самы разгар бабулiнай хваробы узбунтавацца i, прабiўшы жудасную праломiну, выскачыць, абдзiраючыся аб зазубраныя краi, i бегчы, з крыкам, мiма дамоў, што зырацца, прытаiўшыся ўздоўж шэрых вулiц, уцякаць, пераскокваючы праз ногi кансьержак, што дыхаюць свежым паветрам, седзячы на парогу каля дзвярэй, бегчы, раздзiраючы рот, гарлаючы, не сцiхаючы нi на хвiлiну, каб кансьержкi падымалi галовы, забываючыся пра вязанне, i iх мужы апускалi на каленi газеты i ўтароплiвалi ёй у спiну свой позiрк, пакуль яна не паверне за рог.
XXII
Часам, калi яны яго не бачылi, ён мог ласкава, нiбыта шукаючы побач нешта жывое, цёплае, правесцi рукой па буфеце... яны ж не заўважаць, а калi i заўважаць, можа, падумаюць, што ён проста - гэта ж звычайнае i ўвогуле бяскрыўднае дзiвацтва - што ён проста хацеў 'пастукаць па дрэве', ад сурокаў.
Калi ён адчуваў, што ззаду за iм назiраюць, ён - як той злачынца ў камедыйным фiльме, якi, адчуўшы спiнай шпегаў позiрк, раптам, бесклапотна завяршае рух ужо занесенай рукi, стараючыся надаць яму натуральнасць i бяскрыўднасць, - ён таксама, каб не выклiкаць у iх падазрэння, стукаў трыма пальцамi правае рукi тры разы - самае дзейснае закляцце ад сурокаў. Але ўсё роўна за iм сачылi цяпер болей, асаблiва пасля таго, як у сваiм пакоi ён быў заспеты за чытаннем Бiблii.
Рэчы таксама яму не давяралi, ужо вельмi даўно, яшчэ з таго часу, як ён, зусiм маленькi, стараўся iх дамагчыся, чапляўся, прылiпаў да iх, хацеў аб iх пагрэцца, -яны не хацелi ўвайсцi з iм 'у змову', яны адмовiлiся быць для яго тым, чым ён хацеў, - 'паэтычнымi ўспамiнамi дзяцiнства'. Яны былi добра вымуштраваныя, выдрэсiраваныя, у iх заўсёды быў нязменны, безаблiчны i безыменны твар, - добра выцвiчаныя служкi, яны ведалi сваю ролю i нiколi не адказвалi яму, баючыся, вядома, што праз гэта iх звольняць.
Але апроч гэтага сарамлiвага i вельмi рэдкага ў яго руху, ён нiчога сабе не дазваляў. Яму ўдалося паступова задушыць усе былыя неразумныя дзiвацтвы, i цяпер ён меў iх нават меней, чым яму звычайна даравалi; ён нават не збiраў ужо марак - хоць нармальныя людзi займаюцца гэтым ва ўсiх на вачах. Ён нiколi ўжо не спыняўся пасярод вулiцы, каб нешта разгледзець, - як раней, калi яго нянька (ды хадзем жа! хадзем!) цягнула яго, - ён пераходзiў хутка i нiколi не замiнаў руху на праезнай частцы; нават мiма самых прываблiвых, самых жывых прадметаў ён праходзiў спакойна, не кiдаючы iм змоўнiцкiх позiркаў.
Увогуле, нават тыя з яго сяброў, з яго крэўных, што былi зацятыя аматары псiхiятрыi, нават тыя нi ў чым не маглi яго папракнуць, хiба што, можа, побач з гэтай адсутнасцю ў яго бяскрыўдных прыхамацяў, якiя даюць немалую аддуху, побач з яго згоднiцтвам праз залiшнюю паслухмянасць - у лёгкай схiльнасцi да астэнii.
Але яны даравалi гэта; калi добра падумаць, гэта было не так ужо страшна, не так непрыстойна.
Час ад часу, зрэдку, калi ён бываў вельмi стомлены, па iх парадзе ён дазваляў сабе трошкi прайсцiся. I тады, гуляючы адзiн на зыходзе дня па захутаных снегам i поўных мяккай спагады вулачках, ён гладзiў рукамi чырвоныя i белыя цаглiны дамоў i, прыпаўшы да муру, перагнуўшыся наўскасяк, баючыся сваёй нясцiпласцi, глядзеў праз асветленую шыбу ў пакой на першым паверсе, дзе перад акном на парцалянавых сподках стаялi вазоны з зялёнымi раслiнамi i адкуль, цёплыя, важкiя, налiтыя нейкай таямнiчаю густатой, рэчы пасылалi яму i яму таксама, хоць ён быў чужы, незнаёмы - часцiнку свайго прамянiстага ззяння; дзе i рог стала, i дзверцы ў буфеце, i кожная саломiна ў плеценым крэсле выходзiлi з прыцемку i пагаджалiся быць для яго - праз мiласэрнасць сваю, для яго таксама, бо ўжо ўсё роўна ён тут i ўжо ўсё роўна чакае, зрабiцца маленькiм кавалачкам яго дзяцiнства.
XXIII
Усе яны брыдкiя, шэрыя, звычайныя, безаблiчныя, надта ўжо старамодныя, сапраўдныя клiшэ, думала яна, яна бачыла гэта ўжо столькi разоў, паўсюль, усё гэта даўно апiсана ў Бальзака, Мапасана, у 'Панi Бавары', клiшэ, копii, копii з копiй, думала яна.
Ёй так хацелася б iх адштурхнуць, схапiць у кулак i як мага далей закiнуць. Але яны, спакойныя, цiхiя, былi тут, побач з ёю, яны ўсмiхалiся ёй, прыязна, але захоўваючы прыстойнасць, з вялiкаю годнасцю; увесь тыдзень яны працавалi, усё жыццё разлiчвалi на адных толькi сябе, яны нiчога не патрабавалi, нiчога, апроч таго, каб зрэдку, каб час ад часу ўбачыцца з ёй, крыху паднавiць тую повязь, што звязвала iх i яе, адчуць, што яна па-ранейшаму ёсць, як i заўжды, на месцы, гэтая нiтка, што злучае яе i iх. I iм нiчога болей не трэба было, толькi проста спытацца - бо гэта так натуральна, так усе заўжды робяць, калi прыходзяць у госцi да сваякоў, да сяброў, - спытацца ў яе, як яна маецца, цi многа яна прачытала апошнiм часам, цi часта куды хадзiла, цi бачыла гэта, цi глядзела гэтыя фiльмы i цi лiчыць яна, што яны ўдалыя... А iм так спадабалася Сiмон Мiшэль i Жувэ, яны так смяялiся, такi цудоўны быў вечар...
А ўсё гэта - клiшэ, копii, Бальзак, Флабэр, 'Панi Бавары', - г-ох! яны гэта ведалi, iм усё гэта было выдатна знаёма, ну дык што, яны не баялiся - яны глядзелi на яе, мiла, усмiхаючыся, i, здавалася, адчувалi сябе побач з ёй у бяспецы, здавалася, яны ведалi, што iх ужо столькi разоў разглядалi, што яны зрабiлiся зусiм гладкiя, як рачныя каменьчыкi, выпалiраваныя i без адзiнай задзiрынкi, так што няма за што i ўхапiць. I яна нiчым не магла iх падкалупнуць. Яны надзейна былi ахаваныя.
Яны стаялi вакол, цягнулiся да яе рукамi: 'Мiшэль Сiмон... Жувэ... Ах, сапраўды! Гэта ж трэба было паклапацiцца заказаць месцы загадзя... Бо потым нiякiх бiлетаў было не знайсцi, цi па нейкiх страшэнных цэнах, дый тое толькi ў ложы ды бенуары...' Яны трошкi сцiскалi повязь, мацней, але вельмi паволi, зусiм неўпрыкмет, каб не зрабiць балюча, напiналi, нацягвалi тонкую нiтку...
I паступова, патроху слабасць, млявасць, раптоўная патрэба падысцi блiжэй, быць iмi ўхваленаю прымушалi яе ўвайсцi ў iх кола. Яна адчувала, як цiха, пакорна (але, але... Мiшэль Сiмон... Жувэ...), вельмi пакорна, як добрая, паслухмяная маленькая дзяўчынка, яна падае iм руку i пачынае з iмi кружыцца.
Ах, ну вось мы нарэшце i разам, такiя цiхмяныя, добрыя, i робiм усё толькi тое, што ўхвалiлi б нашы бацькi, вось - стаiм тут, разам, i прыстойна, хорам спяваем песеньку, як мiлыя дзеткi пад наглядам нябачнай дарослай асобы, што мiла стаюць у танок i бяруць адно аднаго за вiльготныя сумныя ручкi.
XXIV
Яны рэдка бывалi на людзях, вечна сядзелi, зашыўшыся ў кватэрах, у глыбiнi сваiх цёмных пакояў, i заўсёды былi напагатоў.
Яны тэлефанавалi адзiн аднаму, выведвалi, прыпамiналi, накiдвалiся на найменшую прыкмету, на самы драбнюткi знак.
Некаторыя ўпiвалiся, выразаючы з асалодай аб'яву ў газеце, дзе гаварылася, што яго мацi патрэбна швачка за падзённую плату.
Яны памяталi ўсё i раўнiва за iм сачылi; яны абступалi яго, трымаючыся за рукi i злучыўшыся ў шчыльнае кола.
Iх паслужлiвае, пакорнае брацтва, з безаблiчнымi, сцёртымi тварамi карагодам вакол яго.
I калi яны бачылi, як ён, сарамлiва поўзаючы, спрабаваў праслiзнуць мiж iх, яны жвавенька, разам, сядалi на кукiшкi, апускаючы пераплеценыя рукi, i пiльна ўтароплiвалiся на яго пустымi i ўпартымi вачыма, усмiхаючыся амаль па-дзiцячы.
