яго ўсмешка. Ведаю, што паводзiў сябе не лепшым чынам, але тады з раўнавагi выбiла мяне вось якая думка: 'Выцягнуў нягоднiка з гразi, а ён цяпер перада мной нос задзiрае'.
- Ды вы проста тупiца i гультай, - закрычаў я. - I я разумею, чаму вас адусюль гналi. Ды якi дурань даверыць вам сур'ёзную работу?!. Папярэджваю, калi яшчэ раз вы не падрыхтуеце сваю перадачу, можаце адразу шукаць сабе iншае месца. Пры ўсiм маiм жаданнi я вам дапамагчы нiчым не змагу: ёсць начальства, а яно з вамi цырымонiцца не будзе. - I дадаў: - Магу сабе ўявiць, як вы надакучылi сваёй жонцы...
У гэты момант з'явiўся Бастар Кiтан, мне чамусьцi стала сорамна за мае словы, i я змоўк. Галабэр нi слова ў адказ не прамовiў. Ён даседзеў у студыi да самага канца перадачы i пайшоў разам з усiмi.
Пасля гэтага скандальнага выпадку Галабэр спраўна вёў сваю рубрыку. Часам ён задумваўся, падшукваў патрэбнае слова, нават запiнаўся, але перадача iшла адразу ў эфiр, i яму нiчога не заставалася рабiць, як выходзiць са становiшча самому: разлiчваць на дапамогу бясстраснага i строгага Бастара - нашага маўклiвага суддзi - было нельга.
Ад нашай былой дружбы з Галабэрам (калi, вядома, гэта можна назваць дружбай) не засталося i следу. Мае пагрозы, напэўна, патушылi тую iскрынку даверу, якая мiльгала ў душы Галабэра. Цяпер я быў для яго толькi начальнiкам. 'Ну i можаш сабе крыўдаваць, - думаў я, - затое ў цябе ёсць работа, а ў канцы месяца сёе-тое знойдзецца i ў касе, каб уратаваць жонку з сынам ад галечы'.
Зрэшты, я не раз спрабаваў сабе ўявiць, якая жанчына магла выйсцi за такога абармота.
Аднойчы ўвечары ён з'явiўся з рассечанай шчакой - ад скронi да падбародка.
- Ведаеце, няшчасны выпадак, - прамармытаў ён.
- Што вы кажаце?! - з'едлiва перапытаў я - такiм дурным здалося мне яго тлумачэнне.
- Так, няшчасны выпадак, - адчаканiў ён, нiбы даючы клятву.
Пасля гэтага Галабэр увесь час маўчаў, пакуль не падышла яго чарга iсцi да мiкрафона.
З таго дня ён перастаў галiцца, спадзеючыся, што шчацiнне прыкрые рубец на шчацэ. Паступова Галабэр зарос неахайнай жоўта-рудою барадой, i ад гэтага яшчэ больш дзiкiм здаваўся яго блукаючы позiрк. А што да яго перадач, то яны станавiлiся ўсё больш i больш недарэчнымi. Урэшце я мусiў сказаць яму пра гэта. Асцярожна падбiраючы словы, каб, крый бог, не пакрыўдзiць чалавека, я далiкатна папрасiў яго выказвацца карацей, прасцей, гаварыць толькi пра канкрэтныя рэчы, i галоўнае - нiякiх iдэй. Iдэi - гэта зусiм не тое, што патрэбна на радыё. Не помню добра, якiя выразы я ўжываў, але чамусьцi пасля гэтай размовы я зноў адчуў сябе вiнаватым. Адзiнае, што ён дазволiў сабе адказаць:
- Я ўлiчу вашы парады.
У голасе прагучала такая сляпая пакорлiвасць, што я прасякся да яго цiхай нянавiсцю.
На другi дзень ён не прыйшоў на работу ў прызначаны час. Я нават падумаў, што ён увогуле больш сюды нiколi не пакажацца. Але тут адчынiлiся дзверы, i ў рэдакцыю, ледзьве дыхаючы, убег Галабэр. Нельга было губляць нi секунды. Лiтаратурная супрацоўнiца акурат прыкончвала аднаго ангельскага раманiста, i столькi злосцi было ў яе голасе, што лепшага слова, чым 'прыкончыць', тут i не прыдумаеш. Я падштурхнуў Галабэра ў студыю:
- Ваша чарга. I галоўнае, не забывайцеся пра тое, што я вам учора казаў: прастата, праўдзiвасць, выразнасць...
Век помнiць буду тое, што давялося мне пачуць праз некалькi хвiлiн.
Для пачатку, бегучы да мiкрафона, ён перакулiў крэсла. Да мяне данёсся страшэнны грукат. Потым ён усеўся, дастаў з кiшэнi свае запiсы, i ў дынамiку пачулася шамаценне паперы. I так i гэтак круцiў ён свае нататкi, нiбы развучыўся чытаць, i ўсё разгублена паўтараў: 'Дарагая, мiлая мадам... дарагая, мiлая мадам...'
Я глянуў на Бастара Кiтана. Той спакойна сачыў за сваiмi стрэлкамi, быццам усё iшло нармальна. Як толькi Галабэр вымаўляў сваё 'Дарагая, мiлая мадам...', стрэлка ўзроўню гуку ўздрыгвала, а потым зноў падала да нуля.
Нарэшце ён рашыўся:
- Дарагая, мiлая мадам, ад мяне патрабуюць, каб я гаварыў з вамi проста, але жыццё маё зусiм няпростае. Сёння я раскажу вам, правiльней, павiнен быў расказаць пра адзiн парыжскi судовы працэс, якi, напэўна, вас усiх зацiкавiць. Гэта вельмi хвалюючая гiсторыя, калi так можна сказаць... Сёння пасля абеду я заняў сваё месца ў ложы прэсы ў трынаццатай зале пасяджэнняў, дзе, як вядома, заслухоўваюцца крымiнальныя справы. Працэс iшоў пад старшынствам месьё Жэрара, пра дабрыню якога па горадзе ходзяць легенды. Праз акуляры ён, як заўсёды, паглядваў у залу сваiмi добрымi i адначасна хiтраватымi вачыма, за што i атрымаў прозвiшча новага Саламона*, калi так можна сказаць... Раптам устае адна прыгожая маладая жанчына са страшэнна бледным тварам i iдзе проста да... калi так можна сказаць... iдзе... калi можна так... Ды што я буду выдумляць? Не быў я на гэтым працэсе. Шэф пасылаў мяне, а я туды не змог пайсцi. Перашкодзiлi мне. Брыжыта перашкодзiла. Сёння ў яе зноў быў прыпадак, i яна не захацела нiкуды адпускаць мяне. Яна ўбiла сабе ў галаву, што ў мяне завялася палюбоўнiца. Я нiяк не мог вырвацца з дому. Калi мяне выганяць з работы, не будзе чым заплацiць за пансiён, i тады нашага сына адправяць дамоў. Хлопчыку давядзецца жыць разам з намi, у гэтым пекле. Я спрабаваў вылезцi праз акно. Вышынi я не баюся. Але нiяк не мог адкрыць зашчапку, i пакуль я з ёю поркаўся, Брыжыта накiнулася на мяне i выхапiла мой кашалёк. Яна дастала адтуль дзве асiгнацыi па тысячы франкаў - гэта ўсё, што я меў, - i парвала iх на дробныя кавалачкi. 'Вось цяпер-то ты нiкуды не паедзеш', - крычала яна. У адчаi я ўдарыў яе. Яна ўпала, а я тым часам выскачыў праз акно i ўцёк. Спадзяваўся даехаць у Парыж на спадарожнай, але нiхто не ўзяў мяне. Чорт яго ведае, можа, гэта мая барада наводзiць страх на людзей... Як так атрымалася, што я ўдарыў яе? Яна ж нi ў чым не вiнаватая. Але ў той момант я сам не ведаў, што раблю. У нас i так было мала грошай, а яны ж так патрэбныя... Перш-наперш для сына, каб трымаць яго ў пансiёне. Навошта яму бачыць, як мы жывём... У рэшце рэшт пайшоў я пехатой. Дарога не блiзкая - добрых 15 кiламетраў, але гадзiны за 3, думаў, зайду. Што i казаць: гэта ж смеху варта - цягнуцца пешшу, у той час калi ёсць электрычкi, аўтобусы, таксi!.. Iшоў я, iшоў i нiяк не мог супакоiцца. А тут бачу: не паспяваю на перадачу. Ну, думаю, цяпер-то я палячу з работы. 'Божа, хацелася мне крыкнуць, - за што на мяне такое насланнё?!' Бывае, часам i ў мяне з'яўляюцца думкi, якiя прыносяць спакой i суцяшэнне. I мне падумалася: рана цi позна яна памрэ - i я ўсёй душой жадаю, каб яна памерла, - гэтая жанчына, якую я з такой цяжкасцю заваяваў, так кахаў, так песцiў... Але тут жа я спынiў сябе: а што, калi я памру першы?.. Дык якая мне карысць - спадзявацца на яе смерць... Я пакуль што яшчэ не дадумаўся да забойства, але ў тыя хвiлiны, калi яе вочы налiваюцца не то злосцю, не то вар'яцтвам, я па-сапраўднаму ненавiджу яе... Прыпадкi ў яе становяцца ўсё цяжэйшыя, асаблiва з таго часу, як я перайшоў на радыё. Калi яна бачыць, як я рыхтуюся да перадачы i пiшу тэкст выступлення, яна шалее. Неяк яна прачытала першы сказ майго выступлення: 'Дарагая, мiлая мадам...' i адразу падумала, што я пiшу любоўнае пiсьмо сваёй каханцы. Другiм разам, калi яна застала мяне за работай, яна накiнулася на мяне з нажом. Я паспеў прыкрыцца локцем, i лязо распаласавала мне толькi правую шчаку. Таму я цяпер i не галюся, а мая барада перапалохала сёння ўсiх шафёраў. Скончылася тым, што дома я больш нiчога не пiшу. Iду сабе на авеню Мантэня, саджуся на лаўку i крэмзаю свае перадачы. Сёй-той з прахожых аглядваецца на мяне, асаблiва палiцэйскiя. 'Цiкава: валацуга, а бач, нешта творыць!' - вiдаць, думаюць яны. Але, на шчасце, у Парыжы жывуць абыякавыя людзi: праходзяць сабе мiма i хоць бы вокам на лаўку маю павярнулi. На ўсё iм напляваць. Але ж я-то iх бачу, i яны перашкаджаюць мне засяродзiцца. Думка збiваецца, я пачынаю блытацца ў доўгiх сказах, а мой шэф патрабуе, каб я гаварыў як мага прасцей. На мяне нападае страх, што я страчу работу, i тады адзiнае, што мне прыходзiць у галаву, - гэта кiнуцца пад машыны, якiя сваiм дымам i шумам паралiзуюць мой мозг. Найчасцей я так незадаволены сваiм тэкстам i так баюся застацца без работы, што мне проста неабходна парэпецiраваць, пачытаць сваё выступленне ўголас. Тады я iду ў якую-небудзь вялiкую кавярню на Елiсейскiх палях, зачыняюся ў туалеце i чытаю сваю пiсанiну, быццам перад мiкрафонам. А каб нiхто не пачуў, я ўвесь час спускаю ваду. Аднойчы нейкi нецярплiвы клiент пачаў бiць нагамi ў дзверы... Так i не супакоiўшыся, я звычайна бадзяюся па вулiцах, сам сабе паўтараю сваё выступленне i чакаю чатырох гадзiн ранiцы. Але сягоння мне давялося адмераць 15 кiламетраў пехатой, нiдзе я не паспеў пабыць i нiчога я не запiсаў... А мне так хочацца працаваць, так хочацца, каб не адпраўлялi дамоў майго Тамаса, каб ён толькi не бачыў нашага пекла... iменна пекла - нiчога лепшага, чым гэтае старое, зацёртае слова, я не знаходжу. Бо хiба iнакш можна назваць наша жыццё, калi адна бяда змяняецца другой, калi на кожным кроку нас падсцерагае новая небяспека i кожную гадзiну, кожную секунду мы задыхаемся ад нервовых стрэсаў... I так будзе заўсёды, пакуль не памрэ яна або я... Але ж мы яшчэ маладыя, здаровыя, i таму канца гэтаму пеклу няма, няма, няма...
* Саламон (970-931 да н.э.), цар
