прыгарнуў-бы, i пайшлi-б мы супольна гэты няведамы сьвет пазнаваць'. Шчымлiвае юнацкае сэрца, ты зноў да лёту паэтычным iмпэтам акрыляешся. Колькi-ж тваё хваляваньне й цярпеньне й колькi юнацкае галавы трызьненьне на розныя лады паэты апiсвалi.
Хацелася прысесьцi на гэнай сiратлiвай, пад абсмаленым дрэвам, лавачцы, за алавiк узяцца. Але вакольныя руiны, рэдкiя прахожыя, што як перапалоханыя сабакi аглядалiся, вайсковыя машыны, што за сабой хмару пылу ўзьнiмалi, усё гэта руйнавала натхненьне. У грудзе цэглаў ляжала пажоўклая, абарваная, вiдаць, тэатральная афiша:
...тэатры. Тодара Лебяды
ЗАГУБЛЕНАЕ ЖЫЦЬЦЁ
Загубленае жыцьцё, амаль дашчэнту зьнiшчаны горад. Пусьцее Пляц Волi. Яшчэ ўчора кiнулася юнаку ў вочы, што мала цывiльных па вулiцах бачыў. Дый дзе-ж iм было быць? Пэўне-ж, шмат перабiлi, а многа паўцякала. А ўсё-ж... Цi тыя, што жылi, баялiся па вулiцах хадзiць?
I вакол гэтае плошчы мала чаго ўцалела. Зь левага боку высiлася абшарпаная, асколкамi пабiтая сьвятыня зь дзьвюмя барокавымi вежамi, падобная на тыя, што бачыў у Пархвенаве, Будславе цi Бярэзьвiчах. Мусiць усе яны, - i гэта, i тыя таксама, - будавалiся цi не ў адным стагодзьдзi. На помач, мабыць, паклiкалi з далёкае Iталii нейкага Манджэлётты цi iншага Сквiранчэлi. Магнаты машнамi золата мералi, а за таннымi мясцовымi рамесьнiкамi затрымкi ня было.
Гэтта дзесьцi ад плошчы адходзiла тая жаданая, - так i стаiць у вачох, як магнiт прыцягвае, газэтны радок з адрасам, - вулiца Алеся Гаруна, Менск. I сама рэдакцыя ледзь не на рагу вулiцы пры Пляцу Волi. Янук стаяў задаволены, разглядаўся. Вузкаватая вулiца, амаль зусiм ад вайны ўцалеўшая, пахiла зьбягала ўнiз. Воддаль вiдаць нейкiя майстэрнi, групы людзей. А дзе людзi, там i жыцьцё. На рагу прыбiтая да сьцяны дошчачка iзь сьвежым, не такiм ужо, як на ваенную бяду, аматарскiм напiсам: вулiца Алеся Гаруна. Янук ледзь не падскочыў з радасьцi. А колькiм вулiцам у Менску дадзены беларускiя назвы? А колькi зь iх наагул напiсы мае на рагох вулiцаў i на дошчачках? А гэтая ня толькi названая, але й пазначаная. А далей, ужо зусiм асьцярожна ступаючы, Янук падыйшоў да двухпавярховага будынку й затрымаўся перад дзьвярмi.
'Беларуская газэта' i 'Голас Вёскi'.
Вось яны абедзьве разам, пад адным дахам. Мiлыя сястрыцы, цi як iх назваць? Ужо калi ня тут Парнас, дык дзе тады? Моцна стукала Янукова сэрца, калi дрыжачая рука адчынiла дзьверы. Трапiў у нейкiя сенi, цi пусты пакой. Было тут змрочна, неяк сыра й дзiка. А пад цёмнай стольлю млява сьвяцiла адзiная электрычная лямпачка. Янук стаяў i разглядаўся. Спасьцярог двое дзьвярэй. За аднымi зь iх нехта нешта пiльнаваў, а за другiмi роўнамерна стукала машынка. Янук, памяркаваўшы, адчынiў дзьверы. Пры стале, бокам да яго, сядзела маладая стройная дзяўчына, а пальцы ейныя хутка танцавалi па кнопках машынапiскi. Пальцы спынiлiся й дзяўчына зiрнула на хлопца.
- Скажыце, калi ласка, дзе рэдакцыя? - спытаў дзяўчыну Янук.
- А там наверсе, iдзiце па сходах, - адказала яна службовым голасам i адразу-ж зноў узялася пiсаць.
Скрыпучыя драўляныя сходы прывялi Янука на другi паверх, дзе ў калiдорчыку пабачыў аж трое зачыненых дзьвярэй. На iх ня было нiякiх напiсаў i юнак мяркаваў куды далей пайсьцi. Доўга ня думаючы, адчынiў сярэднiя дзьверы й апынуўся ў вузкiм пакоi, якi, як яму здалося, быў з боку вулiцы, бо ў сьцяне было адзiнае, даволi вялiкае вакно. Ля сьцяны з правага боку за доўгiм сталом, нагнуўшыся над паперамi сядзела двое: жанчына з каўказкiм тварам, а побач яе з правага боку, - чалавек сярэднiх гадоў, з падоўжаным тварам, яснымi валосамi. Выглядала, што людзi гэтыя былi занятыя. Жанчыну Янук ведаў зь нейкае здымкi й чытаў ейную паэзiю. Яе не спадзяваўся тут бачыць, а мужчыны зусiм ня ведаў.
Каля левай сьцяны стаяла вялiкая шафа, а тут-жа побач - даўгая лава. На сьцяне вiсеў гэрб пагонi, мапа Эўропы, а на другiм стале пры вакне ляжалi газэты, кнiжкi, розныя паперы, прылады да пiсаньня. Стол гэны,
