Ван Вогт Альфред
Пачвара (на белорусском языке)
А.Э.Ван-Вогт
Пачвара
Пераклала Лiна Каўрус
На вышынi чвэрцi мiлi вялiзны зоркалёт павiс над горадам. Унiзе ўсё насiла сляды касмiчнай спустошанасцi. Павольна апускаючыся ў энергетычнай гандоласферы, Iнэш заўважыў, што будынкi ўжо пачалi развальвацца ад часу.
- Нiякiх слядоў ваенных дзеянняў. Нiякiх слядоў... - штохвiлiнна паўтараў нежывы механiчны голас.
Iнэш перавёў настройку.
Дасягнуўшы паверхнi, ён адключыў поле сваёй гандолы i апынуўся на акружаным сценамi зарослым участку. Некалькi шкiлетаў ляжала ў высокай траве перад будынкам з абцякальнымi iмклiвымi лiнiямi. Гэта былi шкiлеты доўгiх двухрукiх i двухногiх стварэнняў; чэрап кожнага трымаўся на верхнiм канцы тонкага спiннога хрыбта. Усе касцякi яўна належалi дарослым асобiнам i здавалiся цудоўна захаванымi, але, калi Iнэш нагнуўся i крануў адзiн з iх, цэлы сустаў рассыпаўся ў парахню. Выпрастаўшыся, ён убачыў, як Ёал прызямляецца паблiзу. Пачакаўшы, пакуль гiсторык выберацца са сваёй энергетычнай сферы, Iнэш папытаўся:
- Як па-вашаму, варта паспрабаваць наш метад ажыўлення?
Ёал здаваўся заклапочаным.
- Я распытваў усiх, хто ўжо спускаўся сюды ў зоркалёце, - адказаў ён. Нешта тут не так. На гэтай планеце не засталося жывых iстот, не засталося нават насякомых. Перш чым пачынаць якую-небудзь каланiзацыю, мы павiнны высветлiць, што тут адбылося.
Iнэш змоўчаў. Падзьмуў слабы ветрык, зашалясцеў лiстотай у кронах гайка непадалёк ад iх. Iнэш зiрнуў на дрэвы. Ёал кiўнуў.
Так, раслiннасць не пацярпела, аднак раслiны, як правiла, рэагуюць зусiм iнакш, чым актыўныя формы жыцця.
Iх перапынiлi. З прыёмнiка Ёала прагучаў голас:
- Прыкладна ў цэнтры горада выяўлены музей. На яго даху - чырвоны маяк.
- Я пайду з вамi, Ёал, - сказаў Iнэш. - Там, магчыма, захавалiся шкiлеты жывёлiн i разумных iстот на розных стадыях эвалюцыi. Дарэчы, вы не адказалi мне. Цi збiраецеся вы ажыўляць гэтыя iстоты?
- Я пастаўлю пытанне на абмеркаванне савета, - павольна прамовiў Ёал, але, мне здаецца, адказ не выклiкае сумненняў. Мы абавязаны ведаць прычыну гэтай катастрофы. - Ён апiсаў няпэўны паўкруг адным з сваiх шчупальцаў i як бы сам сабе дадаў:- Зразумела, дзейнiчаць трэба асцярожна, пачынаючы з сама раннiх ступеняў эвалюцыi. Адсутнасць дзiцячых шкiлетаў паказвае, што гэтыя iстоты, вiдаць, дасягнулi iндывiдуальнага бяссмерця.
Савет сабраўся на агляд экспанатаў. Iнэш ведаў - гэта пустая фармальнасць. Рашэнне прынята - яны будуць ажыўляць. Апроч усяго iншага, яны былi заiнтрыгаваныя. Сусвет бязмежны, палёты праз космас доўгiя i нудныя, таму, спускаючыся на невядомыя планеты, яны заўсёды з хваляваннем чакалi сустрэчы з новымi формамi жыцця, якiя можна ўбачыць на свае вочы, вывучыць.
Музей быў падобны на ўсе музеi. Высокiя скляпенiстыя столi, прасторныя залы. Пластмасавыя фiгуры дзiўных звяроў, мноства прадметаў - iх было занадта многа, каб усе агледзець i зразумець за такi кароткi час. Эвалюцыя невядомай расы была пададзена паслядоўнымi групамi рэлiквiй. Iнэш разам з усiмi прайшоў па залах. Ён з палёгкай уздыхнуў, калi яны нарэшце дабралiся да рада шкiлетаў i мумiй. Схаваўшыся за сiлавым экранам, назiраў, як спецыялiсты-бiёлагi дастаюць мумiю з каменнага саркафага. Цела мумii было перабiнтавана палосамi матэрыi ў некалькi столак, але бiёлагi не сталi раскручваць сатлелую тканiну. Рассунуўшы яе, яны, як звычайна рабiлася ў такiх выпадках, узялi пiнцэтам толькi абломак чарапной каробкi. Для ажыўлення прыдаецца любая частка шкiлета, аднак найлепшыя вынiкi, сама дасканалую рэканструкцыю даюць некаторыя ўчасткi чэрапа.
Галоўны бiёлаг Хамар растлумачыў, чаму яны выбралi менавiта гэтую мумiю:
- Для захавання цела яны скарысталi хiмiчныя рэчывы, якiя сведчаць пра зародкавы стан хiмii. Разьба ж на саркафагу гаворыць пра прымiтыўную цывiлiзацыю, незнаёмую з машынамi. На гэтай стадыi патэнцыяльныя магчымасцi нервовай сiстэмы наўрад цi былi асаблiва развiтыя. Нашы спецыялiсты па мовах прааналiзавалi запiсы гаворачых машын, устаноўленых ва ўсiх раздзелах музея, i, хоць моў аказалася вельмi многа - тут ёсць запiс гутарковай мовы нават той эпохi, калi гэтая iстота была жывая, - яны без цяжкасцi расшыфравалi ўсе паняццi. Цяпер унiверсальны перакладнiк настроены iмi так, што перакладзе любое наша пытанне на мову ажыўленай iстоты. Тое самае, зразумела, i з адваротным перакладам. Але, выбачайце, я бачу, першае цела ўжо падрыхтавана!
Iнэш разам з астатнiмi сябрамi савета пiльна сачыў за бiёлагамi: тыя замацавалi клямарамi вечка ўваскрашальнiка, i працэс пластычнага аднаўлення пачаўся. Ён адчуў, як усё ўсярэдзiне ў яго напружылася. Ён ведаў, што зараз адбудзецца. Ведаў напэўна. Пройдзе некалькi хвiлiн, i старажытны жыхар гэтай планеты падымецца з уваскрашальнiка i стане перад iмi твар у твар. Навуковы метад уваскрашэння просты i безадмоўны.
Жыццё ўзнiкае з процьмы бясконца малых велiчынь, на мяжы, дзе ўсё пачынаецца i ўсё канчаецца, на мяжы жыцця i нежыцця, у той цьмянай вобласцi, дзе вiбравальная матэрыя лёгка пераходзiць з старога стану ў новы, з арганiчнай у неарганiчную i назад. Электроны не бываюць жывымi або нежывымi, атамы нiчога не ведаюць пра адушаўлёнасць або неадушаўлёнасць. Але калi атамы злучаюцца ў малекулы, на гэтай стадыi дастаткова аднаго кроку, сама малога кроку да жыцця, калi толькi жыццю суджана зарадзiцца. Адзiн крок, а за iм цемра. Або жыццё.
Камень або жывая клетка. Крупiнка золата або травiнка. Марскi пясок або такiя самыя незлiчоныя малюсенькiя жывыя iстоты, што насяляюць бяздонныя глыбiнi рыбiнага царства. Рознiца памiж iмi ўзнiкае ў цьмянай вобласцi зараджэння матэрыi. Там кожная жывая клетка набывае ўласцiвую ёй форму. Калi ў краба адарваць нагу, замест яе вырасце такая самая новая. Чарвяк выцягваецца i хутка падзяляецца на двух чарвякоў, на дзве аднолькавыя страўнiкавыя сiстэмы, такiя самыя пражорлiвыя, дасканалыя i анi не сапсаваныя гэтым падзелам. Кожная клетка можа ператварыцца ў цэлую iстоту. Кожная клетка 'памятае' гэтае цэлае ў такiх найдрабнейшых падрабязнасцях, што для iх апiсання проста не хопiць сiлы.
Але вось што парадаксальнае - нельга лiчыць памяць арганiчнай! Звычайны васковы валiк запамiнае гукi. Магнiтная стужка лёгка ўзнаўляе галасы, якiя замоўклi стагоддзi назад. Памяць - гэта фiлалагiчны адбiтак, сляды, пакiнутыя на матэрыi, якiя змянiлi будову малекул; i калi яе абудзiць, малекулы ўзновяць тыя самыя вобразы ў тым самым рытме.
Квадрыльёны i квiнтыльёны абуджаных вобразаў-формаў накiравалiся з чэрапа мумii ў уваскрашальнiк. Памяць, як заўсёды, не падвяла.
Вейкi ўваскрэшанага ўздрыгнулi, i ён расплюшчыў вочы.
- Значыцца, гэта праўда, - сказаў ён гучна, i машына адразу пераклала яго словы на мову гэнейцаў. - Значыцца, смерць - толькi пераход у iншы свет. Ды дзе ж усе мае прыблiжаныя?
Апошнюю фразу ён вымавiў разгубленым, жаласным тонам.
Уваскрэшаны сеў, потым выбраўся з апарата, вечка якога аўтаматычна паднялося, калi ён ажыў. Убачыўшы гэнейцаў, ён задрыжаў, але гэта доўжылася нейкае iмгненне. Уваскрэшаны быў ганаровы i валодаў своеасаблiвай высакамернай мужнасцю, якая цяпер яму спатрэбiлася. Неахвотна апусцiўся ён на каленi, упаў нiц, але тут сумненнi адолелi яго.
- Вы багi Эгiпта? - папытаўся ён i зноў устаў. - Што за вырадкi! Я не пакланяюся невядомым дэманам.
- Забiце яго! - сказаў капiтан Горсiд.
Двухногая пачвара сутаргава тарганулася i растала ў полымi прамянёвай стрэльбы.
Другi ўваскрэшаны падняўся, дрыжучы i бляднеючы ад жаху.
- Божа мой, каб я яшчэ калi-небудзь дакрануўся да праклятага зелля! Падумаць толькi, дапiўся да ружовых сланоў...
- Гэта што за 'зелле', пра якое ты ўспомнiў, уваскрэшаны? - з цiкаўнасцю папытаўся Ёал.
- Пяршак, сiвуха, атрута ў фляжцы з задняй кiшэнi, малако ад шалёнай кароўкi, - чым толькi не пояць у гэтым прытоне, Божа мой!
Капiтан Горсiд запытальна паглядзеў на Ёала.
Цi варта працягваць?
Ёал, счакаўшы, адказаў:
