i людзей заняволiць. Сабралi такую вялiкую сiлу, што сьвет яшчэ такой ня вiдзiў, i на наш край паходам пашлi. А Гаравiковы ганцы, што па краёх стаялi, князю данесьлi, што вялiкая сiла чужых людзей на яго iдзець. Па ўсiм вялiкiм Гаравiковым гаспадарсьцьве зайгралi тады паходныя дуды й пачаў сплывацца да князя народ. А ён узяў усiх сваiх трох сыноў, вялiкiх i малых ваенных начальнiкаў, цэлую сваю дружыну ды пашоў тым на спатканьня.

Доўга яны йшлi, а калi iз ворагам спаткалiся, дык той ужо - каб яго макарэц спалiў! - глыбака ў нашу зямлю залез, народ забiваў, дабро палiў i рабаваў. Вялiкi, дзетка, сярдзiты й даўгi быў бой. Удужкi як схапiлiся, дык болi як тры пары старалiся адзiн аднаго пiрасiлiць. Галовы людзей як тыя снапы на таку пад цэпам клалiся, рэкi ад крывi пачырванелi. Сам князь Гаравiк i два ягоныя сыны - найстарэйшы й наймаладзейшы - надта-ж адважна бiлiся, а пры iх i народ цэлы. Яны от як гэты дуб Архiп саўсiм зь места нi сайшлi i ў крывi варожай былi чырвоныя. Толька сярэднi сын, калi прыйшла цяжкая варожая навала, дык ён струсiў i ходу з поля бою даў. Гэта нашым многа пашкодзiла, бо трэба было дзiрку залатаць, за гэнага князёвага сына, што ўцёк, грудзьмi пастаяць. Алi ўсяроўна ворага адбiлi, хоць вялiкая-ж надта сiла свайго народу лягла.

Як вярнуўся князь дамоў iз двумя сынамi ды дружынай i цэлым войскам, дык перш за ўсё Богу дзякаваў за тоя, што сiлу iм даў. А тады князь зрабiў вялiкая гуляньня. Усiх харобрых да сябе паклiкаў, нагароды каждаму даваў i цалаваўся з каждым, як з родным братам. Княжы замак ад таго народнага гуляньня, мусiць, сем дней i начэй гудзеў. Толька ўжо як узнагародзiў князь усiх харобрых i двух сыноў сваiх пiрад усiм народам, тады пазваў таго сярэдняга сына, што струсiў на полi бою, ды дамоў уцёк.

I от, сынок ты мой, прывялi зьвязанага гэтага труса Гаравiкова сына пiрад чало самога гаспадара. А ён сядзiць пры стале, ды ўся сьвiта ягоная, усе ў баi загартаваныя пасьля сьвежай пiрамогi. I кажа тады Гаравiк сыну:

- Выпрастайся, трус! Калi нi асьмелiўся ты, як вой, на полi бою ворагу ў вочы глянуць, дык чаго-ж тады баiсься глядзець у вочы сваiм людзям? Нiхто-ж цябе за гэта ня зьесьць.

Падняў той дзяцюк галаву, алi цяжка было яму глядзець у вочы бацьку ды воям харобрым, бо ўсiм вялiкую ганьбу ён прынёс, крыўду зрабiў, калi плячо ў плячо iзь iмi на полi бою нi пастаяў.

А князь тады яму кажыць:

- За тоя, што ты з поля бою ўцёк i другiх на нiбясьпеку выставiў, на вялiкую кару заслужыў. Ты сам гэта знаiш.

Сын апусьцiў галаву й дрыжэў ад страху.

- Гэтыя мне сыны, - сказаў князь i паказаў на двух, што сядзелi ля яго з правага й левага боку. - А ты ня сын! За цябе многа народу нашага лягло, бо сам ты, як крот, у дзiрку схаваўся дый цяпер ад страху дрыжыш. А цi-ж ня ведаў ты, што на гэтым сьвеця ня ўсё дабратой робiцца? Нiкаторыя дабраты ня цэняць i толька сiлу знаюць. Дык i мы так: каб жыць вольна, каб над намi чужак верху нi ўзяў, мусiм сiльнымi быць, а як трэба, дык i баранiцца.

Уся сьвiта ягоная, дый княгiня, што зь левага боку ля сына маладзейшага сядзела, дый служба навiт чула князёвы словы. Усе ждалi як гэта князь пакараiць труса-сына. Княгiня навiт сьлязу пусьцiла, бо ведала, што муж ейны вялiкi ў ласцы быў i надта-ж суровы ў караньнi.

А Гаравiк тады й кажа:

- Ты ёсьць маё роднае дзiця, маё цела й кроў. За тоя, што ты зрабiў, я цябе мушу караць галавой. Ты сам гэта знаiш. Алi Бог мне сьветкай нiхай будзiць, што я ў ласцы заўсягды быў болi шчодры, чымся ў караньнi. Дык i я для цябе такiм буду. Галавой цябе нi пакараю, а дам табе нагоду паправiцца. Дык от слухай: ты возьмiш людзей i ўсё, што трэба, i пойдзеш адгэтуль у той бок, дзе заходзiць сонца. Будзiш iсьцi тры днi й тры начы. Сярод лясоў там знойдзеш выгадная места, пабудуiш замак, зарганiзуiш дружыну й будзiш гаспадарыць над часьцяй народу, што табе прыдзялю. Зьбярэш i навучыш сваю дружыну, ажэнiсься й заложыш сваю гаспадарку.

Толька-ж помнi, што ад таго часу свайго гаспадарства будзiш баранiць сам, калi хто нападзець. Нiхто з нас табе на помач ня прыйдзiць так, як ты нi прыйшоў нам на помач на полi гэтага бою, ды ўцёк, як вялiкi трус, якога я цяпер мушу цурацца. А калi-ж на цябе нападуць, дык ты нi абаронiсься i ў баi ляжаш, дык будзiць тады твайму народу вялiкая гора. Гараваць ён будзiць пад чужымi, аж пакуль зь яго нi народзiцца новы адважны воiн, каторы чужых прагонiць ды людзям волю вернiць.

Так загадаў князь.

I от даў Гаравiк сыну таму людзей, што ў вайсковай штуцы добра зналiся, а таксама такiх, што будаваць умелi, даў конi i зброю, харчы, ды выслаў яго туды, дзе заходзiць сонца. Iшоў той сын трохi што нi бiзь пiрастанку тры днi й тры ночы, аж прыйшоў от сюды й задзержыўся тутака, дзе мы з табой на Гараватцы. Надумаўся тут замак свой будаваць.

Пагараваў ён тутака многа, пакуль замак збудавалi ды гаспадарку на парадак навёў. Можа гэта ад таго й пачалi людзi гэта места Гараваткай называць. Дык от гэты новы гаравацкi князь, як ужо збудаваў вялiкi й пекны замак, дружыну сваю выдрасiраваў i добра на ногi паставiў, тады нагледзiў сабе дзеўку, таксама са свайго народу, ды ажанiўся. Нiкаторыя дзiвiлiся, што ён так зрабiў. Трэба табе, сынку, ведаць, што тады князi толькi iз княжнамi жанiлiся, хоць i чужымi, а ён дык iз простай сваёй. Дзяўчынка, казалi, была, як малiна. А жанiўся ён iз сваёй, хоць i простай, таму, бо ўжо тады пазнаў мудрасьць жыцьця, а сама найболi дык тоя, што iз сваiм народам трэба быць, любiць яго трэба, за яго галавой пастаяць. Бо нiколi нi забыўся ён вялiкага сораму, што нажыў, калi з поля бою ўцёк. Пёк той сорам яго, як перац у гарляку. I думаў сабе гаравацкi князь, што, калi ўжо час прыйдзiць, дык ня толька тое паршывае кляймо зь сябе крывёй змыiць, але яшчэ пастараiцца й славу сабе вярнуць, каб i бацька агледзеўся. Ды бацька скора ўжо памёр. Два браты ягоныя гаспадарылi пасуседзтву, алi нiнадта каб яны дружна iз сабой жылi, нi гаворачы каб iзь iм.

От жанiўся, знацца, гаравацкi князь, надта-ж пекную дзяўчыну ўзяў. У сваiм замкавым дзядзiнцы разам iз новай улюбленай княгiняй дубок малады пасадзiў ды загадаў палiваць-даглядаць, каб вялiкi рос i пекны быў. Мы - кажыць - тут як гэты дубок расьцi будзем i нiхто нас зь места нi кранець. Гэты дубок i ёсьць от гэты самы Архiп.

Пачаў, адным словам, гаравацкi князь шчасьця пазнаваць. Думаў, што ацiхла ўжо, вайны праклятай ня будзiць. У яго навiт дружына добра выдрасiраваная была, гаспадарка на добры лад пашла. Калi-ж нiбясьпекi зьнiкуль нi было вiдаць, дык памякчэў гаравацкi князь, нi такiм пiльным стаў i, мусiць, трохi ваенная рамясло закiнуў.

А тыя, сынок, благiя ворагi, што iх раней бацька Гаравiк iз двумя сынамi разьбiў, дык яны за гэты час пакрапчэлi, у поўсьць абрасьлi, клыкi зноў iм павырасталi, як тым ваўком, ды давай тыя клыкi шчэрыць, глядзець, цi збоку дзе ўварваць кусок можна. Вiдзiлi-ж, што Гаравiк памёр, што сыны падзялiлiся й паслабелi, дык давай на гаравацкага князя напасьцi. I зноў сабралi сiлу людзей i сюды iз боем прышлi.

I от разьбiлi яны гаравацкага князя саўсiм. Нiхто зь ягоных братоў яму на помач нi пасьпяшыўся, бо бацька сказаў, што баранiцца сам маiць. Сам гаравацкi князь iз сваёй маладой княгiней як львы змагалiся. Яна яму зброю падавала. Калi-ж чужыя ў замак уварвалiся, дык князь жывым нi здаўся. Забiлi яго й пекную маладую княгiню ля таго самага маладога дуба. Замак тады зруйнавалi, дружыну гаравацкую на чатыры вятры разагналi, а народ у цяжкае ярмо запраглi i як над скацiнай пачалi зьдзеквацца.

Так сталася, сынок мой, што пасьля й тыя другiя два браты нi ўстаялi самi, як на iх напалi. Дык i прапала воля цэлага нашага народу. На памiн толькi руiны ад добрых гаспадарак асталiся, а народ у нiшчасьцi аж да сягоньнiшняга стогнiць. Толька чужыя паны мiняюцца, алi нiчуць людзям нi лягчэiць, а яшчэ горы робiцца. I поўзаюць перад чужымi нашыя, як тыя чэрвi, а яны з нашага поту, з нашага мазаля жывуць, нашу кроў смокчуць.

Толька от расказваюць, сынок, што тры начы ўвосенi, неяк пад Дзяды, у Гараватцы кажды год бываiць вялiкi бой. Князь гаравацкi з сваёй княгiней дый з дружынай стараiцца адбiцца ад ворагаў, а яны насядаюць. Нiкаторыя кажуць, што гэта ўсе чэрцi ўскапашылiся ды на нашага князя процьмай iдуць. Ён тады завець i завець сваiх братоў на помач, але нiхто нi прыходзiць памагаць чужнiкаў цi гэтых рагатых нячысьцiкаў-чарцей адбiваць. I кажуць яшчэ, што гэтак будзiць аж да таго часу, знацца, князь будзiць помачы клiкаць, аж пакуль наша зiмля зноў будзiць у руках сваiх людзей, - знацца, калi чужнiка прагонiм.

Дзед змоўк. Выцягнуў свой капшук iз самасейкай, выстукаў аб канец кастыля люльку, туга напакаваў яе тытунём, прыпалiў ды зноў загледзеўся ўдаль.

- А вы, дзеду, вiдзiлi гэнага гаравацкага князя ўвосень, калi той бой iдзець? - спытаў Янук.

Добавить отзыв
ВСЕ ОТЗЫВЫ О КНИГЕ В ИЗБРАННОЕ

0

Вы можете отметить интересные вам фрагменты текста, которые будут доступны по уникальной ссылке в адресной строке браузера.

Отметить Добавить цитату