сяміглавы змей. Сейчас конь заржаў, сокаў защабетаў, хорт заскімліў. Змей сейчас каня ў лоб: «Ты, чортаво стерво, не ржы, ты, сокаў, не щабечы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут есць Пакацігарошак. Ну, – гаворыць ён, – вылазь, Пакацігарошак! Лібо будзем біцца, лібо міріцца». – «Ні за тым добры маладзец ходзіць, штобы міріцца, толькі за тым, штобы біцца!» І началі яны стражацсь, збілі багатыры змею шэсць галоў; сядмая зосталася. Змей гаворыць: «Дай-ка аддыхнем!» А Пакацігарошак гаворыць: «Не дажыдай, каб я табе аддыхаць даў!» Сталі яны апяць стражацсь, збіў ён і паследняю галаву, павырезываў языкі і палажыў ў карман, а тулобіще бросіў ў огненную рэку. Прыходзіць к цару і прыносіць языкі для імянной праўды.
У трэці раз тож паўночно ідуць яны к каліноваму масту' і к огненной рэке; ўдруг падходзіць к ім дзевяціглавы змей. Сейчас конь заржаў, сокаў защабетаў, а хорт заскімліў. Змей каня ў лоб: «Ты, чортаво стерво, не ржы, ты, сокаў, не щабечы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут есць Пакацігарошак. А ну, вылазь, Пакацігарошак! Лібо будзем біцца, лібо міріцца». Пакацігарошак гаворыць: «Ні за тым добры маладзец ходзіць, штобы міріцца, толькі за тым, штобы біцца!» І сталі яны стражацсь, і збілі багатыры восім галоў, дзевятая зосталася.
Пакацігарошак гаворыць: «Дай-ка аддыхнем, нечыстая сіла!» Яна гаворыць: «Аддыхай – не аддыхай, а са мною не свладзееш; ты і братоў маіх пабедзіў абманом, не сілаю». Пакацігарошак ні столькі ваюець, как думаець, як бы змея абмануць; адначэ і здумал, і гаворыць: «Да шчэ вашага брата многа есці іззаді – ўсех прыбяру!» Удруг яна аглянулася, а ён і дзевятаю галаву зняў, павырезываў языкі, палажыў сабе ў карман, а тулобіще ў огненную рэку бросіў. Прыходзяць яны к цару. Цар гаворыць: «Благодару вас, сільнамагущы багатыры! Жывице сабе з богом і з радосцю і смеласцю і бярыця, сколькі вам нужна, золота, сярэбра і бумажнай манеты».
После сёго ўсе тры змеіные жаны сашліся ў адно место і ўкладываюць между сабою савет[42]. «Адкудава яны ўзялісь, што нашых мужоў пабілі? Ну, жэнщыны мы не будзем, еслі не звядём іх з свету!» То меньшая гаворыць: «Ну, сястрыцы! Пайдзем мы па бальшой дарозе, куда яны будуць ідці. Я зраблюся прыкраснаю койкаю, і яны, ўтаміўшыся, як сядуць на койке, то ўсем трём будзе смерць!» А другая гаворыць к ёй: «Кады ты ім нічаго не зробіш, то я зраблюся яблынькаю над бальшою дарогаю, і як стануць яны ка мне падходзіць – во'зьме іх прыятны запах, а як папробуюць тых яблак, то ўсем будзе смерць!»
Вот пад’язджаюць багатыры к прыкраснай койке; Пакацігарошак махнуў по ней наўхрест саблею – дак і палілася кроў! Пад’язджаюць яны к яблыньке. «Брат Пакацігарошак, дай-ка з’едім па яблычку», – гавораць багатыры, а ён кажэ: «Кады можна, браццы, так з’едім, а кады неможна, так дальш паедзім». Выймая ён саблю і махнуў яблыньку наўхрест, і палілася ўдруг кроў. Паспешаець за імі трэцяя змея і пусціла сваю пасць ад землі да неба. Відзіць Пакацігарошак, што ім каратко прыходзіцца; как спасцісь? Аглядаецца ён і увидаў, што яна на яго напіраець, і бросіў ёй тры кані ў рот. Паляцела змея да сіня мора ваду піці, а яны ўшлі дальш.
Наганяець яна абратно; відзіць ён, што яна блізко, і бросіў ёй ў рот тры сокалы. Апяць змея до сіняго мора паляцела ваду піць, а яны ўшлі дальш. Аглядываецца Пакацігарошак, змея апяць яго наганяець, і відзіць ён сваю неустойку, ўзяў да бросіў ей тры хорты ў рот.
Апяць яна да сіняго мора паляцела ваду піць; пакудава напілась, яны шчэ дальше ўшлі. Аглядываецца ён і візіць, што апяць яна даганяець; Пакацігарошак, узяўшы абоіх таварыщей, і ўбросіў ў рот. Змея паляцела да сіняго мора ваду піць, а ён дальш. Даганяець яна апяць; ён аглядываецца, відзіць, што недалеко, і гаворыць: «Госпаді, сахрані мяне і спасі маю душу!» І відзіць ён уперед сабе жалезны завод, і ўпадаець[43] у гэту кузніцу. Кузнецы гавораць да яго: «Што, чужостранны чалавек, так абрабеў?» – «Пачтеннейшые гаспада! Сахраніце мяне ад нечыстай сілы і спасіце маю душу». Яны, ўзяўше, кузню заперлі наглухо. «Аддайце маё!» – гаворыць змея. Вот кузнецы гавораць ёй: «Праліжы жалезны дзверы, а мы яго табе на язык паложым».
Яна пралізала дзверы і язык ў средзіну ўсадзіла. Кузнецы ўзялі ўтраіх гарачымі клещамі за язык і гавораць: «Ступай, чужостранны чалавек! Што хочеш, з нею рабі». Ён выходзіць на двор і давай змею біць, і пабіў на ёй шкуру да касцей, а косці да мазгоў, і ўзяў яну з усем тулобіщом закапаў на сем сажон глубіны. Вод ён і цяпер жывець, да клочче жуёць, а мы хлеб, бо ў яго нет! І я там быў, мед-віно піў; па барадзе цякло, а ў губе ня было.
Иван Попялов
Жил сабе дед да баба, и было у них три сына': два разумных, а третий дурень – по имяни Иван, по прозванию По'пялов. Ён двенадцать лет ляжав у по'пяле[1], вопасля' таго встав из по'пялу и як стряхнувся, дак из яго злятело шесть пудов по'пялу. В том царстве, где жив Иван, не было дня, а всё ночь; ета зрабив змей. Во Иван и абазва'вся, штоб истра'бить етаго змея, да и ка'жа свайму батьку: «Тату! Зраби мини куцабу'[2] в пять пудов». Узявши тую куцабу', ён пашо'в на по'ля и кинув яе' угару'[3] и пашо'в дамо'в. На дру'гий день пришо'в Иван на по'ля, на то'я ме'ста, где падкинув куцабу', наста'вив лоб – як лятить тая куцаба', як уда'ря яго в лоб, да и разбилась надво'я.
Иван пришо'в дамов да и ка'жа свайму батьку: «Тату! Зраби мини другую куцабу' в десять пудов». Узявши тую куцабу', Иван пашо'в на по'ля да и кинув яе' угару': лятела тая куцаба' три дни и три ночи. На четвертый день пашо'в Иван на то'я ме'ста – як лятить тая куцаба'; ён наста'вив калено, и тая куцаба' разбилась на три части. По'пялов, пришо'вши дамо'в, загада'в[4] батьку зрабить третью куцабу' у пятнадцать пудов. Узяв тую куцабу', пришов на по'ля и падкинув яе' угару': лятела тая куцаба' шесть дней. На сёмый день Иван пашо'в на то'я ме'ста; лятить тая куцаба', як уда'рицца аб лоб Иванав, дак аж лоб падався. Во ён ка'жа: «Ета куцаба' издержа змея!»
Во, сабравшись, Иван паехав с брата'ми пабивать таго змея. Едя ён да едя, аж стаить хатка на куриной ножке, а в той хатце живе' змей. Яны та'матка[5] астанавились. Иван павесив сваи рукавицы да ка'жа брата'м: «Як из маих рукавиц патяче' кровь, дак прибега'йте ка мне на по'мачь». Сказавши ета, Иван пашо'в у хату и сев пад масто'м[6] – аж едя змей на трёх галава'х: конь, спаткну'вся, сабака завыла, сокол затвеле'в[7]. Змей гаво'ря: «Чаго ты, конь, спаткну'вся, сабака завыла, сокол затвеле'в?» – «Якжа мини не спатыкацца, – ка'жа конь, – кали пад масто'м сядить Иван По'пялов». Во' змей и ка'жа: «Выхади-ка суда', Иванушка! Памеряем с табою силы». Ён выхо'дя, и стали яны бицца. Иван пабив таго змея да и сев изно'ва пад мост.
Едя другий змей на шести галавах; ён и таго змея пабив – аж е'дя третий на двенадцати галавах. Ён и с тым став бицца и збив яму девять галов: не стало у змея силы. Глядять яны – аж лятить во'ран и кричить: «Кровь! Кровь!» Змей и ка'жа таму во'рану: «Ляти да маей жо'нки; яна заесть Ивана По'пялова». А ён ка'жа: «Ляти к маим брата'м; як яны приедуть, мы етаго змея убьем и тябе мяса аставим». Во'ран паслу'хав Ивана, палятев к яго брата'м да и став ка'ркать над их галавами. Браты' праснулись и, пачувши во'ранав крик, пабегли на по'мачь к брату; убили таго змея, взяли зме'еву галаву', и, пришо'вши к яго хате, яны разламили галаву' – и став белый свет па всяму царству.
Пабивши змея, Иван По'пялов с брата'ми пае'хав дамо'в и забыв взять рукавицы; вяле'в брата'м падаждать яго, а сам вярнувся за рукавицами. Як падъехав к ха'те и хатев взять рукавицы, глядить – аж там змеиха и змее'вы дочки' размавля'ють[8] праме'ж сабою. Ён зрабився като'м да и став курня'вкать[9] пад дверями. Яны пустили яго у хату. Ён, выслухавши всё, што яны гаварили, ухватив рукавицы и пабег. Прибегши к брата'м, сев на каня; во яны и паехали. Едуть яны да едуть; во пред ими зелёный луг, а на том лугу падушки шавко'вые. Во братья и кажуть: «Папасём ту'точка[10] каней и сами аддышем»[11]. Иван ка'жа: «Пасто'йтя, братцы!» – да, узявши куцабу', ударив па падушкам; из тых падушак патякла кровь.
Во яны паехали дальше. Едуть, едуть – аж стаить ябланька, и на той ябланьке залатые и сребряные яблачки. Во братья и кажуть: «Давайтя зъедим па яблачку». Иван гаво'ря: «Пастойтя, братцы! Я папробую», – и, узявши куцабу', ударив па той яблане; из яе' патякла кровь. Яны и паехали дальше. Едуть яны да едуть, во пред ими крыница[12]. Братья и кажуть: «Напьёмся вады». А
