— Чаму ты такая цяжкая?
— А ты не падумаў, што я магла зацяжараць?
Ад такога пытання дыханне ў мяне раўнейшым не стала.
— Ты што, сур'ёзна? — нарэшце спытаўся я.
— Што, спалохаўся?
— Зусім не спалохаўся.
— Не ганяй вецер, падрыхтунчык.
— Ну, прызнаюся: было крыху. Але ненадоўга.
Я перанёс яе цераз наш ганак. Гэта былі рэдкія і каштоўныя імгненні, да якіх слова «эканомія» не мела аніякага дачынення.
Маё гучнае імя дазваляла нам атрымаць крэдыт у прадуктовым магазіне, крэдыт, які звычайна студэнтам не давалі. Аднак яно ж сыграла супраць нас там, дзе я меней за ўсё чакаў: у прыватнай школе, куды ўладкавалася настаўніцай Джэні.
— Вядома, у сэнсе заробку нам цяжка раўняцца з дзяржаўнымі школамі, — сказала маёй жонцы міс Эн Мілер Уітмэн, дырэктар школы, і адразу дадала, што для Барэтаў «гэты аспект» наўрад ці можа мець якое значэнне.
Джэні паспрабавала нешта растлумачыць наконт гэтых ілюзій, але ўсё, чаго нябозе ўдалося дабіцца звыш трох з паловаю тысяч долараў у год, былі — хвіліны на дзве — усмешкі ды «хо-хо-хо» дырэктаркі. Ёй здалася вельмі дасціпнай заўвага Джэні наконт таго, што Барэты мусяць плаціць за жытло гэтаксама, як і ўсе астатнія людзі.
Калі Джэні перадала мне ўсё гэта, я выказаў некалькі даволі арыгінальных прапаноў наконт таго, як міс Уітмэн магла скарыстаць яе — хо-хо-хо — тры з паловаю тысячы долараў. Але тут Джэні папыталася, ці не мог бы я кінуць свае заняткі правам, каб утрымліваць яе да тае пары, пакуль яна не набудзе кваліфікацыю, неабходную для паступлення на працу ў дзяржаўную школу. Змарнаваўшы якіясьці дзве секунды на асэнсаванне прапановы, я зрабіў дакладную і сціслую выснову:
— Лухта!
— Дужа красамоўна, — сказала мая жонка.
— А што, па-твойму, я мусіў сказаць? «Хо-хо-хо»?
— Не. Але табе прыйдзецца палюбіць спагеці.
І я палюбіў спагеці. Я навучыўся любіць іх, а Джэні навучылася ўсялякімі мажлівымі дый немажлівымі спосабамі маскіраваць спагеці пад што-небудзь іншае. Мы сёе-тое сабралі ўлетку, Джэні атрымлівала зарплату, я разлічваў зарабіць начамі на пошце ў час каляднае мітусні — словам, усё было як мае быць. Вядома, мы прапускалі багата новых фільмаў (а Джэні яшчэ і канцэртаў), аднак, у рэшце рэшт, канцы з канцамі неяк зводзілі.
Жыццё нашае дужа перамянілася яшчэ з аднаго боку. Я маю на ўвазе кантактаванне з людзьмі. Мы па-ранейшаму жылі ў Кембрыджы, і, у прынцыпе, Джэні магла бачыцца з сваімі калегамі па музычных занятках. Але яна не мела на гэта часу. З школы яна прыходзіла спляжаная, а яшчэ ж трэба было згатаваць абед (палуднаваць у кавярне было для нас недасягальнай раскошаю). Што ж да маіх сяброў, дык гэта былі людзі дастаткова тактоўныя — яны не турбавалі нас і не запрашалі да сябе, каб не змушаць Барэтаў запрашаць да сябе іх…
Мы перасталі хадзіць нават на футбол.
Як сябра спартовага таварыства Гарварда — Варсіці-клуба, я меў права сядзець на гасцявой трыбуне — на выдатных месцах, якраз насупраць цэнтра поля. Аднак білет туды каштаваў шэсць долараў, значыцца, два — дванаццаць.
— Ды не, — спрачалася са мною Джэні, — гэта не дванаццаць, а шэсць долараў. Ты ж можаш хадзіць і без мяне. Я ўсё роўна нічога не разумею ў гэтай гульні. Чую адно, што заходзяцца: «Улупіце ім!» Табе гэта дужа даспадобы, вось і хадзі на свой футбол.
— Усё, пытанне закрытае, — адказаў я цвёрда, як сама сапраўдны муж і гаспадар дома. — Будзе хоць час займацца вучобаю.
Аднак усё роўна я бавіў суботнія вечары, прыпадаючы вухам да транзістара — слухаў роў заўзятараў, якія, хоць і знаходзіліся цяпер за нейкую мілю ад мяне, належалі ўжо да іншага свету.
І ўсё-такі я карыстаўся сваімі прывілеямі сябры клуба, купляючы білеты на гульні з удзелам ейльскай каманды Робі Ўолду, таварышу па Юрыдычнай школе. Калі, не адзін раз падзякаваўшы мне, Робі выходзіў ад нас, Джэні кожны раз прасіла растлумачыць ёй, хто мае права на гасцявыя месцы Варсіці-клуба, і я зноў паўтараў — усе тыя, хто, незалежна ад узросту, фізічных дадзеных і сацыяльнага статусу, множылі славу Гарварда на спартовых арэнах.
— У тым ліку і на водных? — папыталася яна.
— Спартсмен ёсць спартсмен, сухі ён ці мокры, — адказаў я.
— Цябе гэта не датычыць, — сказала яна. — Ты зледзянелы.
Я змоўчаў, вырашыўшы, што гэта яе звычайныя кпіны. Мне не хацелася больш думаць, што ў яе пытаннях пра спартовыя традыцыі Гарварда быў нейкі затоены сэнс. Як, да прыкладу, у яе заўвазе адносна таго, што, хоць стадыён Солджэрс-Філд і ўмяшчае сорак пяць тысяч заўзятараў, усе былыя спартсмены сядзяць на той самай гасцявой трыбуне. Усе. Старыя і маладыя. Мокрыя, сухія — і нават зледзянелыя. І, можа, я не хадзіў на стадыён па суботах не толькі дзеля таго, каб зэканоміць шэсць долараў?
Але калі Джэні і праўда мела на ўвазе штосьці адрознае ад эканоміі, дык я проста не жадаў пра гэта гаварыць.
13
«Містэр і місіс Олівэр Барэт III запрашаюць Вас на абед з нагоды шасцідзесяцігоддзя містэра Барэта — у суботу 6 сакавіка а сёмай гадзіне вечара ў Доўвэр-Хаўзе, Іпсвіч, Масачусэтс. R.s.v.p.[10]».
— Ну, што ты на гэта скажаш? — папыталася Джэніфэр.
— Магла б і не пытацца, — адказаў я.
Я ўважліва чытаў тым часам «справу Пэрсіваля» — важнейшы прэцэдэнт у амерыканскім крымінальным праве.
— А па-мойму, даўно пара. — Усё роўна як дражнячы мяне, Джэні памахвала запрашэннем у мяне перад носам.
— Даўно пара — што?
— Ты выдатна ведаеш што, — адказала яна. — Ты хочаш, каб ён прыпоўз да цябе на каленях?
Я не адрываўся ад кнігі, а яна ўсё апрацоўвала мяне.
— Олі, ён працягвае табе руку.
— Лухта. Адрас на канверце напісаны маткаю.
— Ты ж сказаў, што нават не зірнуў на яго? — лічы што крыкнула Джэні.
Ну, няхай будзе так. Дапусцім, зірнуў краем вока. А потым забыўся. Урэшце, маю галаву, над якою навіс чарговы іспыт, цалкам займала «справа Пэрсіваля». Але Джэні ўжо не магла спыніцца.
— Олі, падумай, — ушчувала яна мяне. — Яму ж ужо шэсцьдзесят гадоў! І няма ніякай гарантыі, што ён дажыве да таго дня, калі ты даспееш да прымірэння.
Я паспрабаваў як мага прасцей растлумачыць Джэніфэр, што прымірэння не будзе ніколі, і папрасіў яе не замінаць мне засвойваць такі рэдкі прэцэдэнт у амерыканскай юрыспрудэнцыі, як «справа Пэрсіваля». Джэніфэр моўчкі села каля мяне на краі падушкі, на якой ляжалі мае ногі. І хоць Джэні і слова не сказала, я ўвесь час адчуваў, што яна пільна глядзіць на мяне. Я ўзняў вочы.
— Аднойчы, — сказала яна, — калі Олівэр пяты гэтаксама наплюе на цябе…
— Яго не будуць зваць Олівэр, можаш быць пэўная, — рэзка кінуў я.
Але яна не ўзвысіла голас, як заўсёды рабіла гэта пасля таго, як я павышаў тон.
