свой шлях шпарка i настойлiва. Гэта была вельмi буйная акула пароды мака, складзеная, створаная плаваць гэтак жа хутка, як сама хуткая рыба ў моры, i ўсё ў яе было файнае апрача пашчы. Спiна такая ж сiняя, як у меч-рыбы, жывот срэбраны, шкура гладкая i прыгожая. Яна была гэтак жа складзена, як меч-рыба, але мела велiзарную пашчу, шчыльна закрытую зараз, калi акула iмклiва плыла ля самай паверхнi, зацята рэжучы ваду высокiм спiнным плаўнiком. Унутры сцiснутай зараз двайной губы ейнай пашчы мелiся восем шэрагаў зубоў, нахiленых усярэдзiну. То не былi звычайныя пiрамiдальнай формы зубы, што мае бальшыня акул. Яны нагадвалi чалавечыя пальцы, загнутыя кiпцюрамi. Амаль што гэткай даўжынi, як пальцы старога чалавека, яны мелi па баках вострыя, што брытва, лёзы. Гэта была рыбiна, створаная жывiцца ўсiмi рыбамi ў моры, якiя былi занадта хуткiя, дужыя i добра ўзброеныя, каб асцерагацца якога iншага ворага. Зараз яна паддала ходу, учуўшы свяжэйшы пах, i ейны сiнi спiнны плаўнiк расцiнаў ваду. Калi стары чалавек убачыў акулу, ён ведаў: гэтая не баiцца анiчога i рабiцьме акурат тое, чаго жадае. Ён падрыхтаваў гарпун i прымацаваў вяроўку i пры гэтым сачыў, як акула наблiжаецца. Вяроўка была караткаватая, той кавалак, што ён адрэзаў, каб прывязаць рыбiну да лодкi, не пашкодзiў бы.
Галава старога чалавека была цяпер ясная, пачуваўся ён здаровым i поўным рашучасцi, але меў мала надзеi. 'Гэта было занадта добра, каб не скончыцца', падумаў стары чалавек. Ён глянуў на вялiзную рыбiну, да якой блiзiлася акула. Горш не было б, калi б гэта быў сон. 'Я не магу ўтрымаць яе ад нападу на мяне, але, мажлiва, здолею яе ўлавiць. Dепtusо*, - сказаў ён у думках. - Трасца тваёй матары'.
* Зубач (гiшп.) - вiд акулы.
Акула iмклiва падплыла да кармы, i калi яна ўхапiлася за рыбiну, стары чалавек убачыў ейны разяўлены рот i дзiўныя вочы, убачыў, як тая рынулася наперад, i пачуў, як ейныя зубы са шчоўканнем секанулi мяса якраз ля хваста. Акулава галава была над паверхняй мора, i спiна ейная паказвалася з вады, i стары чалавек мог чуць, як акула з трэскам iрвала скуру i мяса марлiна, i ён убiў ёй гарпун у галаву, у месцы, дзе лiнiя памiж вачыма перасякаецца з лiнiяй, што пачынаецца ад носа. Але такiх лiнiй у яе не мелася. Была толькi цяжкая завостраная блакiтная галава ды вялiкiя вочы, ды выпнутыя скiвiцы, якiя глыталi, шчоўкаючы, усё, што хапалi. Але тут быў мозг, i стары чалавек ударыў па iм. Ён нанёс удар сваiмi вiльготна- скрываўленымi рукамi, загнаўшы добры гарпун што было змогi. Загнаў яго без надзеi, але з рашучасцю i шчырай злазычнасцю.
Акула перакруцiлася, i стары чалавек убачыў, што ейнае вока нежывое. Потым яна перакруцiлася яшчэ раз, загортваючы сябе ў дзве вяровачныя пятлi. Стары чалавек ведаў, што акула мёртвая, але тая не жадала з гэтым пагадзiцца. Пасля, лежачы на спiне, лупячы хвастом i шчоўкаючы скiвiцамi, акула плужыла ваду, як гэта робiць быстраходная маторная лодка. Вада сталася белая там, дзе яна бiла па ёй хвастом, i тры чвэрцi тулава выступалi над вадой, ажно вяроўка напнулася, задрыжала i лопнула. Кароткi прамежак часу акула спакойна ляжала на паверхнi, а стары чалавек глядзеў на яе. Пасля яна вельмi паволi стала апускацца ўнiз...
- Яна забрала фунтаў сорак, - вымавiў стары чалавек. - I яшчэ яна ўзяла мой гарпун i ўсю вяроўку, - падумаў ён, - i цяпер мая рыба крывавiць зноў, так што трэба чакаць другiх акул.
Ён не меў ахвоты больш глядзець на рыбiну пасля таго, як яе знявечыла акула. Калi тая ўхапiлася за марлiна, яму здалося, што напалi на яго.
'Але я забiў акулу, што кiнулася на маю рыбiну, - падумаў ён. - I гэта быў сама вялiкi зубач, якога я калi бачыў. Бог сведка, што я iх бачыў даволi. Гэта было занадта добра, каб не скончыцца, - падумаў ён. - Я хацеў бы зараз, каб гэта быў сон, i каб я нiколi не злавiў сваю рыбiну ды ляжаў сабе адзiн у ложку на газетах'.
- Але чалавек не створаны для паразы, - сказаў ён. - Чалавек можа быць знiшчаны, але не пераможаны. I ўсё ж я шкадую, што забiў рыбiну, - падумаў ён. - Благi час надыходзiць, а я не маю нават гарпуна. Dentuso жорсткi, спрытны, дужы i разумны. Аднак я быў разумнейшы за яго. Можа, i не. Магчыма, я быў проста лепей узброены. Не затлумлiвай галаву думкамi, старэча, - сказаў ён уголас, - Плывi гэтым жа курсам, i хай усё будзе такое, якое будзе.
'Але я мушу думаць, - запярэчыў ён. - Бо гэта адзiнае, што я сабе пакiнуў. Ды яшчэ бейсбол. Цiкава, што сказаў бы вялiкi Дзi Маджыа пра тое, як я гваздануў акулу па мазгах? Не такi ўжо гэта быў валатоўскi ўчынак, - падумаў ён. - Любы мужчына змог бы такое зрабiць. Як ты лiчыш, цi рукi мае былi гэткай жа вялiкай перашкодай, як пятачныя шпоры? Не магу ведаць. З маёй пятой нiколi нiчога не здаралася благога, хiба што аднаго разу яе ўджалiў скатджала*, калi я наступiў на яго падчас плавання, спаралiжаваў мне нагу ўнiзе, прымусiў папакутаваць'.
* Скат-дазiяцiс (рыба).
- Думай пра што-небудзь весялейшае, старэча, - сказаў ён. - Зараз ты кожную хвiлiну ўсё блiжэй да дому. Цяпер табе лягчэй плысцi, бо ты страцiў сорак фунтаў.
Ён добра ведаў, што, хутчэй за ўсё, адбудзецца, калi ён апынецца ўсярэдзiне плынi. Але не было жаданага выйсця.
- Адну рэч зрабiць можна, - сказаў ён уголас. - Прывязаць нож да дзяржальна вясла.
Ён так i зрабiў, трымаючы руку на румпелi, наступiўшы на шкот нагой.
- Ну вось, - сказаў ён. - Вядома, я стары. Але я не бяззбройны.
Дзьмуў свежы вецер, i ён плыў удала. Стары чалавек назiраў толькi за пярэдняй часткай рыбiны, i трохi надзеi да яго вярнулася.
'Неразумна не спадзявацца, - падумаў ён. - Апроч таго, я перакананы, што гэта грэх. Не разважай пра грахi, - папракнуў ён сябе. - Зараз даволi турбацыi i без грахоў. Ды я ў iх i не разбiраюся.
Не разбiраюся i не ўпэўнены, што веру ў гэта. Магчыма, грэх быў забiваць рыбiну. Мяркую, так, хоць зрабiў я гэта, каб выжыць самому i накармiць багата людзей. Але што тады не грэх? Не думай пра грэх. Запозна, i ёсць людзi, якiм плоцяць за тое. Няхай яны маракуюць. Ты нарадзiўся мараком, як рыба нарадзiлася рыбай. Сан Педра* быў рыбак, бацька вялiкага Дзi Маджыа таксама'.
* Святы Пётра (гiшп.).
Але стары чалавек любiў думаць пра ўсё, што падсоўвала яму жыццё, i паколькi тут не было чаго чытаць i ён не меў радыёпрыймача, стары чалавек думаў багата ды ўсё разважаў пра грэх. 'Ты забiў марлiна не толькi дзеля таго, каб жыць i прадаць яго як харч, зрабiў ён выснову, забiць яго штурхала цябе i твая гордасць, i тое, што ты рыбак. Ты любiў яго, калi той быў жывы, i любiў яго пасля. Калi ты яго любiш, то гэта не грэх - забiць яго. А мо яшчэ большы?'
- Занадта шмат думаеш, - сказаў ён услых. - Але ты з ахвотай уходаў dепtusо, - загадаў ён. - Той таксама кормiцца жывой рыбай, як i ты. Ён не з тых, што жывяцца падлiнай, i гэта не проста нейкая бадзяга- ненажэра. Зубач прыгожы, шляхетны i анiчога не баiцца. Я забiў, баронячыся, - сказаў стары чалавек уголас, - I зрабiў гэта як след.
'Апроч таго, - падумаў ён, - на свеце кожная iстота нейкiм чынам забiвае iншую. Я жыву, бо лаўлю рыбу, але рыбацтва гэтаксама i знiшчае мяне. Ты жывеш, бо хлопчык цябе ўтрымлiвае, - падумаў ён. - Не трэба аж так сябе ашукваць'.
Стары чалавек перагнуўся цераз борт i з лёгкасцю адарваў ад рыбiны (там, дзе хапанула акула) кавалак мяса. Пажаваўшы, ён адзначыў ягоную высокую якасць i добры смак. Цвёрдае, сакавiтае, не жылаватае i не чырвонае ў дадатак. Такое мяса, ведаў ён, найдаражэйшае на рынку. Але мясны пах разыходзiўся ў вадзе, i не было як даць рады, i стары чалавек разумеў, што надыходзiць надта кепскi час.
Вецер дзьмуў устойлiва-роўна, толькi трохi адступiў на паўночны ўсход, i стары чалавек ведаў: гэта азначала, што вецер не аслабне.
Стары чалавек паглядзеў наперад, але не змог убачыць жаданых ветразей, анi корпуса карабля, анi дыму з судна. Адно лятучыя рыбы выляталi з мора каля носа ягонай лодкi i вярталiся справа i злева назад у мора, ды жаўцелi лапiны Затоцкiх водарасцей. Ён не бачыў нават птушкi.
Стары чалавек плыў дзве гадзiны, спачываючы на карме, а часам жуючы кавалачак мяса марлiна, iмкнучыся адпачыць ды захаваць моц, калi заўважыў першую з дзвюх акул.
- Ау, - сказаў ён уголас. Гэтае слова нельга перакласцi i, магчыма, яно ўсяго толькi мiжвольны выгук, як у чалавека, калi цвiк прабiвае яму руку i ўваходзiць у дрэва. - Gаlапоs*, - вымавiў ён.
* Акулы, што нападаюць i на чалавека.
Зараз ён угледзеў другi плаўнiк, што ўзнiмаўся за першым, i пазнаў: тупаносыя акулы. Але, iхнiя карычневыя трохкутныя плаўнiкi ды iмклiвыя рухi хвастом. Яны чулi пах i, узбуджаныя, ашалелыя ад голаду i прагнасцi, то гублялi яго, то зноў знаходзiлi. Але наблiжалiся няўхiльна.
