яшчэ лепшы.
Цяпер я задумаўся аб тым, як зрабiць каменную ступку, каб малоць, цi, дакладней, таўчы ў ёй збожжа; таму што пра такое выдатнае вынаходнiцтва, як млын, i гаворкi не магло быць: адной пары чалавечых рук не пад сiлу было ажыццявiць гэткую работу.
Але зрабiць ступку было таксама не проста: у рамястве каменячоса я быў такiм жа невукам, як i ва ўсiх iншых, i, апрача таго, у мяне не было патрэбных прылад. Не адзiн дзень змарнаваў я на пошукi адпаведнага каменя, але нiчога не знайшоў. Тут патрэбны быў вельмi цвёрды камень i да таго ж дастаткова вялiкi, каб у iм можна было выдзеўбаць паглыбленне.
На маёй выспе былi скалы, але пры ўсiх маiх намаганнях я не мог адкалоць ад iх абломка патрэбнага памеру. Да таго ж на ступку гэты крохкi порысты камень з пароды пясчанiкаў усё роўна быў непрыгодны: пад цяжкiм таўкачом ён бы крышыўся i ў муку трапляў бы пясок.
Такiм чынам, змарнаваўшы шмат часу на бескарысныя пошукi, я адмовiўся ад думкi пра каменную ступу i вырашыў змайстраваць яе з дрэва - матэрыял знайсцi было лягчэй.
Сапраўды, я хутка адшукаў у лесе вельмi цвёрдую калоду, такую вялiзную, што з цяжкасцю здолеў зрушыць яе з месца. Я абчасаў яе сякераю, каб надаць ёй па магчымасцi патрэбную форму, а затым распалiў агонь i пачаў выпальваць у ёй паглыбленне. Так робяць бразiльскiя чырвонаскурыя, калi будуюць лодкi. Няма чаго i казаць, што гэта работа каштавала мне немалых намаганняў.
Скончыўшы ступу, я вычасаў з так званага жалезнага дрэва цяжкi таўкач. I ступу i таўкач я схаваў да наступнага ўраджаю. Тады, па маiх разлiках, я павiнен буду атрымаць дастаткова збожжа, частку якога здолею стаўчы на муку.
Цяпер трэба было падумаць пра тое, як я буду замешваць хлеб, калi нарыхтую мукi.
Перш за ўсё я не меў закваскi; зрэшты, гэтай бядзе ўсё роўна немагчыма было памагчы, i таму пра закваску я не клапацiўся. Але як было абысцiся без печы? Вось гэта была сапраўды галаваломка. I тым не менш я ўсё ж даўмеўся, чым яе замянiць.
Я зляпiў з глiны некалькi вельмi шырокiх i мелкiх пасудзiн накшталт талерак, як мае быць абпаленых на агнi. Я падрыхтаваў iх яшчэ задоўга да пачатку жнiва i паставiў у кладоўцы. Яшчэ раней у мяне быў зроблены ачаг роўная пляцоўка на зямлi з квадратных (вядома, калi казаць усур'ёз, далёка ад квадратных) цаглiн, таксама ўласнага вырабу i таксама добра абпаленых.
Калi прыйшла пара пячы хлеб, я расклаў на гэтым ачагу вялiкi агонь. I калi дровы выгаралi, я разгроб вуголле па ўсiм ачагу i даў яму паляжаць з паўгадзiны, каб ачаг напалiўся да чырванi. Тады я згроб жар у адзiн бок i паклаў на ачаг свой хлеб, накрыўшы яго перавернутым дагары блюдам, а блюда засыпаў гарачым вуголлем.
I што ж? Мой хлеб пёкся, як у самай лепшай печы.
Прыемна было мне паспытаць свежага, толькi што спечанага хлеба! Мне здавалася, што нiколi ў жыццi не спытваў я такога ласунку.
Наогул за вельмi кароткi тэрмiн я зрабiўся выдатным пекарам; не кажучы пра звычайны ўжо хлеб, я навучыўся пячы пудзiнгi i праснакi з рысу. Толькi пiрагоў я не пёк, бо, апрача казляцiны i птушынага мяса, у мяне не было нiякай iншай начынкi.
На гэтыя гаспадарчыя работы ў мяне пайшоў увесь трэцi год майго жыцця на выспе.
РАЗДЗЕЛ ЧАТЫРНАЦЦАТЫ
Рабiнзон будуе лодку i шые сабе новае адзенне
Вы можаце не сумнявацца, што ўвесь гэты час мяне не пакiдалi думкi пра зямлю, што вiдаць была з другога берага. У глыбiнi душы я не пакiдаў шкадаваць, што пасялiўся не на тым беразе: мне ўсё здавалася, што, калi б я бачыў перад сабою тую зямлю, як-небудзь я знайшоў бы магчымасць дабрацца да яе. А ўжо калi б я дабраўся да яе, то мне, магчыма, удалося б i выбрацца з гэтых мясцiн на волю.
Вось калi я не раз успамiнаў свайго маленькага прыяцеля Ксуры i сваю доўгую шлюпку з бакавым ветразем, на якой я прайшоў уздоўж афрыканскiх берагоў больш за тысячу мiляў.
Я вырашыў зiрнуць на наш карабельны бот, якi яшчэ ў тую буру, калi мы пацярпелi караблекрушэнне, выкiнула на выспу за некалькi мiляў ад майго жытла. Гэта лодка ляжала непадалёку ад таго месца, куды яе выкiнула. Прыбоем яе перакулiла дагары дном i аднесла крыху вышэй, на пясчаную водмель; яна ляжала на сухiм месцы, i вады вакол яе не было.
Калi б я здолеў адрамантаваць i спусцiць на ваду гэту шлюпку, я змог бы без асаблiвай цяжкасцi дабрацца да Бразiлii. Але для такой работы адной пары рук было мала. Мне няцяжка было зразумець, што аднаму мне зрушыць гэту шлюпку з месца гэтак жа немагчыма, як, скажам, зрушыць з месца маю выспу. I ўсё роўна я вырашыў паспрабаваць. Я накiраваўся ў лес, насек тоўстых жэрдак, якiя павiнны былi служыць мне рычагамi, вычасаў з чурбакоў два каткi i ўсё гэта перацягнуў да шлюпкi.
'Каб толькi мне здолець перавярнуць яе на дно, - казаў я сабе, - а адрамантаваць яе - справа няцяжкая. Атрымаецца такая выдатная лодка, што на ёй смела можна будзе рушыць у мора'.
I я не пашкадаваў сiлы на гэту бескарысную работу.
Я патрацiў на яе тры цi чатыры тыднi. Мала таго: калi я, нарэшце, зразумеў, што ў мяне не хопiць сiлы зрушыць такое цяжкае судна, у мяне ўзнiк новы план. Я ўзяўся адкiдаць пясок ад аднаго борта лодкi, разлiчваючы, што, калi лодка пазбавiцца пункту апоры, яна сама перавернецца i стане на дно; адначасова я падкладаў пад яе аскабалкi дрэва, каб, перавярнуўшыся, яна стала менавiта туды, куды было мне патрэбна.
Лодка сапраўды стала на дно, але гэта зусiм не наблiзiла мяне да мае мэты: я ўсё роўна не мог спусцiць яе на ваду. Я нават не мог падвесцi пад яе рычагi i нарэшце быў вымушаны адмовiцца ад свае задумы. Але гэта няўдача не адбiла ў мяне ахвоты зрабiць яшчэ спробу дабрацца да мацярыка. Наадварот, калi я ўбачыў, што ў мяне зусiм няма нiякай магчымасцi адплыць ад абрыдлага берага, маё жаданне пусцiцца ў акiян не толькi не аслабела, а, наадварот, зрабiлася яшчэ мацнейшае.
Нарэшце мне прыйшло ў галаву: а цi не паспрабаваць мне самому зрабiць лодку або, яшчэ лепш, пiрогу, накшталт тых, якiя робяць у тутэйшых шырынях туземцы?
'Каб зрабiць пiрогу, - разважаў я, - не патрэбна амаль нiякiх прылад, таму што яе выдоўбваюць з суцэльнага ствала дрэва; такую работу адолее i адзiн чалавек'.
Адным словам, зрабiць пiрогу, здавалася мне, не толькi магчыма, але нават i вельмi лёгка, i думка пра гэту работу была для мяне вельмi прыемная. З вялiкiм задавальненнем думаў я пра тое, што мне будзе лягчэй нават чым дзiкунам справiцца з гэтай справай.
Я не задаваў сабе пытання, як я спушчу сваю пiрогу на ваду, калi яна будзе гатова, а мiж тым гэта перашкода была куды больш iстотная, чым недахоп iнструмента.
Я з такiм захапленнем марыў пра маё будучае падарожжа, што нi на секунду не спыняўся на гэтым пытаннi, хоць было зусiм вiдавочна, што куды лягчэй правесцi лодку сорак пяць мiляў морам, чым цягнуць яе сорак пяць ярдаў па зямлi, якая аддзяляе яе ад мора.
Адным словам, у гэтай гiсторыi з пiрогай я паводзiў сябе такiм дзiваком, якога толькi можа разыграць чалавек пры поўным розуме.
Я цешыўся сваёй выдумкай, нават не паспрабаваўшы ўзважыць, а цi хопiць у мяне сiлы, каб здзейснiць яе.
Нельга сказаць, каб думка пра спуск пiрогi на ваду не прыходзiла мне ў галаву - не, яна прыходзiла, але я не даваў ёй ходу, заглушаючы яе кожны раз недарэчным довадам: 'Спачатку зробiм лодку, а там падумаем ужо, як яе спусцiць. Не можа быць, каб я нiчога не прыдумаў!'
Вядома ж, усё гэта было вар'яцтва! Але мая распаленая мара аказалася мацней за ўсякiя развагi, i я, доўга не думаючы, узяўся за сякеру. Я ссек цудоўны кедр, якi меў пяць футаў дзесяць дзюймаў у папярэчнiку ўнiзе ля камля, а ўверсе, на вышынi дваццацi двух футаў, - чатыры футы адзiнаццаць дзюймаў; затым ствол паступова танчэў i, нарэшце, разгалiноўваўся.
Можна ўявiць сабе, як лёгка было мне звалiць гэта велiзарнае дрэва!
Дваццаць дзён я сек толькi адзiн ствол, заходзячы то з аднаго, то з другога боку, ды яшчэ чатырнаццаць дзён мне спатрэбiлася, каб ацерабiць галiны. Цэлы месяц часаў я сваю калоду, намагаючыся вычасаць хоць нешта падобнае на кiль, таму што без кiля пiрога не здолела б трымацца на вадзе прама. А тры месяцы пайшло яшчэ на тое, каб выдаўбаць яе знутры. На гэты раз я абышоўся без агню: усю гэту непамерную работу я зрабiў малатком i долатам. Нарэшце ў мяне атрымалася цудоўная пiрога, якая смела магла падняць чалавек дваццаць пяць, а гэта значыць i мяне з усiм маiм грузам.
