яшчэ доўга не мог супакоiцца.
Я зусiм не разумеў, як ён, па-першае, трапiў на маё лецiшча, па-другое, чаму ён прыляцеў менавiта сюды, а не ў iншае месца.
Але таму, што ў мяне не было нiякага сумнення, што гэта ён, мой верны Попка, я паклiкаў яго i працягнуў яму руку. Гаманкая птушка адразу ж села мне на палец i паўтарыла зноў:
- Бедны Рабiнзон Круза! Куды ты трапiў?
Попка нiбыта радаваўся, што зноў бачыць мяне. Пакiдаючы будан, я пасадзiў яго на плячук i панёс з сабою.
Непрыемныя прыгоды маёй марской экспедыцыi надоўга адбiлi ў мяне ахвоту плаваць морам, i многа дзён успамiнаў я пра тую небяспеку, якая пагражала мне, калi мяне несла ў акiян.
Вядома, добра было б мець лодку на гэтым баку выспы, блiжэй да майго дома, але як прывесцi яе адтуль, дзе я пакiнуў яе? Абагнуць маю выспу з усходу толькi ад аднае думкi пра гэта ў мяне сцiскалася сэрца i стыла кроў. Што там робiцца, на другiм баку выспы, я не меў нiякага ўяўлення. А што, калi цячэнне i з таго боку гэтакае ж iмклiвае, як i з гэтага? Хiба не можа яно шпурнуць мяне на ўзбярэжныя скалы з той жа сiлай, з якою другое цячэнне зносiла мяне ў адкрытае мора? Адным словам, хоць на пабудову гэтай лодкi i спуск яе на ваду я паклаў i нямала сiлы, аднак я вырашыў, што ўсё ж лепей застацца без лодкi, чым рызыкаваць праз яе жыццём.
Трэба сказаць, што цяпер я ўжо добра налаўчыўся ва ўсiх ручных работах, якiх патрабавалi ўмовы майго жыцця. Калi я адразу апынуўся на выспе, я не ўмеў трымаць сякеры ў руках, а цяпер, пры выпадку, я мог бы палiчыцца неблагiм цесляром, асаблiва калi ўзяць у разлiк тыя абставiны, што ў мяне было зусiм мала iнструментаў.
Я i ў ганчарнай справе (зусiм нечакана!) зрабiў прыкметны крок наперад: наладзiў станок з кругам, якi круцiўся. Таму работа мая стала i больш хуткай i лепшай: цяпер замест нязграбных вырабаў, на якiя не хацелася глядзець, у мяне атрымлiваўся зусiм прыстойны посуд даволi правiльнай формы.
Але нiколi я, здаецца, так не радаваўся i не ганарыўся сваiм вынаходнiцтвам, як у той дзень, калi мне ўдалося зрабiць люльку. Вядома, мая люлька мела першабытны выгляд - са звычайнай абпаленай глiны, як i ўсе мае ганчарныя вырабы, i атрымалася яна не вельмi прыгожая. Але яна была дастаткова моцная i добра прапускала дым, а галоўнае - гэта была ўсё-такi люлька, пра якую я столькi марыў, таму што прывык курыць з вельмi даўняга часу. На нашым караблi былi люлькi, але, перавозячы адтуль рэчы, я не ведаў, што на выспе расце тытунь, i вырашыў, што не варта iх браць.
Да гэтага часу я заўважыў, што мае запасы пораху пачынаюць прыкметна змяншацца. Гэта надзвычай устрывожыла i засмуцiла мяне, таму што новага не было дзе ўзяць. Што ж я рабiць буду, калi ў мяне выйдзе ўвесь порах? Як я тады буду паляваць на коз i птушак? Няўжо да канца сваiх дзён я застануся без мясной стравы?
РАЗДЗЕЛ ШАСНАЦЦАТЫ
Рабiнзон прыручае коз
На адзiнаццатым годзе майго жыцця на выспе, калi порах у мяне пачаў канчацца, я пачаў сур'ёзна думаць, як бы знайсцi спосаб лавiць дзiкiх коз жывымi. Больш за ўсё мне хацелася злавiць матку з казлянятамi.
Спачатку я ставiў сiлкi, i козы нярэдка траплялi ў iх. Але мне ад гэтага было мала карысцi: козы з'ядалi прынаду, а потым разрывалi сiлкi i зусiм спакойна ўцякалi на волю. На жаль, у мяне не было дроту, i сiлкi даводзiлася рабiць вераўчаныя.
Тады я вырашыў пакапаць воўчыя ямы. Ведаючы мясцiны, дзе козы хадзiлi часцей за ўсё, я выкапаў там тры глыбокiя ямы, накрыў iх пляцёнкамi ўласнаручнай работы i паклаў на кожную пляцёнку ахапак каласоў рысу i ячменю. Хутка я ўпэўнiўся, што козы наведваюць мае ямы: каласы былi з'едзены i вакол былi вiдаць сляды казiных капытоў. Тады я прыдумаў сапраўдныя пасткi i на другi ж дзень знайшоў у адной яме вялiзнага старога казла, а ў другой трох казлянят: аднаго самца i дзвюх самак.
Старога казла я выпусцiў на волю, бо не ведаў, што з iм рабiць. Ён быў такi дзiкi i злосны, што ўзяць яго жывога было немагчыма (я баяўся зайсцi да яго ў яму), а забiваць яго не было патрэбы. Як толькi я падняў пляцёнку, ён выскачыў з ямы i прыпусцiў з усiх ног наўцёкi.
Пазней мне давялося ўпэўнiцца, што голад утаймоўвае нават iльвоў. Але тады я гэтага не ведаў. Калi б я прымусiў казла пагаладаць днi тры-чатыры, а потым прынёс яму вады i крыху каласоў, ён бы ўцiхамiрыўся i быў бы спакойны не горш за маiх казлянят.
Козы наогул вельмi разумныя i паслухмяныя. Калi з iмi добра абыходзiцца, iх зусiм не цяжка прыручыць.
Але, паўтараю, у той час я гэтага не ведаў. Выпусцiўшы казла, я падышоў да тае ямы, дзе сядзелi казляняты, выцягнуў iх усiх траiх па адным, звязаў разам вяроўкаю i ледзьве прывалок iх дадому.
Даволi доўга я не мог прымусiць iх есцi. Апрача малака мацi, яны яшчэ не ведалi iншай ежы. Але калi яны добра выгаладалiся, я кiнуў iм некалькi сакавiтых каласоў, i яны памалу ўзялiся за ежу. Неўзабаве яны прывыклi да мяне i зрабiлiся зусiм ручныя.
З таго часу я пачаў разводзiць коз. Мне хацелася, каб у мяне быў цэлы статак, таму што гэта быў адзiны сродак забяспечыць сябе мясам да таго часу, калi ў мяне скончыцца порах i шрот.
Гады праз паўтара ў мяне ўжо было не менш дванаццацi коз, лiчачы з казлянятамi, а яшчэ праз два гады мой статак вырас да сарака трох галоў. З цягам часу я збудаваў пяць загароджаных загонаў; усе яны злучалiся памiж сабой варотцамi, каб можна было пераганяць коз з аднаго лужка на другi.
У мяне цяпер быў невычарпальны запас казiнага мяса i малака. Кажучы па шчырасцi, калi я толькi браўся разводзiць коз, я нават i не думаў пра малако. Толькi пазней я пачаў iх даiць.
Я думаю, што нават самы пануры чалавек не стрымаўся б ад усмешкi, каб убачыў мяне з маiм сямействам за абедзенным сталом. На галоўным месцы сядзеў я, кароль i ўладар выспы, якi поўнаўладна распараджаўся жыццём усiх сваiх падданых: я мог караць i мiлаваць, дараваць i адбiраць волю, i сярод маiх падданых не было нiводнага бунтаўшчыка.
Трэба было бачыць, з якой каралеўскай пышнасцю я абедаў адзiн, акружаны маiмi прыдворнымi. Толькi Попку, пястуну, дазвалялася размаўляць са мной. Сабака, якi даўно ўжо састарыўся, садзiўся заўсёды з правай рукi свайго ўладара, а злева сядалi каты, чакаючы падачкi з маiх уласных рук. Такая падачка лiчылася знакам асаблiвай каралеўскай мiласцi.
Гэта былi не тыя каты, якiх я прывёз з карабля. Тыя даўно памерлi, i я сам пахаваў iх непадалёк ад свайго жытла. Адна кошка ўжо на выспе акацiлася; я пакiнуў у сябе двое кацянят, i яны выраслi ручнымi, а астатнiя збеглi ў лес i здзiчэлi. Паступова на выспе распладзiлася такое мноства катоў, што ад iх не было адбою: яны лазiлi да мяне ў кладоўку, цягалi правiзiю i пакiнулi мяне ў спакоi толькi тады, калi я прыстрэлiў двух цi трох.
Паўтараю: я жыў сапраўдным каралём, нi ў чым не маючы патрэбы; вакол мяне заўсёды быў цэлы штат адданых мне прыдворных - не было толькi людзей. Аднак, як убачыць чытач, неўзабаве прыйшоў час, калi ў маiх уладаннях з'явiлася нават вельмi многа людзей.
Я цвёрда вырашыў нiколi больш не распачынаць небяспечных марскiх падарожжаў, i ўсё роўна мне вельмi хацелася мець пад рукамi лодку - хаця б для таго, каб плаваць на ёй каля самага берага. Я часта думаў пра тое, як бы мне перавесцi яе на той бок выспы, дзе была мая пячора. Але, разумеючы, што ажыццявiць гэты план цяжка, кожны раз я супакойваў сябе тым, што мне добра i без лодкi.
Аднак, сам не ведаю чаму, мяне вельмi цягнула да тае горкi, куды я ўзбiраўся ў час мае апошняе паездкi. Мне хацелася яшчэ раз паглядзець адтуль, якiя абрысы берагоў i куды накiроўваецца цячэнне. У рэшце рэшт я не вытрымаў i падаўся ў дарогу - на гэты раз пехатой, уздоўж берага.
Калi б у нас, у Ангельшчыне, з'явiўся чалавек у такой адзежы, якая была на мне ў той час, усе прахожыя, я ўпэўнены, разбеглiся б ад страху або пакацiлiся б са смеху; ды i сам я не раз, гледзячы на сябе, мiжвольна ўсмiхаўся, уяўляючы сабе, як я шпацырую па родным Йоркшыры з такой свiтай i ў такiм убраннi.
На галаве ў мяне ўзвышалася спiчастая няўклюдная шапка з казiнага футра. Яна спаўзала мне на патылiцу, каб прыкрываць маю шыю ад сонца, а ў час дажджу не даваць вадзе лiцца за каўнер. У гарачым клiмаце няма нiчога больш шкоднага, чым дождж, якi трапляе за адзежу на голае цела.
Затым на мне быў доўгi камзол з таго ж матэрыялу, амаль да каленяў. Штаны былi са скуры вельмi старога казла з такой доўгай поўсцю, што яны закрывалi мне ногi амаль да паловы лытак. Панчох у мяне зусiм не было, а замест чаравiкаў я змайстраваў сабе - не ведаю, як i назваць, - боты не боты з доўгiмi шнуркамi, якiя завязвалiся збоку. Абутак гэты быў вельмi дзiўны, як, зрэшты, i ўсё астатняе маё ўбранне.
