занадта схэматычна, я ведаю, але прашу цябе падумаць. Калi скумекаеш, тады ўвiдзiш, як усё гэта проста й правiльна. Толька трэба верыць. Але, прабач, браток, можа на адзiн раз, - тут Падгайскi ўсьмiхнуўся, - замнога надурыў табе галаву. Дык я на гэтым i скончу. Хiба маеш якое пытаньне.
- Проста i ясна, значыцца ў галоўным, - сказаў Янук. - Але, цi можаце мне сказаць, што гэта за арганiзацыя, дзе яе знайсьцi? I як яна спадзяецца атрымаць помач хаўрусьнiкаў з захаду?
- Арганiзацыя называецца Беларуская Незалежнiцкая Партыя i яна цяпер тайная. Табе кажу гэта, бо маю да цябе поўны давер. Практычна бяручы, ты пра гэта нiкому ня будзеш расказваць...
- Ну ясна, - згадзiўся Янук.
- Ты ўжо з арганiзацыяй у кантакце, бо я належу да Беларускай Незалежнiцкай Партыi. Мы выходзiм з палажэньня, што пасьля таго, як разаб'юць Немцаў, захаднiя дзяржавы мусяць схапiцца ўдужкi з Масквою. Можа не адразу, але мусяць. Тады яны будуць патрабаваць нашай помачы ня менш, чым мы iхнай. Кантакты й супрацоўнiцтва будуць. Гэтага, бадай, i хопiць на сягоньня. Iдзi дамоў, адпачывай. Яшчо пагаворым, будзiць час.
Янук выйшаў ад Падгайскага з поўным жыватом i вельмi перапоўненай галавой. Бурлiла там, кiпела, пералiвалася, аж перазь берагi хлiпала. Хаос. Займе шмат часу яго ўпарадкаваць.
Янук iшоў галоўнай вулiцай Гацяў, але амаль нiчога навокал сябе ня бачыў. Увесь паглынуты думкамi, прасякнуты сьвежымi ўражаньнямi пасьля доўгай гутаркi з аграномам Падгайскiм, ён амаль мэханiчна стаўляў адну нагу перад другой i паволi пасоўваўся наперад. Адно рэзка адчуваў - да адказу наладаваны жывот. Каб хаця страўнiк, замораны баландай, справiўся з такiм прыбыткам!
36
Родная зямля - крынiца майго натхненьня, нянька, кармiцелька, настаўнiца, што мяне ўзгадавала i ў сьвет накiравала, - прыймi на ўлоньне сваё зьнядужэлага целам i акрыленага духам сына. Зь вялiкага падарожжа, зноў босымi нагамi ступаю па старых, утоптаных i iншых, цяпер пустазельлем зарослых, сьцежках. Зноў i яшчэ раз аглядаю цябе новым зрокам, пiльна прыслухоўваюся да тваiх гукаў, чую тваё дыханьне, насалоджваюся вясёлкамi прыроды твае. Як сьмяглы й змучаны падарожнiк спыняецца й прагна п'е з аазы ў пустынi, гэтак я, што вандраваў па далёкiх дарогах, вяртаюся ў кут, што даў мне жыцьцё, каб сокамi тваймi жыцьцядайнымi набрыняць. Вяртаюся да вытокаў.
Цяпер нанава прыглядаюся табе й прыслухоўваюся да цябе, правяраю твой пульс, мяркую, цi ты тая самая, што ў адлучцы доўга цешыла й прынаджвала мяне. Сумлеву няма, - i ў далёкiх падарожжах ты мне неадступна прысутнiчала. Бачыў я цябе ў удушлiвай камэры менскай вязьнiцы й згадаў цябе на галодны жывот, схiляючы галаву перад вiленскай Войстрай Брамай. Клiкала ты мяне перасьпевамi салаўёў i гарэзьлiва-заманлiвай усьмешкай мiлай Дунi, журботным шумам дубровы й маестатам магутнага гiганта Архiпа.
Спавiвала ты мяне ў нядолi й быццам мачыха ў сьвет пусьцiла. Сама, пагвалчаная, ты нiколi не магла шчодра ўзнагародзiць працы дзяцей сваiх. Твой боль - нашае цярпеньне. Ведаем, што наканавана табе ўзгадоўваць добрых i шчырых, адданых працы людзей. Мо занадта добрых, якiя не спанатрылi, што прыяцелем прыкiнуўся вораг. Пахрысьцiянску, з уроджанай iм гасьцiнасьцяй, за стол чужынца пасадзiлi й глум на сябе сьцягнулi. А ты, пагвалчаная, абрабаваная, трывала, як магла, даўгiмi лiхалецьцямi. Цябе разьдзелi, аплявалi, ганьбавалi, а за крыўды табе ўчыненыя iм свае сьцiплыя дары сулiла i ўсё далей бяз думкi пра помсту трывала. I плацiлi табе злом за тваё дабро, i ўкрыжавалi цябе, i памiнкi зрабiлi. А ты трывала й жыла. Для дзяцей, для ўнукаў выжыць мусiла. Каб некалi зноў на поўны рост усталi, каб нявольнiкамi ў сваей хаце ня былi!
Зноў i зноў сябруеш ты мне ў далёкiх дарогах: зiмой у дрывасеках i вясной у квеценi й пчалiным гудзе, летам у духмяных красках i вадзяных плёсах, i восеньню ў сьпелых садох i сьцiплых нiваў плёнах. Пахнула ты мне лiповым мёдам i пульхнымi аладкамi. Цярпеў я твой боль у зьнядужэлым бацькавым голасе й чуў гiмн табе ў мiлагучным хоры школьнiкаў. Бачыў як таргавалi табой i зьдзеквалiся над людзьмi тваiмi чужнiкi й свае наймiты. I чуў енк хаўтурнага галошаньня, калi народ твой, з крывавячым сэрцам, схiляўся ў сьлёзах над агульнай магiлай чужынцам закатаваных нявiнных ахвяраў.
Мой кут - пацеха мая й боль мой! Захапляючыся прывабным i непаўторным хараством лясоў тваiх, журчаньнем крынiцаў, пералiвам колераў вясёлкi й загартаванай ўстойлiвасьцю твайго пярэстага народу. Гiмнам жыцьцёвае суцэльнасьцi кукавала мне няпрынадная выглядам зязюля ў сьцiплых хараством зьзялi ў маiх, дарогамi вандраваньняў змучаных, вачох, мiлыя васiлькi й шыпшыны. Неадлучна спадарожнiчала ты мне з грацыйнай плаўнасьцю карагоду дзяўчат на Купальле й адклiкалася ў сэрцы маiм нямудрымi й журботнымi, або гарэзьлiва-жартаўлiвымi вясельнымi песьнямi. Iншы раз тузала ты болем сэрца маё непрагляднасьцяй нядолi тваiх працавiтых i Богу адданых людзей, або палонiла яго першымi ўзьлётамi каханьня мiлае дзяўчыны.
Мой родны кут, як-жа цябе забыцца! Ты - мой боль i радасьць, трывога й спадзяваньне, любоў i нянавiсьць, сустрэча й расставаньне. А галоўнае - у цябе маё карэньне. I ведаю, што нiкому, нiякаму злыдню нiколi яго не падсеч, нiхто ня мае сiлы, каб нас разлучыць. I няхай пасьля кароткiх цi даўгiх расставаньняў, прыходзяць шчасьлiвыя сустрэчы. Чым даўжэй я быў ад цябе адлучаны, тым цяплейшыя й больш шчодрыя твае абдымкi.
Зноў i нанава прыходжу да цябе, прыглядаюся, прыслухоўваюся, мяркую, ацэньваю. I турбуюся: а цi так ласкава, як раней, усьмiхнешся мне, а цi рассыплецца перад мной сузор'е красак прыроды твае, цi адновiш мае мары, i, самае галоўнае, - цi падмацуеш мяне целам i духам? Каб, калi патрэба прыйдзе, дужым i ўзмужнелым у наступнае падарожжа выправiць... ------------------------------------------
Бацькава хата цяпер выглядала куды меншай, чымся раней. I скрып дзьвярэй, здавалася, зьмянiўся, а вокны быцца звузiлiся й прыжмурылiся. А якой-жа дзiўнай, цяпер малой i запэцканай, даўно нябеленай паказалася ў куце абшарпаная печ. Гэта-ж на ёй некалi давялося вунь колькi часу праводзiць. Менш году ня быў пад роднай страхой Янук, а як усё тут паказалася цяпер нейкiм чужым i недаступным. Брат Мiкола, як i раней, хадзiў да Пiлiпа на шаўца вучыцца. Ён ня любiў нi гаршкоў, нi катлоў, нi памяла.
- Ну й што рабiць будзеш цяперака? - пытаўся Янука бацька.
Пракоп Бахмач усё яшчэ бадзёрыўся, перад гадамi не капiтуляваў. Пагусьцелi ў яго на лбе барозны й зморшчанымi аздобiлiся шчокi й падбародак.
- Нi знаю, тата. Разгледзiцца трэба.
- Хiба-ж у Вiльню нi паедзеш?
- Куды тамака... Год прапаў, нi надраблю.
- А вучыць у школе можаш?
Пра гэта Янук ня думаў. Так, памяркаваўшы, уладзiцца ў нейкай пачатковачй школе, навет пры канцы году, не праблема. Але цi было-б гэта сугучна зь Януковымi намерамi? Бяздушная сiла ўзяла яго з арганiчнае плынi жыцьця, зьняволiла на чатыры месяцы, а цяпер выплюнула. Дык пра якiя намеры гутарка? Гэтта трэба, бязь сьпеху, разгледзецца, разважаць, паветра чыстага поўнымi грудзьмi глынуць, а пасьля ўжо пра нейкi праект мяркаваць. Ад вёскi быццам адарваўся й да гораду ня прылiп. Абставiны змусiлi яго горад пакiнуць. Вядома, можна было пачаць ад той пазыцыi, якую некалi тут пакiнуў. Вунь як на гаспадарцы рукi патрэбныя былi. Бярыся за плуг, барану, касу, граблi. Як-бы гэта проста й цудоўна было: твой дзед араў, бацька араў i ты ары. Зiрнi навокал: зямля на дбайлiвага гаспадара чакае.
- Што ты, тата, сказаў-бы, каб я хацеў гаспадарку ў свае рукi ўзяць?
Голас гучаў бяз перакананьня. Бацька ўважна зiрнуў на сына. На твары такi самы выраз, як некалi на глыбоцкiм рынку, калi да чужога тавару прыцэньваўся. Развага й памяркоўнасьць. Колькi можна даць мiнiмум i максiмум? Ох, як ведў Янук бацькаў твар.
- Ты гэта што, кепiкi зь мяне строiш?
Праз бацькаў голас прабiвалася крыўда. I запраўды, навошта яго зводзiць?
- Нi табе, сынок, мяне за нос вадзiць.
Старога лiса не падманеш. Ён ужо вунь якi багаж гадоў на плечы ўзвалiў, але ўсё яшчэ бадзёрыцца, трывае. Яму, пэўне-ж, крыўдна, што сын задумаў у такi спосаб пажартаваць. I адразу Янука прылавiў.
Зьбянтэжаны вайной, ён яшчэ ня страцiў балянсу. У Януковай памяцi стаiць крыху прыгорбленая фiгура на пляцы перад генэральным камiсарыятам. Ледзь, здаецца, ступаюць ацяжэлыя ногi. Блуднаму сыну сьцiплую падачу прывёз. За дзьвесьце кiлямэтраў. Колька гэта яму каштавала? Сямейнага гнязда ахоўнiк, ён на сьвет выправiўся, каб падлётка прыгарнуць, цi памагчы яму. А цяпер гэты самы сынок зь яго жартаваць асьмелiўся. Крывавыя мазалi ня могуць быць аб'ектамi жартаў, асаблiва з боку жаўтаротага.
I раптам Януку зрабiлася да сьлёз шкада бацькi. Каб мог, каб асьмелiўся, кiнуўся-б яму на шыю,
