Слаўны пастыр - Парыс, сын траянскага цара Прыяма. Нараджэнне яго суправаджалася благiмi прыкметамi, i бацька загадаў кiнуць немаўля на гары Iдзе, але яго падабраў пастух i выхаваў. Парыс быў суддзёй у спрэчцы Геры, Афiны i Афрадыты аб тым, каторая з iх найпрыгажэйшая.
Нерэiды - марскiя нiмфы, дочкi марскога цара Нерэя.
Партун - рымскi бог портаў i прыстаняў.
Салацыя - багiня бурнага мора.
Фурман дэльфiнаў Палемон. - Мiф расказвае, што цар Атамант, якога багiня Гера пазбавiла розуму, хацеў забiць сваю жонку Iно, але яна разам з сынам Мелiкертам кiнулася ў мора. Абое ўшаноўвалiся як марскiя багi-выратавальнiкi, Мелiкерт - пад iмем Палемона. Фурманам дэльфiнаў завецца ён таму, што труп хлопчыка, паводле падання, быў вынесены на бераг дэльфiнам.
Трытоны - другарадныя марскiя багi, якiх уяўлялi ў выглядзе паўлюдзей-паўрыб.
Акiян - паводле ўяўлення старажытных людзей, велiчэзная рака, якая акружае ўвесь свет.
Мiлецкi бог - Апалон, адзiн з аракулаў якога знаходзiўся ў мясцовасцi Дзiдзiм паблiзу Мiлета.
КНIГА ПЯТАЯ
Пiфiйскi аракул. - Аракул у Дзiдзiме названы тут пiфiйскiм, таму што сама знакамiтым аракулам Апалона была прадказальня пры храме Апалона Пiфiйскага ў Дэльфах (горад на паўночны захад ад Афiн), i сам Апалон часта называецца Пiфiйцам.
Пан - бог лясоў i гаёў, апякун пастухоў, рыбакоў i паляўнiчых. Уяўляўся з казлiнымi рагамi, з барадой, з капытамi на нагах i з хвастом.
Нiмфы - багiнi нiжэйшага разраду, якiя ўвасаблялi розныя сiлы прыроды; былi нiмфы марскiя (нерэiды), рачныя (наяды), горныя (арэады), нiмфы дрэў (дрыяды) i iншыя.
Оры (або Горы) - багiнi пор года, увасабленне парадку ў прыродзе.
...свайго айчыма, знакамiтага сiлача i вялiкага змагара. - Маецца на ўвазе Марс. Аднак Марс не муж, а толькi каханак Венеры, у якiм яна бачыць, як вiдаць, апекуна больш магутнага, чым яе законны муж Вулкан, i называе палюбоўнiка айчымам свайго сына.
КНIГА ШОСТАЯ
...убачыўшы на гары нейкi хорам... - Псiхея знаходзiцца перад храмам Цэрэры-Дэметры, багiнi-апякункi земляробства.
...беспрасветнага шлюбу Празерпiны... - Паводле некаторых мiфаў, дачка Дэметры Персефона (Празерпiна) была ўкрадзена Аiдам (Плутонам) у Сiцылii.
Элеўсiнскiя мiстэрыi - культ Дэметры i Персефоны ў атычным гарадку Элеўсiне (недалёка ад Афiн).
...маёй сваячкi... - Афрадыта - дачка Зеўса, а Дэметра яго сястра.
Сястра i жонка вялiкага Юпiтэра - Юнона (Гера).
Святыня Самоса - выспа Самос (каля заходняга ўзбярэжжа Малой Азii) была, паводле мясцовых мiфаў, месцам нараджэння Геры. На выспе знаходзiўся славуты храм багiнi.
Аргоскiя сцены - Аргос у Пелапанэсе, галоўны цэнтр культу Геры.
Меркурый (Гермес) - сын Зеўса i нiмфы Маi, якая нарадзiла яго на гары Кiлене ў Аркадыi.
Кацыт - рака ў краiне памерлых.
Дзiт - бог падземнай краiны.
Харон - стары перавозчык у краiне памерлых. Рака, праз якую ён перапраўляе душы - Стыкс. Старажытныя верылi, што Харон бярэ са сваiх пасажыраў плату за перавоз, i ўкладалi нябожчыку ў рот медную манету.
Сатыры - сельскiя багi, якiя ўвасаблялi творчую сiлу прыроды. Вонкава нiчым не адрознiвалiся ад бога Пана.
Панiскi - тое самае, што i сатыры (маленькiя Паны).
Дырцэя (або Дырка) - жонка фiванскага цара Лiка. Мiф расказвае, што Дырцэя i Лiк жорстка прыцяснялi сваю палоннiцу Анцiопу, мацi Зета i Амфiёна, народжаных ад Зеўса, якiя выхоўвалiся ў пастухоў. Каб адпомсцiць за мацi, яны забiлi Лiка, а Дырцэю прывязалi да рагоў быка, якi растрапаў яе.
Фрыкс - сын багiнi аблокаў Няфелы i смяротнага - цара Атаманта, жонка якога ўгаварыла прынесцi зненавiджанага пасынка багам на ахвяру. Аднак Няфела выратавала сына, выправiўшы залатаруннага барана, якi вывез Фрыкса за мора ў Калхiду. Разам з Фрыксам уцякла i яго сястра, Гела, якая па дарозе ўтапiлася. Той пралiў, дзе Гела саслiзнула са спiны барана, атрымаў, паводле падання, назву Гелеспонта (мора Гелы).
Арыён - грэцкi паэт i музыкант VII ст. да н.э. З яго творчасцi нiчога не захавалася. Герадот у сваёй 'Гiсторыi' перадае легенду, што аднойчы ў час падарожжа матросы вырашылi абрабаваць i забiць Арыёна. Паэт папрасiў у iх дазволу заспяваць перад смерцю i, закончыўшы спевы, кiнуўся ў мора. Але зачараваны яго песняй дэльфiн прыняў яго на сваю спiну i вынес на бераг.
...Эўропу, якая ляжала на быку. - Зеўс, закахаўшыся ў фiнiкiйскую царэўну Эўропу, ператварыўся ў быка i перавёз яе на сваёй спiне праз мора на выспу Крыт.
Пегас - казачны крылаты конь.
КНIГА СЁМАЯ
Iмператарскi пракуратар. - Пракуратамi называлiся ўрадаўцы, якiя загадвалi галоўным чынам фiнансамi. Iмператарскiя пракуратары ў правiнцыях збiралi падаткi ў асабiстую касу iмператара.
Закiнф - выспа ў Iанiйскiм моры каля заходняга берага Пелапанэса, цяпер Зантэ.
Актыйскае ўзбярэжжа - Акцыум, мыс ля ўвахода ў Амбракiйскi залiў на заходнiм беразе сярэдняй Грэцыi.
Вексiларыi - ветэраны, якiя праслужылi 16 (альбо 20) гадоў i ў чаканнi адстаўкi працягвалi службу ў спецыяльных вайсковых часцях, дзе былi вызвалены ад усiх дапаможных лагерных работ.
Талант - буйная грэцкая грашовая адзiнка.
Бактрыйскi вярблюд. - Бактрыя - адна з паўночных сатрапiяў персiдскай дзяржавы (на тэрыторыi Афганiстана). Бактрыйскiмi называлiся двухгорбыя вярблюды. (Аднагорбыя звалiся арабскiмi.)
...гасцей кiдаў на разарванне i зжыранне дзiкiм коням. - Такую 'гасцiннасць' аказваў падарожным, паводле падання, фракiйскi цар Дыямед. Ён быў пераможаны Гераклам i падзялiў лёс сваiх ахвяр.
Белерафонт - казачны герой, якi пры дапамозе крылатага каня Пегаса перамог Хiмеру - трохгаловае страшыдла, якое вывяргала агонь. Асёл iранiчна параўноўваецца з Пегасам, а коннiк з Белерафонтам.
Мелеагр - герой многiх грэцкiх мiфаў. Калi яму было 7 дзён, у дом яго бацькi прыйшлi багiнi лёсу i сказалi, што Мелеагр памрэ, як толькi згарыць палена, якое ляжыць на агнi. Мацi Мелеагра Алфея выняла палена з печы i схавала яго. Праз шмат гадоў Мелеагр пасварыўся з братамi сваёй мацi i забiў iх. Тады Алфея спалiла схаванае палена, i Мелеагр адразу памёр.
КНIГА ВОСЬМАЯ
Багiня Iсцiны - дачка Зеўса, мацi Дабрачыннасцi, кармiцелька Апалона.
Сiрыйская багiня. - Цэнтрам культу гэтай багiнi быў Гiераполь у Сiрыi. Iмя яе дакладна не ўстаноўлена, лiчаць, што звалася яна Атаргацiс. Святкаваннi ў гонар гэтай багiнi мелi характар оргiяў, у часе якiх многiя наносiлi сабе раны мячамi, бiчавалiся i нават сябе аскаплялi. Скапцамi былi i жрацы багiнi, якiя апраналiся ў жаночае адзенне. Называлi iх галамi. Гэтыя галы з выявай багiнi, жабруючы, бадзялiся па ўсёй рымскай iмперыi.
Сабадзi - азiяцкi бог, якi атаясамлiваецца з Дыянiсам, а таксама з Ацiсам, любiмым жрацом Кiбелы.
Белона - кападакiйская багiня, фанатычны i крывавы культ якой перанесены ў Рым.
Iдэйская мацi - Рэя, жонка Кронаса, мацi алiмпiйскiх багоў. Была атаясамленая з азiяцкай Кiбелай, культ якой напамiнаў культ Сiрыйскай багiнi.
Адонiс. - Мiф расказвае, што прыгожага юнака Адонiса кахалi Афрадыта i Персефона. Зеўс загадаў, каб Адонiс частку года праводзiў у краiне памерлых з Персефонай, а частку ў надземным свеце з Афрадытай. Адонiс - бог усходняга паходжання, ён сiмвалiзуе памiранне i абуджэнне прыроды.
...дзева падменена ланню... - Намёк на мiф аб Iфiгенii, якая павiнна была быць прынесена на ахвяру багам (без гэтага багi не давалi спадарожнага ветру, i грэкi, якiмi камандаваў бацька Iфiгенii Агамемнан, не маглi распачаць паход на Трою). Але ў самы момант складання ахвяры багiня Артэмiда замянiла дзяўчыну ланню.
КНIГА ДЗЕВЯТАЯ
Тулiанум - падземная частка дзяржаўнай турмы ў Рыме. Апулей выкарыстоўвае гэту назву ў якасцi сiнонiма турмы наогул.
...апяяў чалавека, якi дасягнуў паўнаты мудрасцi ў вандроўках... - Апулей мае на ўвазе Адысея, якога ўславiў Гамер.
Дэкурыёнамi называлiся сябры мясцовых сенатаў, якiя ў часы iмператараў былi заснаваныя ўжо амаль
