Кожнай ранiцай ён вылятаў прагуляцца: прымаў паветраныя ванны, рабiў размiнку, каб не здранцвелi мускулы i не аслаблi крылы, аглядаў свае ўладаннi i думаў. Ён думаў пра сваё птушынае царства, але часцей за ўсё - аб прыгажосцi свету. Яго, само сабой, не цiкавiлi дробязi - з вялiзарнай арлiнай вышынi ён акiдваў зямлю пiльным позiркам, i яна была блакiтная i зялёная. Яна заўсёды была блакiтная i зялёная, i гэта яшчэ раз пацвярджала нязменнасць i непарушнасць сутнасцi. Часам - вядома, вельмi рэдка - у блакiтнасцi i зелянiне ўзнiкалi нейкiя пабочныя плямы, але iх iснаванне было кароткачасовае.
Пасля прагулкi, якая працягвалася дзве з паловай гадзiны, Магутнаму Арлу дакладвалi, што надыходзiць час абеду. Гэта таксама ўваходзiла ў абавязкi Старэйшага Сокала - па ўстаноўленай форме ён адчаканiў:
- Ваша Недаступнасць! Час абеду наблiжаецца, як пра гэта Вашай Недаступнасцi вядома лепш за мяне.
I тут шулёнкi ўнiзе размяшчалiся такiм чынам, што атрымлiвалася слова 'АБЕД'. Магутны Арол рэзка ўзмахваў крыламi, закiдваў галаву насустрач сонцу i потым плаўна знiжаўся да свайго жылля. А крыху нiжэй, у гэтым жа напрамку, ганiбалаўскiм паўмесяцам рухалася ахова.
У непрыступных скалах, на галавакружнай вышынi стаяў палац Магутнага Арла. Гэта быў моцны i велiчны замак, выкладзены знутры i ўсярэдзiне каштоўнымi камянямi. Яго складалi шматлiкiя залы, пакоi, калiдоры; iх было такое мноства i так мудрагелiста яны злучалiся памiж сабою, што не толькi выпадковы наведвальнiк, але i самi жыхары лёгка маглi заблудзiцца i трапiць у непрыемную гiсторыю, калi б iм, напрыклад, захацелася пацiкавiцца, куды вядзе такi вось, скажам, праход або што знаходзiцца ў тым вось замкнутым пакоi. Не заблудзiўся б у гэтым лабiрынце толькi сам Магутны Арол i яго верны вартавы Старэйшы Сокал. I яшчэ адзiн жыхар замка не заблудзiўся б тут - брамнiк Старажытны Крумкач, якi хоць i быў простым брамнiкам i не меў ключэй, акрамя ўваходных, але затое меў добрую памяць, бо стары i мудры быў i шмат чаго пабачыў на сваiм вяку.
Вось ён вылазiць са сваёй каморкi, бразгаючы ключамi, блiзарука жмурыцца з-пад крыла, заўважае стройную чароду шулёнкаў i, пакульгваючы, iдзе адмыкаць вароты. Шулёнкi падлятаюць, садзяцца ў дзве шарэнгi, i Крумкач кажа iм, уздыхаючы:
- Намарылiся, бедненькiя. Спякота! У цяньку б у такi час хавацца, а тут служба. Ах, кра-кра-кра...
- Маўчаць! - крычыць у такiх выпадках Старэйшы Сокал. - Чым балбатаць, старая здыхля, лепш бы падмёў каля варотаў!
- Усё робiцца ў адпаведнасцi з Улажэннем, ваша сцярвятнiцтва, - адказвае Старажытны Воран.
- А балбатня з аховай таксама ў адпаведнасцi з Улажэннем?
Яны заўсёды пачыналi сварыцца, бо даўно не любiлi адзiн аднаго, i спынялася сварка, як толькi з'яўляўся пан. Свiст ветру ў яго крылах заглушаў галасы, грозны грукат кiпцюроў аб каменную плiту ставiў кропку ўсялякiм спрэчкам. Крумкач кланяўся. Старэйшы Сокал адступаў убок i таксама схiляў галаву, i Яго Недаступнасць Магутны Арол, велiчна склаўшы крылы, нетаропка накiроўваўся ў замак.
13
На абед часцей за ўсё падавалiся жывая рыба або трус. Магутны Арол сядзеў у пуховым крэсле, побач стаяў Старэйшы Сокал, а каршуны-кухары падавалi стравы. Яны ставiлi iх перад уладаром i, не ўзнiмаючы позiрку, выходзiлi. I як толькi за iмi зачынялiся дзверы, Старэйшы Сокал вырываў з кожнай стравы па кавалку, праглытваў i чакаў. Магутны Арол сачыў за iм. Такiм чынам правяралася прыгоднасць ежы - яна ж магла быць i атручаная: цi мала што здараецца, калi на свеце жывуць зайздроснiкi. Магутны Арол паназiраў некалькi хвiлiн за сваiм слугой i пачынаў есцi. Калi рыбу прыносiлi ў акварыуме, ён удыхаў пах вады, i ў яго галаве лёгкiм хмелем усплывалi цьмяныя вобразы; ён заплюшчваў вочы i нейкi час сядзеў нерухома. Потым быццам апамятаўся i ўпiўся ў самую вялiкую рыбiну. Яна хацела вырвацца i круцiлася ў яго кiпцюрах, па пругкiм целе струменiлася i капала ў ваду кроў, i толькi Магутнаму Арлу быў зразумелы маўклiвы рыбiн крык: 'Хутчэй - хутчэй...'
Шчупакi, мiж iншым, паводзiлi сябе iнакш. Яны не кiдалiся, як нейкiя там язi цi галаўлi, на сценку акварыума, а ў кiпцюрах Магутнага Арла ўсё старалiся ўкусiць велiчную асобу, бiлi хвастом i калолiся плаўнiкамi. I нi разу Магутны Арол не чуў, каб шчупак крыкнуў.
Труса падавалi асвежанага, i есцi яго ў такiм выглядзе не было, шчыра кажучы, нiякай цiкавасцi, i калi б не правiлы i этыкеты, магутны Арол загадаў бы падаваць труса жывога.
Абед канчаўся, i Яго Недаступнасць у суправаджэннi целаахоўнiка iшоў на зацемненую веранду, каб пачысцiць дзюбу i прыгладзiць узлахмачаныя пёры. Тут жа ён драмаў хвiлiн пятнаццаць-дваццаць, каб канчаткова прыняць прыстойны выгляд i сабрацца з думкамi - асаблiва шчупакi заўсёды псавалi яму настрой. Потым пачыналася дзелавая частка дня.
Гэта, па праўдзе кажучы, была аўдыенцыя. Прыходзiлi птушыныя мiнiстры, чыноўнiкi ўсiх рангаў, пасланцы, просьбiты i - пад канец - госцi.
Яго Недаступнасць Магутны Арол - Аквiла Рэгiя Iнвiктус Юстус* - сядзеў на высокiм залатым троне, асляпляючы царскiм адзеннем i велiчнай паставай. Па правы бок стаяў самы верны i адданы яго слуга Старэйшы Сокал, па левы - самы першы i любiмы сябар Строгi Сарыч - мiнiстр птушынага настрою i парадку.
* Арол царственны, непераможны, найвялiкшы, справядлiвы (лац.).
Вышэйшыя чыны ўваходзiлi па адным, дакладвалi, як iдуць справы, слухалi ўказаннi i адыходзiлi ўбок. Такiм чынам, зала паступова папаўнялася i да канца аўдыенцыi, перад забаўнай часткай, была поўная да адказу.
Прыходзiў Горны Грыф, галоўны фiлосаф, а таксама намеснiк Паўднёвых абласцей, якога жартам называлi проста Гэ-Гэ. У яго было нямала заслуг, што адзначалася ў спецыяльных Улажэннях, у адным з якiх, у прыватнасцi, гаварылася, што гэтага мужа трэба ў далейшым называць 'Грыфус Мантанус Прэдзiтус'*. Ён быў павольны i спакойны, тым не менш лiчыўся карысным членам птушынага сената, прыемным субяседнiкам, а акрамя таго, даводзiўся Яго Недаступнасцi далёкiм сваяком. Гэ-Гэ ўваходзiў, кланяўся i пачынаў гаварыць пра тое, што ўсё зямное праходзiць i ўсялякае мiтусенне - доказ слабасцi жывых; не праходзяць толькi мудрасць i сiла Вялiкага.
* Грыф горны, таленавiты (лац.).
- Вера ў светлы i мудры вобраз уладара, у бязмежную яго справядлiвасць i клопаты выклiкае ў падданых бадзёрасць духу. Гэта вось i ёсць маральная аснова, Ваша Недаступнасць, гэта вось i паказвае кожнаму сваё месца i становiшча, таксама як i сферу i меру ўжытку здольнасцяў. I гора таму, хто забудзецца пра сцежку, якая яму вызначана. Бо справядлiвасць i цудоўнае заўсёды перамогуць - ваша крыло гэтаму сведка, Ваша Недаступнасць. Каб не быць галаслоўным, заўтра ж я пакажу вам, Ваша Недаступнасць, новы трактат...
Прылятаў Спрытны Каршун - першы сувязны. Ён iмклiва падбягаў да трона, кланяўся i дакладваў што- небудзь важнае, што лiчыў адпавядаючым настрою ўладара. Потым ён станавiўся побач з Гэ-Гэ i, яшчэ не аддыхаўшыся, пачынаў нешта шаптаць яму, але той, як правiла, ужо беспрабудна спаў.
Прылятала Вялiкая Княгiня Сава, загадчыца складамi. Заiкаючыся i папраўляючы акуляры, яна так блытана i таропка сыпала лiчбамi, што Старому Сарычу даводзiлася выразна паўтараць за ёй, iнакш бы ўладар нiчога не зразумеў.
Завiтваў Пануры Фiлiн, старэйшы пажарнiк. Ён запэўнiваў, што пажараў нiдзе няма i меры супроць узнiкнення гэтакiх увесь час прымаюцца.
Уваходзiў Зоркi Кондар, наглядчык рэсурсаў, маляваў шырокую карцiну стану матэрыяльна-харчовага становiшча; як заўсёды, ён не мог устрымацца ад крытыкi ў адрас Вялiкай Княгiнi.
- Склады не праветрываюцца, Ваша Недаступнасць, дзiркi ў падлогах не забiваюцца, што робiцца, як я думаю, з мэтай развядзення мышэй для асабiстых патрэб яе блiзарукасцi...
Разам з'яўлялiся Верны Сапсан i Адданы Крэчат, адпаведна старшынi Першай i Другой канцылярый, якiя загадвалi метэаралогiяй i турызмам.
Уваходзiлi i заляталi яшчэ доўга. Але вось аб'яўляўся перапынак, i цяпер наведвальнiкам дазвалялася гучна размаўляць, шчабятаць, клекатаць, шыпець i свiстаць, а таксама звяртацца да Яго Недаступнасцi з важнымi пытаннямi i прапановамi. I потым пачыналася другая, неафiцыйная частка прыёму.
Залятаў Элегантны Сокал-Каршачок, ахоўнiк мастацтва, прыводзiў сябе ў парадак, прыгожа падыходзiў да трона i гаварыў што-небудзь прыемнае.
З паветра прыплыў Важны Бусел, першы захавальнiк навiн, станавiўся адразу ўбаку i, калi яго пра нешта пыталiся, адказваў жэстамi, так што немагчыма было адрознiць 'так' ад 'не'. Другi ж захоўнiк навiн, Спрытная Сарока, ужо з парога пачынала такую траскатню, што яе адразу даводзiлася хапаць пад крылы, адцягваць у самы дальнi кут i там паiць сокам, каб канчаткова не зарапартавалася.
З'яўляўся Бадзёры Страўс, галоўны фiзкультурнiк; Нясмелы Пелiкан, заканадаўца мод; Задуменны
