Жабрак (на белорусском языке)

Де Мопассан ГиЖабрак (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Жабрак

Пераклад: Нiна Мацяш

Ён ведаў i лепшыя днi, хоць быў жабраком i калекам.

Яму было пятнаццаць гадоў, калi на гасцiнцы ў Варвiлi яму раструшчыла ногi брычка. З таго часу ён i пайшоў у старцы, бадзяўся па дарогах i сядзiбах фермераў, чыкiльгаючы на мылiцах, ад якiх плечы ў яго ўзнiмалiся ажно да вушэй. Галава яго здавалася ўтуленай памiж iмi, як памiж дзвюма гарамi.

Падкiдыш, - кюрэ з Бiет знайшоў яго ў рове напярэдаднi Дня ўсiх святых i ахрысцiў таму Нiкаля Тусэнам, - сiрата, якому з жалю давалi есцi, але анiчому не вучылi, потым калека - ён трапiў брычцы пад колы, выпiўшы некалькi чарак гарэлкi, якою дзеля смеху пачаставаў яго вясковы пекар, i з той пары бяздомны бадзяга, ён нiчога не ўмеў рабiць, адно выцягваў руку, каб узяць мiласцiну.

Некалi баранеса д'Авары дазволiла яму начаваць у будцы, поўнай саломы, каля птушнiка на ферме, якая стаяла пры замку; i ён ведаў, што ў тыя днi, калi ўжо надта пачне даймаць голад, яму заўсёды знойдзецца на кухнi кавалак хлеба i шклянка сiдру. Нярэдка яму перападала i некалькi медзякоў, якiя старая панi кiдала яму з высокага ганка цi праз акно з свае спальнi. Але яна даўно памерла.

Цяпер у вёсках яму нiчога не давалi: усе занадта прывыклi да яго; ён усiм ужо абрыд за тыя сорак гадоў, што сноўдаўся ад халупы да халупы, цягаючы на дзвюх дзеравячынах сваё знявечанае, акрытае лахманамi цела. Але сысцi прэч з гэтых мясцiн ён не хацеў, - ён нiчога не ведаў на зямлi, апрача гэтага куточка, гэтых трох-чатырох вёсачак, дзе прайшло ўсё яго няшчаснае жыццё. Ён нiбы абвёў мяжою тэрыторыю свайго папрашайнiцтва, i яму i ў галаву не прыходзiла, што гэтую мяжу можна пераступiць.

Ён не ведаў, цi iснуе што-небудзь яшчэ i па-за дрэвамi, якiя заўсёды былi ў яго перад вачыма. Ён не ставiў сабе такога пытання. I калi сяляне зноў i зноў спатыкалi яго каля сваiх палеткаў цi равоў, яны раздражнёна крычалi:

- I чаго ты вечна сноўдаешся тут, чаму не iдзеш у iншыя вёскi?

Ён прамоўчваў i iшоў прэч, апанаваны раптоўным страхам перад невядомым, страхам галяка, якi змушае яго падсвядома баяцца ўсяго ўсялякага: новых твараў, лаянкi, падазроных позiркаў людзей, якiм ён чужы, а найболей жандараў, што па двое пахаджаюць па дарогах; угледзеўшы iх, ён умомант зашываўся ў кустоўе цi хаваўся за кучу камення.

Варта было iм з'явiцца ўдалечынi, паблiскваючы галунамi на сонцы, як ён умiг набываў незвычайную жвавасць - жвавасць звера, якога цкуюць. Ён iмгненна саслiзгваў са сваiх мылiц, падаў, як мяшок, долу, скурчваўся, рабiўся зусiм маленечкi, непрыкметны, нiбы затоены заяц, i бурыя лахманы яго злiвалiся з зямлёю.

А мiж тым ён нiколi не меў нiякiх сутычак з палiцыяй. Але гэты страх i гэтая хiтрасць сядзелi ў яго ў крывi, быццам ён атрымаў iх у спадчыну ад сваiх бацькоў, якiх нiколi не бачыў.

У яго не было прытулку, не было даху над галавой - нават будана цi якой-небудзь нары. Летам ён спаў абы-дзе, а зiмой з выключным спрытам залазiў у якую-небудзь пуню цi ў стайню. Ён заўжды пакiдаў сваю сховань раней, чым яго заўважалi. Ён ведаў усе шчылiнкi, праз якiя можна было пратачыцца ў любы хлеў; заўсёднае карыстанне мылiцамi надало яго рукам незвычайную моц, i ён мог, падцягваючыся, ускараскацца на самыя вышкi ў адрыне, адкуль ён, здаралася, не вытыкаўся па чатыры-пяць дзён, калi яму перад гэтым шэнцiла назбiраць дастаткова харчу.

Ён жыў сярод людзей, як звер у лесе, - нiкога не ведаў, нiкога не любiў, а ў сялян выклiкаў адно абыякавую пагарду i заўсёдную варожасць. Яго празвалi 'Звонам', таму што пры хадзьбе ён пагойдваўся памiж сваiмi драўлянымi апiрышчамi, як звон памiж двума слупамi.

Вось ужо двое сутак, як ён нiчога не еў. Яму зусiм перасталi даваць. Годзе, колькi ўжо можна, папраўдзе! Вясковыя кабеты яшчэ здаля крычалi яму з парога:

- Валяй, валяй адсюль, палена! Тры днi прайшло, як я дала табе кавалак хлеба!

Ён паварочваўся на сваiх падпорках i цялёпкаўся да суседняга падвор'я, дзе яго чакала такая самая сустрэча.

Кабеты, стоячы ў дзвярах у сваiх хатах, перагаворвалiся памiж сабою:

- Ды круглы год, цi што, кармiць нам гультая гэтага?!

Аднак гэтаму гультаю кожны дзень трэба было есцi. Ён абышоў Сэнт-Iлэр, Варвiль i Бiет, але не выпрасiў нi капейкi, нават чэрствай скарыначкi. Заставалася адна надзея на Турноль, але туды было дзве мiлi па гасцiнцы, а ён ужо так нацягаўся, што ледзьве не падаў, i ў жываце ў яго было гэтак пуста, як i ў кiшэнi. I ўсё ж ён рушыў у дарогу.

Быў месяц снежань, халодны вецер насiўся ў полi, свiстаў у голым голлi дрэў; па нiзкiм панурым небе iмклiва плылi хмары, спяшаючыся немаведама куды. Калека паволi, з высiлкам перастаўляў мылiцы пры апоры на адзiную сваю знявечаную нагу з крывой ступнёю, абматаную рыззём.

Час ад часу ён сядаў на ўскрайку рова i некалькi хвiлiн адпачываў. Голад поўнiў смуткам яго цьмяную, атупелую душу. У галаве тлела адна-адзiная думка: 'Паесцi', - але ён не ведаў, як гэта спраўдзiць.

Тры гадзiны сунуўся ён па бясконцай дарозе; калi ж заўважыў абсаду сяла, зашкандыбаў ахватней.

Першы сустрэты вясковец, у якога ён папрасiў мiласцiну, закрычаў на яго:

- Ты зноў тут, пабiраха! I калi толькi мы ўжо збавiмся ад цябе?!

I Звон пакорлiва пацягнуўся далей, Але да якiх бы дзвярэй ён нi патыкаўся, усюды яго асыпалi лаянкай i пасылалi прэч з пустымi рукамi. Аднак ён усё роўна iшоў ад хаты да хаты, цярплiвы i ўпарты. Ён не сабраў нi капейкi.

Тады ён пакiраваў на фермы, чыкiльгаючы па гразкай ад дажджу зямлi, настолькi знясiлены, што ўжо ледзьве перастаўляў мылiцы. Адусюль яго праганялi. Гэта быў адзiн з тых золкiх, панылых дзён, калi чалавечае сэрца чарсцвее, а розум робiцца жорсткi, калi душу апаноўвае морак i рука не выцягваецца нi дзеля таго, каб даць, нi дзеля таго, каб выручыць.

Абышоўшы ўсе знаёмыя падворкi, Звон знямогла рухнуў каля рова пры сядзiбе фермера Шыкэ. 'Адчапiўся', - гэтак пра яго казалi, калi спрабавалi абмаляваць, як ён знянацку саслiзгваў дадолу са сваiх высокiх падпорак, выпусцiўшы iх з-пад рук, i доўга сядзеў нерухома; яго мучыў голад, але, няцямлiвец, ён быў няздатны асэнсаваць усё прадонне свайго няшчасця.

Ён чакаў, сам не ведаючы чаго. Чакаў з той невыразнай надзеяй, што вечна тлее ў сэрцы чалавека. Ён сядзеў на ўскрайку чужой сядзiбы на ледзяным ветры i чакаў цудадзейнай дапамогi, якую мы нiколi не перастаём чакаць ад неба цi ад людзей, не задумваючыся над тым, як, чаму i праз каго яна можа прыйсцi. Непадалёк хадзiла чарада чорных курэй, пашуквала сабе спажытку ў зямлi кармiлiцы ўсяго жывога. Чубаткi прыпынялiся, дзюбалi зярнятка цi нябачную чалавечаму воку кузурку i зноў бралiся за свае нетаропкiя, упэўненыя пошукi.

Звон глядзеў на iх, не думаючы нi пра што; потым - хутчэй у страўнiку, чым у галаве - у яго варухнулася не думка, а так - глухое адчуванне, што курыца, калi яе сасмажыць на вогнiшчы, будзе вельмi смачная.

Думка, што ён збiраецца зрабiць кражу, нават не блiснула ў яго свядомасцi. Ён абмацаў каля сябе камень i шпурнуў у тую, што была блiжэй да яго, а так як кiнуў дужа трапна, то ўклаў яе на месцы. Курыца звалiлася набок, затрапятаўшы крыламi. Астатнiя разбеглiся, пагойдваючыся на тонкiх лапках, а Звон рахмана 'начапiўся' на мылiцы i паходкаю, якая надта нагадвала курыную, зачыкiльгаў, каб падабраць сваю здабычу.

Ён ужо наблiзiўся да невялiчкага чорнага цельца з запэцканай у кроў галоўкай, як раптам страшэнны ўдар у спiну выбiў у яго з рук мылiцы, а яго самога адшпурнуў на дзесяць крокаў убок. I фермер Шыкэ з шаленствам абкрадзенага мужыка рынуўся на грабежнiка, безаглядна малоцячы яго кулакамi i нагамi, раз'ятрана мардуючы няздатнага абаранiцца калеку.

На дапамогу гаспадару набеглi парабкi i таксама кiнулiся збiваць папрашайку. Нарэшце, стамiўшыся, яны паднялi яго, завалаклi на дрывотню i замкнулi там да прыходу жандараў, па якiх паслалi.

Звон, амаль нежывы, скрываўлены, канаючы ад голаду, ляжаў на зямлi. Настаў вечар, потым ноч, за ёю ранак. Ён так нiчога яшчэ i не еў.

Апоўднi з'явiлiся жандары i асцярожлiва адчынiлi дзверы: яны чакалi супрацiўлення, бо паводле расказу Шыкэ выходзiла, што бадзяга сам напаў на яго i фермеру з вялiкай цяжкасцю ўдалося адбiцца.

Сяржант скамандаваў:

- Ану, устаць!

Але Звон ужо не мог скрануцца з месца. Ён, праўда, памкнуўся ўсчапiцца на свае апiрышчы, але не