Жан.
- Не, - прамовiў Кантэн, - гэта справа асабiстая i тэрмiновая.
- Вы не адсюль? Нетутэйшы?
- Але.
- Значыць, вам трэба iсцi ва ўчастак. Плошча Антанэн Пансэ. Вы ўбачыце самi, гэта побач з паштамтам, калi iдзеш у бок Рэйна.
Паставы вызвалiў руку з-пад пелерыны i паказаў Кантэну кiрунак, у якiм трэба iсцi. Кантэн выслухаў яго тлумачэннi, падзякаваў i пайшоў.
Цяпер на вулiцах народу было менш, i ён мог крочыць шпарчэй. Кантэн ступаў шырока, часта перахоплiваў пакунак то адной, то другою рукой, раз-пораз папраўляў капялюш, якi спаўзаў з мокрай галавы. Iдучы, ён ледзь стрымлiваў у сабе гнеў. Гэты гнеў надасць яму сiлы, калi ён скажа палiцэйскаму: 'Я шукаю сваю дачку-прастытутку'. I ён ведаў, як нялёгка будзе сказаць гэта. Ён зразумеў гэта яшчэ тады, калi звярнуўся да паставога i не змог растлумачыць, чаго ён хоча.
Чаго ён хоча? Ён хоча знайсцi сваю дачку Марыю-Луiзу. Дзяўчынку, якую ён адну адпусцiў у гэты вялiкi горад, а яна згубiлася. Што з ёй тут здарылася? Невядома! Хто вiнаваты? Можа, гэты агiдны Раберцi альбо гэта жанчына з блакiтнымi валасамi? Трэба iх арыштаваць? Кiнуць у турму? А разам з iмi i гэту шлюху, што жыве на адной лесвiчнай пляцоўцы з Марыяй-Луiзай? Можа, якраз яна i сапсавала малую?
- Добрая сяброўка... Мне будзе не хапаць яе...
Яна сама, вiдаць, не раз абкрадала яго дачку. А выдумала пра нейкага злодзея. Кантэну карцела пабiцца з кiм-небудзь. За некалькi хвiлiн ён ператварыўся ў зусiм iншага чалавека. Цяпер ён глядзеў на сустрэчных з нянавiсцю. Кантэн спадзяваўся ўгадаць на iх тварах нейкую вiну. Усе маладыя хлопцы здавалiся яму злодзеямi i мелi звычкi сутэнёраў. Чаму фараоны не арыштуюць усю гэту сволач? Чаму гэтыя падонкi гуляюць на волi? Каб псаваць сумленных дзяўчат? А фараоны не звяртаюць нават увагi на iх. Яны стаяць побач па двое, па трое на рагу вулiц i толькi перашкаджаюць вам пераходзiць там, дзе вам пажадаецца. А ў гэты час, замест таго каб займацца справай, дзяўчаткi гандлююць сваiм целам. Кажуць, што i сярод палiцэйскiх ёсць сутэнёры. Цяпер Кантэну няцяжка ў гэта паверыць. Але калi яно сапраўды гэтак, цi можа ён тады спадзявацца на дапамогу камiсара палiцыi?
Па меры таго як Кантэн наблiжаўся да плошчы Пансэ, у яго галаве ўзнiкала тысяча довадаў наконт таго, каб не ўблытваць у гэту справу палiцыю.
А што, калi ён памылiўся? Калi яго ашукалi? Можа, Марыя-Луiза ўжо адумалася? Можа, яе трэба вылаяць як след? Можа, турма гэта ўжо занадта?
Ён раптоўна спынiўся. Яго позiрк слiзгануў па вулiцы, па незнаёмых тварах прахожых. Кантэн доўга глядзеў на ўсё гэта, потым апусцiў голаў. Яго палiто было расшпiленае. Пад iм быў вiдаць жылет, спераду якога матляўся тоўсты срэбны ланцужок гадзiннiка. Штаны былi пакамечаныя. На чаравiках выступiлi шэрыя плямы солi.
А калi камiсар палiцыi папытаецца, што ён, Кантэн, зрабiў дзеля таго, каб абаранiць сваю дачку? Уберагчы яе ад горада? Ад гэтай пачвары?
Слова 'пачвара' зноў навяло яго на роздум аб настаўнiку. Цяпер усё скончана. Нават калi яна i вернецца з бацькам дадому, яна нiколi не выйдзе замуж за настаўнiка. Навошта шлюха сумленнаму хлопцу? Калi яна вернецца, яна будзе...
Кантэн не ведаў, што яна будзе рабiць. Ён не ведаў нiчога. Больш нiчога. Як толькi ён перавёў позiрк з iншых на сябе, яго гнеў растаў вокамгненна. У галаве было пуста, ногi дрыжалi, як i тады, калi ён стаяў перад дзвярыма Марыi-Луiзы. У грудзях халадзела. I гэты холад быў мацнейшы, чым на вулiцы.
Кантэн павольна павярнуўся i пайшоў у другi бок.
Горад быў далёка. Ён згубiўся за бясколерным экранам, якi схаваў усё: фарбы i пякельны грукат, што нагадваў дыханне магутнай пачвары.
18
Ён доўга крочыў проста так, без мэты. Нарэшце выйшаў да ракi, пайшоў уздоўж яе, але яго нiчога не займала. Позiрк не спыняўся нi на чым, i нiчога не знаходзiла водгуку ў яго сэрцы.
Толькi ўвесь час прыходзiла ў галаву фраза:
- Марыя-Луiза - працаўнiца... Гэта не тая дзяўчына, якая бавiцца.
Гэтыя словы паўтаралi розныя людзi. Хто сказаў iх першы, прастытутка з пятага паверха цi родная мацi Марыi-Луiзы?
Iзабэла таксама часта казала, што яе старэйшая дачка вельмi працавiтая, вельмi ўпартая ў дасягненнi сваёй мэты. Яна сама надумала паехаць у горад. Мацi лiчыла, што так будзе для яе лепш. Марыя-Луiза сама адштурхнула ад сябе настаўнiка. Яна паставiла сабе вышэйшую мэту. Бо яна ж гэткая ўпартая! Яна не будзе марна трацiць гэтулькi часу, каб зноў вярнуцца ў глуш! Навошта ёй дабiвацца становiшча, каб потым скончыць жыццё на кухнi вясковага настаўнiка? Навошта атрымлiваць прафесiю артыста, каб потым латаць шкарпэткi? Варта толькi паглядзець на падарункi, якiя яна прысылала сваёй сястры, каб уявiць, якога становiшча яна дамаглася. I ўсё адна! Простая сялянская дзяўчына! Яе бацька нават пальцам не варухнуў, каб дапамагчы.
Кантэн паўтараў гэтыя словы, жаваў iх, быццам кавалак кары, набраклы горкiм сокам. I чым больш ён жаваў iх, тым больш яны атручвалi яго, быццам былi ядам.
Гэта ён вiнаваты ва ўсiм, раз такое дапусцiў. Ён нiводнага разу не наведаў сваё дзiця. Цяпер што, бiць яе? Лаяць? Забраць адсюль сiлай i завезцi дадому? А можа, яна засмяецца яму ў твар? Бо ён жа нiколi не патурбаваўся нават, каб даведацца, як яна жыла з таго часу, як пакiнула бацькоўскi дом.
У яго галаве ўсё перамяшалася: i словы прастытуткi, i словы яго жонкi, i словы кансьержкi, i словы жанчыны з блакiтнымi валасамi, i словы дзяўчыны з салона Раберцi. Яны ўсё больш i больш пераконвалi яго, што Марыя-Луiза загубiла сябе.
Ён марна шукаў слоў, якiя б маглi суцешыць яго, даць хоць невялiчкую надзею. Такiх слоў не было.
- У Фернана... Апоўднi... Часам яна там бывае. Магчыма, вам пашанцуе.
Гэтыя словы сказала светлавалосая прастытутка. Цяпер яны ўсхвалявалi Кантэна.
- Мне будзе не хапаць Марыi-Луiзы... Яна добрая сяброўка.
А што, калi гэтая шлюха была толькi суседкай яго дачкi на лесвiчнай пляцоўцы або проста клiенткай, якой Марыя-Луiза рабiла прычоску? I не брала грошай. Таму яна шкадуе Марыю-Луiзу. Шкадуе, што тая паедзе. Значыць, Марыя-Луiза не адчынiла свайго салона. Але калi яна стала прастытуткай, дык навошта ёй пакiдаць Лiён? Тым больш навошта ехаць у Парыж?
Небарака! Няўжо прастытутка будзе гэтак гаварыць пра звычайную суседку?! Няўжо недастаткова таго, як глядзеў на Кантэна гэты малакасос з салона Раберцi? Можа, якраз ён ва ўсiм i вiнаваты, гэты смоўж? З якой асалодаю размазаў бы Кантэн яго агiдную фiзiяномiю!
Кантэн спынiўся. Яму здавалася, што ён зараз звар'яцее, што зараз яго галава лопне, як бурбалка, i ўсё будзе скончана.
I сапраўды, якi ён вар'ят! Пакiнуць родныя мясцiны, каб за адну ноч згубiцца тут, забiць у сабе чалавека, якiм ён быў ад нараджэння. Горад выбiў яго з раўнавагi, i цяпер Кантэн быў гатовы нават забiць чалавека за тое, што той не так на яго паглядзеў. Вось што зрабiлася з iм. I ўсё за тое, што ён палiчыў сваю дачку загубленай. Ледзь усю палiцыю на ногi не падняў.
Як знайсцi ў сабе сiлы, каб супакоiцца?
Кантэн паглядзеў навокал, каб вызначыць, дзе ён знаходзiцца. Невялiкая царква на ўзгорку дазваляла яму лёгка арыентавацца тут. Ён зразумеў, што iшоў у напрамку Пераша, а яму патрэбна была рэстарацыя, якая знаходзiцца побач з тэатрам. Кантэн бачыў тэатр учора вечарам, а таксама зусiм нядаўна. Ён вернецца, ён шпарка пойдзе туды, хоць ведае, што ў яго вельмi мала шанцаў спаткаць дачку ў рэстарацыi ў гэты час. Але гаспадар павiнен ведаць яе, i, магчыма, ён скажа Кантэну, дзе Марыя-Луiза працуе. Кантэн успомнiў, як дачка расказвала, што яна харчуецца ў адным i тым жа месцы. Вiдаць, так яно i ёсць. Як ён пра гэта раней не падумаў.
Чым блiжэй падыходзiў ён да рэстарацыi, тым больш спакайнеў. Апынуўшыся перад шыльдаю 'У Фернана', Кантэн зусiм супакоiўся.
Вузенькi ўваход быў зроблены з цёмна-чырвонага дрэва, акенца было напалову завешанае фiранкамi, i калi б Кантэн устаў нават на дыбачкi, ён не ўбачыў бы, што там робiцца ўсярэдзiне.
Раптам у грудзях прачнуўся боль, якi нагадваў маленькага грызуна, што распачынаў сваю работу. Няўжо спакой пакiне яго зноў?
