— Ал ермесе ше? — деді Абылай.
?ыз ?уанып кетті.
— Онда, мейлі?із. ?андай жігітті? та?дыры болса да, ?з еліні? та?дырынан ?ымбат емес.
Абылай ша?ыра?тан к?зін алмай бозарып келе жат?ан та??а ?арап ?за? отырды. И?, ?ол астынан ?ашып кетпек бол?ан ?о?ыратты? бірнеше адамын аямай жазалады… Ал ?ал?андарыны? к??ілдері енді ?алай ?арай ауады? ?йсін, Жалайыр, Дулат, Албан, Суан сия?ты ?лы ж?зді? белді рулары не демек? Б?лар Абылайды? ісін ?ош к?ре ме, жо? па? Б?л руларды? к?п жігіті ?азір хан жаса?тарында. Ал ерте? сол жігіттер ?аза? елі ?о?ан ?скерімен бетпе-бет ай?асу?а тура келгенде Абылайды? ?аттылы?ына ?кпелеп, ?о?ан жа?ына шы?ып кетсе ?айтеді?
Хан ?ыз?а к?з ?иы?ын та?ы бір аударды да л?м-мим деместен, орнынан т?рып, ?йден ?н-т?нсіз шы?ып кетті. Ол та?ы боз?ылт ре?ді аспан?а ?арады. «А??у ??сты к?рмегелі не заман!» — деді ?лденеге к?йінгендей, біра? сол с?тте-а? бойын жинап алды. Анандай жерде т?р?ан к?зетшіні ?зіне ша?ырды.
— Шабармандардан хабар бар ма?
— ?лі ешкім оралмай жатыр.
Абылай ?азы??рт жа??а к?з тастады. Тау етегінде к?рінген салт аттылар хан ордасына ?арай келе жатыр. Кенет ат д?бірі естілді. ??йындата шап?ан салт аттылар ауыл сыртына кеп то?тай ?ал?анда, Абылайды? ж?зі жылып сала берді. Б?л келген ?ыпша? Ма?дай батыр мен Керей Жанай батырды? жаса?тары еді. Олар осы ?аратау ма?ында?ы ілік-шатыстарында ?она?тап ж?ріп, елдеріне ?лі ?айта ?ойма?ан-ды. «Аттан!» деген ай?айды естісімен, Абылай ордасына жеткен беттері…
— Б??ар жырау?а кісі жіберді?дер ме? — деді Абылай.
Д?йекші жауап ?айтара алмай ?алды. Ханны? ?аба?ы т?йіліп кетті. Бір кезде ?зіне тірек бол?ан жырау мен ханны? арасы к?ннен-к?нге суйи баста?ан. ?о?ырат еліне істеген рахымсызды?ын к?ріп, Б??ар жырау ашуланып, кеше хан аулынан ж?ріп кеткен.
?азы??ртты? к?ншы?ыс жа?ынан та?ы бір ша? к?рінді. ??й?ыта шап?ан шабарман атынан домалай т?сіп, хан алдына тізе б?кті.
— Алдияр, Жалайырдан бізге тек т?рт-бес ж?з ?ана жігіт ?осылатын т?рі бар…
— ?ал?андары ше?
— ?о?анды?тардан ?ашпа? боп ?йлерін жы?ып жатыр.
— Осындай хабарды ?лы ж?зді? бас?а руларынан да алды?! — деді д?йекші жігіт.
— Сонда ?ай жа??а ?ашпа??
— Алак?л т?сына.
— Ш?ршітті? шо?парыны? астына барып ты?ылма? па?! — Даусыны? ?алай ?атты шы?ып кеткенін Абылайды? ?зі де сезбей ?алды.
Біра?, т?с ауа, шабармандарды? айт?анындай халіні? та?а жаман емес екені аны?талды. Абылай?а ?анша наразы бол?анменен ш?ршіт пен ?о?ан озбырлы?ы т?бі ?атты тиетініне шек келтірмеген ?лы ж?зді? к?п рулары к?п кешікпей ?здеріні? жігіттерін Абылайды? а? туыны? астына тегіс ?келмек деген хабар естілді. Б?дан кейін, іле-шала Б?кей мен Садыр батыр баста?ан Дулатты? ?алы? ?олы келе жатыр деген с?з де ауыл шетінде д??к ете ?алды. Ал Сыр?алы Елшібек батырды? дер кезінде жетуіне Абылайды? ?зі де к?м?нданба?ан…
— К?н?к?р Божбан руынан жазаланба?ан ?анша адам ?алды, — деп с?рады Абылай к?рі ?ылыш жаса?ыны? басты?ынан.
— Алдияр, ?зі?із ?лімге б?йыр?ан к?теріліс басшыларыны? бесеуін ?ана ат ??йры?ына байлап ?лгірдік… ?ал?аны ?ол-ая?ы байлаулы отыр…
— Босатып жібері?дер тірілерін!..
Т?т?ыннан босан?ан Божбан жігіттері ар?ан бат?ан білектерін сипай, заматта ?йді-?йіне тарай бастады.
— ?ділетті ?кімі?нен айналайын-ай, ??діретті хан иеміз! — деп анандай жерде т?р?ан Божбан а?са?алдары, ма?ыра?ан ?ойдай, шуласа баталарын берді.
«Бес адамын ат ??йры?ына байла?анымды к?рген со? б?лар ма?ан баталарын беріп жатыр, — деді Абылай ішінен, — жазаламай б?рін бірдей кеше босатып жібергенімде, б?гін б?л ал?ыс болмас еді!».
Кенет Абылай «Жаныбек! ?аныбек!» деген сыбырлай шы??ан ?н естіді. Б?рылып еді, кетіп бара жат?ан жігіттерді? ішінен ?зіні? екі а?асын ша?ырып т?р?ан ?о?ырат аруын к?рді. Екі а?асы ?ызды? жанына келді. ?лде нені с?рады. Содан кейін екеуі ?йлеріне ?арай ж?гіре ж?нелді.
«Осы екеуін бекер босаттым-ау», — деп ойлады Абылай та?ы да, біра? сол с?тте-а? оларды есінен шы?арды. Тек бір жеті ?ткеннен кейін ?ана, біреуге істеген жаманды?ты? жойылмайтынына, ?анды кекті? б?рібір ж?рек т?бінде са?талатынына к?зі жетті.
Абылайды? газауат ?ранына ?осылма?анын пайдаланып, ?о?ан ?міршілері оны біржолата ??ртпа? еді. Олар б?кіл м?сылман ?ауымына: «кімде-кім Абылай?а ж?рдем беруді ойласа, оны алла та?аланы? ?ар?ысы атсын» деп жар салды. Біра? діни д?ст?рге онша берік емес ?аза? даласы б??ан м?н берген жо?, ?йткені б?л ежелден келе жат?ан ?зіні? ?дет-??рпы бар ел. Дінді ?ор?ау- дан к?рі, жерін ?ор?ау ата-бабадан ?ал?ан мирас. Осы дала за?ына салып, Самар?ант, Хиуа, Б?хар, ?о?андарды? мы? сан минареттерінен ?аза? ханына «ла?нат» айтып жат?андарына ?арамай, ?лы ж?зді? к?п руларыны? жігіттері Абылайды? а? туыны? астына жиналды.
— ?й, Т?рымтай шабарман! — деді Абылай дауысын к?теріп.
Шабармандарды? ішіндегі е? пысы?, жар?ын ж?зді бала жігіт ханны? жанына жетіп келді.
— Не айтасыз, алдияр?
— Жалайыр ауылдарына ?айтадан шап. Тезірек жетсін де. Егер дер кездерінде келмесе, ?о?ан ?рысынан кейін, ?о?ан?а ту?ан кеп, Жалайыр билеріні? де басына туып ж?рмесін! Соны ескерт!
— Ал егер жауап ?айырмаса ше?
— М?, мені? ?амшым… Жауап ?айырмайтын болса алдарына таста да, ?зі? кейін шап!
Шабарман ?йден ата ж?нелді.
Ке? дала сойыл ?ста?ан салт аттылар?а тола бастады. ?азы??рт тауыны? басынан кемінде он ша?ырымдай жер ап-ай?ын к?рінеді. Абылай ?лсін-?лсін батыс жа??а к?з тастап ?ояды. Біреуді сабырсыздана к?ткендей. Ханны? неге осынша тыпыршып т?р?аны жанында?ы серіктеріне де аян. Хан Б??ар жырауды? келуін к?ткен еді. Б?л к?нде ?бден ?артай?ан Б??ар жырау б?рынды-со?- ды ?аза? к?рмеген ?ызы? адам еді. ?ткір тілі, ал?ыр ойы ?шін, оны? иы?ына талай рет мауыты шапандар жабыл?ан. Біра? жырау оларды жанында?ы серіктеріне тартып, ?зі к?нетоз шидем шекпенімен ?алатын. Ал ?ыс болса киері — т?йе ж?н ?алы? к?пі, тозы?ы жетіп ?ал?ан ?арса? тыма?. Кейде жоры??а мінетін аты да болмай ?алады. С?йтсе де, Б??ар жырау келіп т?скен ауыл ?ызы?-думан?а бататын. ?лкені мен кішісі тік т?рып к?тетін.
Осы к?рі б?ркіттей т??ырда отырып ?ал?ан ?арт жырау хан кемшілігін ж?рт к?зінше батыра айт?анменен, Абылайды? негізгі істерін ?олдайтын, оны ж?рт?а жеткізетін жаршысы болатын! Біра?, со??ы жылдары ?йгілі жырау Абылайды? ?атыгездік, жан шошырлы? к?п ісінен к??ілі ?алып, хан ?иянатын ашы? айта баста?ан. Б?рын?ыдай емес, хан ордасына да сирек к?рінуге айнал?ан. Жырауды? б?л ?ылы?тары Абылайды? к??ілін б?ле беруші еді. Б??ар кедей бол?анменен, сол кедей ?алы? б??ара?а ж?мсайтын ??ралы екенін хан жа?сы т?сінетін. Ал хан ?анша айбарлы, ?а?арлы к?рінгенмен сол кедейлерсіз, «импрамсыз» ойла?ан ісіні? бірде-бірін орындай алмайтыны та?ы о?ан м?лім.
Бір кезде осы білгір жырау Абылайды Россиямен ?ол ?стаспа?шысы? деп айыпта?ан. Со?ынан, б?л ода?тасу — ?аза? даласын ш?ршіттен аман алып ?алу?а керек екеніне к?зі жетіп, Абылай?а б?рын?ысынан да жа?ындай т?скен. Енді оны б?кіл ?аза? еліні? басын ?оса алар бірден-бір ханы сана?ан. Біра?, ойла?ан ма?сатына жету ?шін ?андай ?атыгездікке де болса дайын ханны? кейбір ?ылы?ы кейінгі кезде Б??арды шошытып, Абылайдан іргесін аула? сала бастап еді. Кеше ?ана Абылай б?рын?ыларынан да сора?ы, жан шошырлы? ?ылмыс істеді. Хан?а ба?ын?ысы келмеген ?о?ыратты? бес басты адамын ат ??йры?ына байлатып, айуанды?пен ?лтірді. Б?л ?ылмысты хан ауылдан аула? жерде жасырын істеткенмен, жырау біліп ?ал?ан. Ашулы жырауды ?лі де болса ?з ордасына ?стама? боп, Абылай оны? алдына ?з жыл?ысынан айдатып ?кеп ата?ты боз ай?ырды? ?йірінен бір ж?йрігін сый?а тарт?ан. М?мкін, сол сыйлы?ы теріс кетпеген болар, мінеки, ?ніне ?ш ж?зді? баласы тегіс ??ла? сал?ан Б??ар жырау ?асында бір топ адамы бар, хан ордасына ?арай келе жатыр…
Біра? ?ыра?ы к?з Абылай, Б??ар жырауды? астында ?зіні? б?з-бая?ы топай торысы екенін анадайдан- а? к?рді. Б?л хан тартуына илікпеуді? белгісі еді. ?детте жырау ауылды? ту сыртынан домбырасын тартып,
