— Ты! Ты! — узбеляніўся «каўбой»-Змагіцель. — Ты… віслюк.
— Пра новае думаць трэба, — сказаў старшыня, не пакрыўдзіўшыся на «віслюка», бо не зразумеў.
Я ўсміхнуўся. Я добра ведаю ўкраінскую мову і ведаю, як часам зручна абазваць другога такім чынам. Тыпова беларуская хітрынка. Спецыяльна ўжываць у якасці лаянкі замест нашай — лаянку з іншых славянскіх моў. І душу адвёў, і аблаяў, а той ніц не ўтаропае.
«Віслюк» па-ўкраінску — «асёл».
— Так! Сапраўдны віслюк! Толькі віслюкі робяць такое.
Затое Ганчаронак Тодар Ігнатавіч, бухгалтар і член пасялковага Савета, чамусьці асабліва пакрыўдзіўся на, відавочна, невядомае яму слова «віслюк».
— Ану, паўтары! Ану, паўтары, паўтары!
— Я табе паўтару! — «каўбой» схапіў Ганчаронка за грудкі.
— Высоцкі! — заблажыў той. — Чаго глядзіш на бандыцкае адроддзе?
І тут ад натоўпу аддзяліўся высокі, выключна складзены і збіты мужчына год сарака з нечым. Валасы цёмна-русыя, светлыя вочы прыжмураны. У рухах лянівая грацыя, па якой відаць: можа быць нечакана рухлівы. Нос прамы, рот няўлоўна ўсміхаецца. У вялізнай далоні маленькая пужка.
— Пастарайцеся, Ігнась Якаўлевіч, — сказаў ён сам сабе. — Ну што, сапраўды, за безабразія робіцца?
І лёгка, як кацянят, развёў Ганчаронка і Змагіцеля, трымаў іх выцягнутымі рукамі.
— Ну, няхораша. Ну, бойка будзе, — ляніва ўмаўляў ён. — Ну, міліцыя. Ну, пятнаццаць сутак. Ну, неба ў буйную клетку. Бухгалтар вялікага калгаса, член пасялковага Савета — і пятнаццаць сутак. Непрыгожа… Настаўнік роднага слова — і тратуар перад школай падмятае. Непрыглядна, экзамены скора. Вучні пра Сымона Скарыну слухаць хочуць, а вы…
Чамусьці не паверыў я ягоным словам пра Сымона Скарыну. «Прыдурваецца, здзекваецца», — падумаў я. Таму што была ў ім гэткая старасялянская ветлівасць і выхаванасць, але было і нешта дужа інтэлігентнае.
— Ігнась! — гарлаў Ганчаронак. — Пусці, дай дарвацца.
— Ды не пушчу, — ляніва сказаў Высоцкі.
— Сука ты! Пусці! Пусці, адроддзе свінскае! Пусці, чорт смалены, дымны!
І тут Высоцкі невядома чаму азвярэў:
— Ты за брата… Колькі м-мож… Ты, гадзяня… Ты, выпоўзіна.
Адштурхнуўшы Змагіцеля, ён схапіў Ганчаронка, выдзер у яго партфель, схапіў за карак і за руку і моўчкі пачаў карэжыць. Так, што стала страшна за жыццё таго.
— П-пусці!… П-пусці.
Настаў час умяшацца і ратаваць усіх ад гарачнасці.
Я пачаў наводзіць апарат, выбіраць пазіцыю. Нехта сыкнуў, і паступова авантура пачала сціхаць. Апошні выпусціў бухгалтара Высоцкі. Выгляд ва ўсіх быў збянтэжаны, а ў некаторых — спалоханы. Я нават не чакаў.
— Вы хто такі? — першым ачомаўся Альшанскі.
— А ці не ўсё адно?
— А нашто вы гэта робіце?
— А будзе харошая ілюстрацыя на тэму: «Правілы і нормы сацыялістычнага супольнага жыцця ў Альшанскім наваколлі».
І я шчоўкнуў яшчэ і мур з юнакамі на ім.
— Гэй! Гэта яшчэ нашто? — крыкнуў здалёк старшыня Альшанскі,
— Я Антон Косміч. Прыехаў даследаваць Альшанскі замак і касцёл. Маю адносіны да арганізацыі па ахове помнікаў, між іншым, і гэтага вось вашага замка. Застаў прыемную карціну разбурэння. І «запечатлел». Да ведама сучаснікаў і на памяць нашчадкам. Удзячным нашчадкам.
Дзеці вакол Шаблыкі зарагаталі. І гэты смех вывеў старшыню з цярпення:
— Выньце плёнку.
— І не падумаю.
Ён кінуўся да мяне з грацыяй і спрытам бегемота. За ім Ганчаронак і Высоцкі. За імі Змагіцель і Шаблыка.
— Падумалі б вы, Нічыпар Сяргеевіч, што гэта адна з прыкрас краю, — паказаў старшыні на замак Шаблыка.
— Ты мне радзіму за мой кошт не ратуй, — кінуў яму старшыня.
Да мяне падступілі Ганчаронак з Высоцкім:
— Ты… ты адкуль… — вось-вось узялі б загрудкі. У гэты момант чалавек у мучным пыле, з кепкай казырком назад і з поўным картэжам беспародных сабак наблізіўся да нас, прайшоў між нас, як разжараны нож праз брус масла, стаў і ўтаропіў дзікаватыя ўважлівыя вочы ў нашы абліччы. Разглядаў, лунатычна хілячы галаву то на адно плячо, то на другое, і вочы былі нерухомыя, і я заўважыў, як усе нібы звялі, апусцілі рукі і адсунуліся. Чалавек паглядзеў, пакруціў адмоўна галавою і адышоў крокі на чатыры.
— Н-не а. А? А-а-не! — ціха сказаў ён.
Спрэчка зноў была пачала разгарацца.
— Не смейце больш рабіць гэтага, — сказаў я.
— Хто гэта тут такі яшчэ? — падлез Ганчаронак.
— Змоўч, а то я табе.
— А вы не крычыце на мяне, як нейкі афрыканскі папуас, — налязаў ён.
— Новагвінейскі бушмен, — паправіў я.
Чым бы гэта ўсё скончылася — невядома. Але ў гэты момант ад мура даляцеў крык двух дзесяткаў галасоў. Туды спяшаліся дзеці, і мы таксама кінуліся туды.
На зямлі ляжаў, нязручна падкруціўшы левую руку, юнак год семнаццаці. Адзін з тых, што толькі- толькі былі наверсе і там дзяўблі ламамі. Гэты чарнявы юнак адзін з тых «кладзенцаў-гракоў», як іх справядліва называюць.
— Што з табой, Бронік? — з непрыхаванай трывогай спытаў Шаблыка.
— Разбіўся? — гэта старшыня.
— Здаецца, не, — юнак сеў, моршчачыся і падтрымліваючы правай левую руку.
— Вывіх, — сказаў Ганчаронак. — Пацягніце за руку.
— Не. — Шаблыка абмацваў хлопцаву руку. — Пералом. Хутчэй у бальніцу.
Ведаю, я рабіў жорстка, не па-чалавечы, але трэба было стрымаць тую малпу, якая вырашыла рабіць такое з замкам, ды яшчэ і з рызыкай. Ну а каб не рука, а шыя. І таму я шчоўкнуў і гэтую сцэну.
— Ну і вось, — ледзь не заплакаў Высоцкі, паказваючы на тое месца, дзе, відаць, хлопец пераламаў руку і дзе пінжак быў прадзёрты. — Во і пінжак раздзёр.
— Падумаеш, адзін пінжак, — з пагардай адказаў мужны Бронік. — Мне гэта ўсё адно як Радзівілу, калі б у яго ў адным з маёнткаў парсючок здох.
— Малі, хлопча, бога аб здароўі, бо маліць аб розуме табе позна, — сказаў я.
Старшыня, Ганчаронак і Высоцкі відавочна сабраліся пакінуць поле бою. Але кінуць яго без слова азначала прызнаць сябе пераможанымі.
Таму Альшанскі спытаў:
— Гэта вы хаця дзеля чаго здымалі?
— Бачыце, не так даўно быў «Фіціль» пра аднаго такога, — я сказаў гэта, хаця і ведаў, што кажу пустую пагрозу. — Магчыма, здымкі ў будучым і прыдадуцца.
— Выньце плёнку, — сказаў Ганчаронак.
— Вы, здаецца, не ахова, а гэта не нумарны завод, — адрэзаў я. — Выму. У цёмным пакоі з праявіцелем.
Чаму так — не ведаю. Але ніколі не бачыў я чалавека, які б так усхваляваўся.
— Вы…
— Адставіць, — сказаў старшыня. — Сапраўды, пагарачыліся. Што нам, клінам сышоўся для загона гэты замак? Дый чаму тут, сапраўды, гарэць? Словам, будзе загон. Гэй, спускайцеся адтуль! — паглядзеў на
