Не разважаючы больш, Кантэн паклаў руку на клямку. Нават вагi яго рукi было досыць, каб дзверы расчынiлiся. Невялiкае памяшканне было пустое. Сталы, засланыя папяровымi абрусамi, стаялi шчыльна, зверху былi раскладзены прыборы. Адразу налева ад дзвярэй знаходзiўся бар.
У зале панавала цiшыня. З дзвярэй, якiя былi ў глыбiнi бара, iшоў пах смажанага мяса.
Кантэн паглядзеў у бок вулiцы. Яму хацелася ўцячы адсюль. Аднак ён не варухнуўся. Дзесьцi нешта грукнула. Потым адчынiлiся i зачынiлiся дзверы. Пачулiся павольныя крокi. З'явiўся дужы чырванатвары мужчына гадоў пад пяцьдзесят, у блакiтным, як у садоўнiка, фартуху. Стаўшы за прылаўкам, ён спытаўся, гледзячы на Кантэна:
- Што, не горача?
- Не.
- Зранку здавалася, што будзе сонечна, але вось зноў хмарыцца.
Чалавек змоўк. Ён абапёрся рукамi на край прылаўка i чакаў.
Кантэн зразумеў, што трэба нечага выпiць.
- Дайце мне шклянку вiна, - прамовiў ён.
- Белага?
- Але, белага.
Чалавек выняў з невялiкага цынкавага бака лiтр белага вiна i налiў шклянку на высакаватай ножцы.
- Не здзiўлюся, калi заўтра пойдзе снег, - дадаў ён, ставячы бутэльку на месца.
Кантэн згаджаецца i падымае шклянку. Яго рука дрыжыць, халоднае вiно цячэ па пальцах. Ён робiць пару глыткоў. Вiно здаецца яму крыху даўкiм. Пэўна, не натуральнае. Лепш трэба было заказаць кубачак кавы. Ён папрасiў вiна, бо гэта было першае, што адразу прыйшло яму ў галаву.
Чалавек зноў абапёрся на свой прылавак. Цяпер ён глядзеў на вулiцу. Ён быў вышэйшы за Кантэна, таму бачыў, што там рабiлася. Але Кантэну было на гэта напляваць. Ён адпiў яшчэ глыток, паставiў шклянку i раптам спытаўся:
- Мадэмуазель Кантэн будзе сёння абедаць у вас?
Чалавек пацёр свой нiзкi лоб i спытаўся ў сваю чаргу:
- Мадэмуазель Кантэн, кажаце вы?
- Але. Марыя-Луiза Кантэн.
Твар чалавека раптам пасвятлеў. Падняўшы руку, ён усклiкнуў:
- Вы маеце на ўвазе маленькую Марыю-Луiзу?!
Кантэн згодна кiўнуў галавою. Чалавек зноў перамянiўся ў твары, неяк дзiўна ўсмiхнуўся, падмiргнуўшы Кантэну адным вокам, потым нахiлiўся да яго i па-змоўнiцку растлумачыў:
- Сказаць па праўдзе, гэта здзiвiла б мяне. Здаецца, яна вельмi занятая цяпер. Па-мойму, на яе ўжо нельга разлiчваць.
Кантэн хацеў нешта сказаць, але ў яго перахапiла дыханне. Выгляд у яго быў прыгнечаны. Чалавек заўважыў гэта i супакоiў яго:
- Нiчога, бацька, не перажывай. З кiм не бывае. Я параiў бы не трацiць марна часу. Я даўно зразумеў, што гэта малая створана не для такога жыцця. Яна заўсёды мела нейкую сваю думку ў галаве. Толькi шукала выпадку. Як кажуць, чакала свайго часу. Мы з жонкай заўсёды казалi, што яна зусiм не такая, як iншыя.
Кантэн паглядзеў на гэтага чалавека, потым на шклянку вiна, пасля зноў на чалавека, якi пачаў расказваць яму пра шматлiкiя якасцi Марыi-Луiзы, якiя дапамагалi ёй выкручвацца ў жыццi.
- Вы ведаеце, многiя жадалi б пакончыць з гэтым. Але iм не хапае таго, што ёсць у яе. Менавiта гэтага iм усiм не хапае.
Чалавек ажно стукнуў сябе па лобе ад захаплення.
Дык, значыць, гэта праўда. Марыя-Луiза дасягнула большага, чым iншыя. Але, Божа мой, у чым? Няўжо i цяпер ён мае на гэты конт нейкiя сумненнi?
Чалавек усё гаварыў.
- Ведаеце, мы бачым тут многiх. Але, паверце мне, такiя, як яна, сустракаюцца рэдка. А потым, гэта яшчэ звязана з узростам. Для большасцi, калi яны пачынаюць думаць, ужо вельмi позна.
Кантэн быццам прырос да крэсла. Кожнае слова чалавека падае ў яго, быццам камень на дно калодзежа. I гэты камень застанецца ў яго душы назаўсёды. Яго цела памёрла. Яно паралiзавана, яно загублена нейкай невядомай гангрэнай. Адзiн толькi розум яшчэ жыве.
Гаспадар кафэ расказваў цяпер пра сяброўства, якое ўзнiкла памiж яго жонкай i Марыяй-Луiзай. Iх адносiны нагадвалi адносiны мацi з дачкой. У гэты момант увайшла гаспадыня. Яна была тоўстая i круглатварая, маленькiя вочкi, быццам свярдзёлкi, упiлiся ў Кантэна.
- Я вось толькi што расказваў пра Марыю-Луiзу, - павярнуўся да яе муж.
Жанчына закiвала галавою. На тлустым падбароддзi ўзнiклi складкi. Яна залапатала:
- Ой, як шкада, што яна паехала ад нас. Але што зробiш... Ёй выпаў шанс. Яна сарвала вялiкi куш. Яе забiрае да сябе важны тып. Яны ўсе, па сутнасцi, мараць аб гэтым, але шанцуе далёка не кожнай.
Зноў умяшаўся гаспадар:
- Кожны будуе сваё жыццё, як можа, толькi не ўва ўсiх атрымлiваецца. А вось за яе я спакойны, яна малайчына.
Яны так гавораць мiж сабою, быццам Кантэна няма тут. Яны ўспамiнаюць першы прыход Марыi-Луiзы, яе расказы пра родную вёску, пра першага гаспадара, якi абыходзiўся па-свiнску з усiмi новенькiмi. Ах, прастытуцыя, прастытуцыя... Каб жа хто ведаў, дзе яна часам хаваецца. Тое, што гэтыя дзяўчаты вымушаны спаць са сваiмi гаспадарамi, цi ж гэта лепш, чым ходнiкi? I нiхто слова не скажа. Вось якая крывадушнасць! Усе гэта ведаюць, толькi выгляду не паказваюць. Але ў Марыi-Луiзы моцны характар. Яна - адчайная галава. У яе хапае розуму, каб абаранiць сябе. Яна нiколi не жадала працаваць на мужчыну. О, гэта патрабуе вялiкай смеласцi!
Кантэн не можа зварухнуцца. Ён прыгiнаецца ўсё нiжэй i нiжэй, быццам трапiў пад моцны лiвень.
Мужчына гаворыць пра гандаль, пра палiтыку i называе ўсё гэта горшай з прастытуцый. Сама вялiкай на свеце. Усе высокiя начальнiкi - хабарнiкi! Дастаткова толькi паглядзець на справы мэрыi або прэфектуры. Там усё нячыста, ён гэта добра ведае.
- Але Марыя-Луiза сапраўды вельмi добрая дзяўчына, - заканчвае гаспадар сваю доўгую прамову.
- Канечне, яна вельмi разумна робiць, - дадае тоўстая жанчына. - Многiя крытыкуюць яе, але я лiчу, што яна мае рацыю.
I яна паўтарае зноў i зноў, як ёй шкада, што Марыя-Луiза паехала.
Заходзiць наведвальнiк. Кантэн машынальна асушае сваю шклянку. Ад вiна ў страўнiку адчуваецца холад.
Цяпер гаспадары размаўляюць з новым наведвальнiкам. Кантэн развiтваецца, дзякуе i накiроўваецца да дзвярэй. Ён ужо кладзе руку на клямку, як чуе воклiч гаспадара:
- Гэй, бацька, гэта будзе трыццаць франкаў!
Кантэн вяртаецца, дастае з кiшэнi свой партаманет, сарамлiва кажа словы прабачэння. Перад тым як выйсцi з кафэ, ён яшчэ раз пытаецца:
- Дык яна апоўднi не прыйдзе, вы ўпэўнены?
Яму адказвае тоўстая гаспадыня:
- Не, не прыйдзе. Яна развiталася з намi ўчора.
Кантэн адчыняе дзверы. Ужо на парозе ён чуе, як гаспадар пасмейваецца з яго:
- Во дае, стары корч! Тут сапраўды паверыш у Дзеда Мароза... Ажно ў галаве не ўкладваецца!
19
Неўзабаве Кантэн зноў апынуўся ля вакзала Пераш. Пот цурком лiўся з яго, зубы ляскалi ад холаду. Як ён прыйшоў сюды? Чаму?
Пад пахай у яго па-ранейшаму быў пакунак для Марыi-Луiзы, толькi цяпер папера крыху падралася з аднаго боку. Кантэн успомнiў, што ён паслiзнуўся на каналiзацыйным люку i павалiўся. Нейкiя мужчына з жанчынай дапамаглi яму падняцца. Ён нават успомнiў, як жанчына сказала, спачуваючы:
- Бедны чалавеча, добра, што ў вас тоўстае палiто.
Кантэн не ведаў, падзякаваў ён гэтым добрым людзям цi не. Ён нават не запомнiў iхнiх твараў.
Кантэн папытаўся ў даведачным акенцы пра расклад цягнiкоў. Раней як у 18 гадзiн 59 хвiлiн нiчога не
