жартачкамі хавае сваю ўсхваляванасць. Лухта ўсё гэта. Суровы воін нічога не хавае. Калі ён выпускае з вуснаў жарт, значыць, жарт у яго і наўме.
Справа не ў чалавечых якасцях. Маёр Аліяс надзіва ўражлівы. Калі мы не вернемся, ён, можа, будзе пакутаваць болей, чым хто іншы. Пры ўмове, што ў ягонай свядомасці будзем мы, а не нейкая там сукупнасць прыватнасцей. Пры ўмове, што западзе цішыня і ён узновіць нашы абліччы. Бо, калі сёння ўночы судовы выканаўца, які праследуе нас, змусіць групу зноў мяняць месца дыслакацыі, то ў лавіне турбот нейкае зламанае кола грузавіка выцясніць нашу смерць з ягонай свядомасці. I Аліяс забудзе аплакаць нас.
Я ж і сам, вылятаючы на заданне, не думаю пра барацьбу Захаду з нацызмам. Мяне паглынаюць надзённыя дробязі. Бязглуздасць палёту над Арасам на вышыні сямісот метраў. Нікчэмнасць звестак, якіх чакаюць ад нас. Маруднае пераапрананне, якое здаецца мне ўбіраннем у кашулю смяротніка. А яшчэ — пальчаткі. Дзе, чорт пабяры, узяць мне пальчаткі? Свае я згубіў.
Я ўжо не бачу храма, у якім я жыву.
Я ўбіраюся для служэння мёртваму богу.
III
— Давай-давай, варушыся… Дзе пальчаткі? Не, не гэтыя… Пашукай у маім мяшку…
— Нешта не бачу, пан капітан.
— От доўбня!
Усе яны доўбні. I гэты, хто не можа знайсці мае пальчаткі. I той, іншы, са штаба, са сваёй дурацкай ідэяй палёту на малой вышыні.
— Я прасіў цябе даць мне аловак. Ужо дзесяць хвілін я прашу цябе даць мне аловак… Ёсць у цябе аловак?
— Ёсць, пан капітан.
Знайшоўся-такі разумны чалавек.
— Прывяжы мне яго да шнурка. I прычапі вось сюды, за гэты гузік… Паслухайце, стралок, вы, як я пагляджу, не дужа спяшаецеся…
— Я ўжо гатовы, пан капітан.
— А! Ну, добра…
Ну, а штурман? Я пераключаюся на штурмана:
— Ну як там, Дзютэртр? Усё ў парадку? Вылічылі курс?
— Курс гатовы, пан капітан…
Добра. Курс гатовы. Бязглуздае заданне… А каб хто спытаўся, які сэнс выракаць на гібель экіпаж дзеля звестак, у якіх аніхто не мае патрэбы і якія, нават калі нехта з нас і ўцалее і даставідь іх, ніколі і нікому не будунь перададзены…
— Спірытаў нанялі б сабе, там, у штабе…
— Навошта?
— А каб мы маглі перадаць ім сёння вечарам, цераз стол-вяртушку, гэтыя іхнія звесткі!
Я не ў захапленні ад сваіх кепікаў, але зноў бурчу:
— Ох, ужо гэтыя мне штабісты! Самі б зляталі на бязглуздыя заданні!
Так доўга цягнецца цырымонія адзявання, калі ты разумееш, што вылет гіблы, і старанна прынядзельваешся толькі дзеля таго, каб жывым падсмажыцца. Не гэтак ужо і проста нацягнуць на сябе тры столкі вопраткі, начапіць процьму апаратуры, якую валачэш на сабе, быццам балагол, наладзіць падачу кіслароду, Сістэму абагрэву, тэлефонную сувязь паміж членамі экіпажа. Дыхаю я цераз маску. Гумавая трубка звязвае мяне з самалётам, такая ж неабходная, як пупавіна. Самалёт рэгулюе тэмпературу маёй крыві. Самалёт забяспечвае маю сувязь з людзьмі. У мяне пабольшала органаў, пасрэднікаў паміж мной і маім сэрцам. 3 кожнай хвілінай я раблюся ўсё цяжэйшы, усё непаваротлівейшы, усё грувасцейшы. Я паварочваюся, як слуп, і калі згінаюся, каб зацягнуць рамяні ці зашморгнуць непадатлівыя «маланкі», у мяне ажно трашчаць суставы. Баляць мае старыя пераломы.
— Падай іншы шлем. Я табе ўжо стакроць казаў, што старога больш не надзену. Ён цесны.
Справа ў тым, што на вялікай вышыні чэрап неяк неспасцігальна разбухае, і шлем, які на зямлі якраз па табе, на вышыні дзесяці тысяч метраў сціскае косці, як абцугамі.
— Ды гэта ж іншы, пан капітан. Я вам замяніў яго…
— А! Ну добра.
Я бурчу без аніякіх згрызот сумлення. Бо я кругом маю рацыю! Зрэшты, усё гэта не мае аніякага значэння. У гэты момант я ў самым сэрцы той унутранай пустыні, пра якую я ўжо казаў. I навокал адны толькі абломкі. Я нават не адчуваю сораму, што мару пра цуд, які зыначыў бы ход сённяшніх падзей. Каб сапсаваліся ларынгафоны, да прыкладу. Яны вечна псуюцца, гэтыя ларынгафоны! Хлам… Калі б яны сапсаваліся, гэта збавіла б нас ад гібельнага задання…
Да мяне з пахмурым выглядам падыходзіць капітан Вэзэн. Капітан Вэзэн з пахмурым выглядам падыходзіць да кожнага з нас перад вылетам на заданне. Капітан Вэзэн адказны ў нашай групе за сувязь са службай паветранага назірання. Ягоны абавязак — інфармаваць нас пра перамяшчэнне варожых самалётаў. Вэзэн мой прыяцель, я пяшчотна люблю яго, але ён вечна прадракае няшчасце. I я шкадую, што трапіў яму на вочы.
— Стары, — кажа мне Вэзэн, — ах, як пагана, як пагана, як пагана!
I ён выцягвае з кішэні нейкія паперкі. Потым дапытліва глядзіць на мяне і пытаецца:
— Як ты паляціш?
— Цераз Альбэр.
— Я так і ведаў. Я так і ведаў. Ах, як пагана!
— Не выкідвай конікаў. Што здарылася?
— Табе нельга ляцець!
Мне нельга ляцець! Які ён харошы, гэты Вэзэн! Хай ён вымаліць у пана бога, каб сапсаваліся ларынгафоны!
— Табе не прарвацца.
¬— Чаму гэта мне не прарвацца?
— Таму, што над Альбэрам нядрэмна прасуюць тры звёны нямецкіх знішчальнікаў. Адно на вышыні шэсць тысяч метраў, другое — сем з палавінай, трэцяе — дзесяць тысяч. Ніводнае не пакідае неба, пакуль не прыходзіць змена. Гэта бясспрэчна неадольная загарода. Ты трапіш у пастку. А потым, ты вось толькі глянь…
I Вэзэн паказвае мне паперку, на якой ён накрэсліў нейкія незразумелыя схемы.
Ішоў бы ён да д'ябла, гэты Вэзэн! Словы «бясспрэчна неадольная загарода» падзейнічалі на мяне. Мне мроіцца чырвоны сігнал і парушэнне дарожных правілаў. Але тут парушэнне правілаў — смерць. I асабліва ненавісна мне слова «бясспрэчна». У мяне такое адчуванне, што я ўжо ўзяты на прыцэл.
Намаганнем волі я змушаю сябе разважаць спакойна. Праціўнік «бясспрэчна» мусіць абараняць свае пазіцыі — а як жа інакш?! Усе гэтыя словы проста бязглуздзіца!.. Дый начхаць мне на знішчальнікаў! Калі я спушчуся да сямісот метраў, мяне саб'е зенітная артылерыя. Яна ўжо не схібіць! I я раптам накідваюся на Вэзэна:
— Карацей кажучы, ты вырашыў неадкладна паведаміць мне, што існуе нямецкая авіяцыя і што мой вылет — штука даволі рызыкоўная! Бяжы і далажы пра гэта генералу!..
Бо, калі ўжо на тое пайшло, Вэзэну нічога не каштавала б па-сяброўску супакоіць мяне, назваўшы гэтыя славутыя знішчальнікі проста нейкімі самалётамі, якія шныраць у раёне Альбэра…
Сэнс быў бы абсалютна той самы!