говорили нехристианские философы, имеется много такового, и это, как собственное для философии и пребывающее в ее пределах, правильно философствующий должен собирать, где бы он таковое ни обнаружил, будь то в книгах святых, или в книгах философов, или в Священном Писании, или в исторических книгах, или где-нибудь еще. В самом деле, нет такого автора, [который в своих сочинениях] помимо того, что соответствует его основному намерению, не приводил бы по случаю чего-либо, являющегося более подходящим для чего-нибудь другого. И причиной тому является взаимосвязь наук, поскольку любая наука тем или иным образом зависит от другой. Но всякий, кто ведет повествование должным образом, должен указывать то, что является собственным [для его науки], а также необходимым и подходящим для ее достоинства. А потому, где бы он это ни обнаружил, он должен распознавать таковое как свое, присваивать как собственное и располагать в соответствующих местах. Вследствие этого философствующий христианин может собирать многочисленные высказывания, умозаключения и суждения из иных сочинений, в том числе из книг нехристианских философов, если только они являются подходящими для философии или общими для философии и богословия и могут быть равным образом приняты христианами и нехристианами. А если этого не происходит, то философия не дополняется, но во многом ограничивается. И это должно иметь место не только ради завершения философии, но и вследствие осознания христианином того, что любая истина должна возводиться к Божественному, чтобы ему подчиняться и служить. [...]
His consideratis, patet intentum principale; et manifestum est quod omnes philosophi infideles et Poetae et Sibyllae et quicunque sapientiae sunt dediti, inventi sunt post philosophos veros et fideles, qui fuerunt filii Seth et Noe cum filiis suis, quibus Deus dedit vivere sexcentos annos propter studium sapientiae complendum, ut dicit Iosephus primo Antiquitatum, asserens quod in minore tempore non potuerant complere philosophiam praecipue propter astronomiam in qua est maior difficultas, eo quod a caelestibus homines mortales multum distant; sed Deus eis revelavit omnia, et dedit eis vitae Iongitudinem, ut philosophiam per experientias complerent Sed propter malitiam hominum qui abusi sunt viis sapientiae, ut Nimroth, et Zoroaster, et Atlas, et Prometheus, et Mercurius aut Trismegistus, et Aesculapius, et Apollo, et alii qui colebantur sicut Dii propter sapientiam, Deus obscuravit cor multitudinis, et recidit paulatim usus philosophiae usquequo iterum Salomon earn revocavit et perficit omnino, sicut Iosephus docet octavo Antiqidtatum. Et iterum propter peccata hominum evanuit studium sapientiae, donee Thales Milesius resumpsit earn, et eius successores dilataverunt, usquequo Aristoteles consummavit, quantum fuit possibile iuxta idem tempus. Sed isti ab Hebraeis didicerunt omnia, sicut Aristoteles dicit in libro Secretorum, quoniam philosophi infideles, ut Nimroth et alii, fuerunt post Seth, Noe, Sem et Abraham; et post Salomonem, qui secundo perficit earn, fuerunt reliqui philosophi infideles ut Thales et Pythagoras, Socrates et Plato, et Aristoteles. Ideo manifestum est, quod philosophiae perfectio fuit primo data sanctis, Patriarchis et Prophetis, quibus lex Dei similiter fuit ab uno et eodem Deo revelata; quod non fuisset factum, nisi philosophia omnino esset sanctis Dei et legi sacrae conformis et utilis ac necessaria propter intellectum legis et excusationem et defensionem; insuper ut fiat eius persuasio, et probetur et communicetur et dilatetur: nam omnibus his modis necessaria est, sicut discurrendo per partes singulas philosophiae apparebit. Et ideo philosophia non est nisi sapientiae divinae explicatio per doctrinam et opus, et propter hoc una est sapientia perfecta, quae sacris litteris continetur.
Глава XVIII
После рассмотрения всего этого становится ясным искомое, и очевидно, что все языческие философы, поэты и сивиллы, какой бы мудростью они ни обладали, жили после истинных и верных философов, которые были детьми Сифа и Ноя и их сынов, которым Бог даровал возможность жить по шестьсот лет для того, чтобы они смогли завершить занятия мудрости, как говорит Иосиф в I книге
DE UTILITATE GRAMMATICAE
Declarato igitur, quod una est sapientia perfecta, quae sacris litteris continetur per ius canonicum et philosophiam ... nec alia requiritur scientia pro utilitate generis humani, nunc volo descendere ad ea huius sapientiae magnifica, quae maxime valent exponi. Et sunt quinque, sine quibus nec divina nec humana sciri possunt, quorum certa cognitio reddit nos faciles ad omnia cognoscenda Et primum est Grammatica in linguis alienis exposita, ex quibus emanavit sapientia Latinorum. Impossibile enim est, quod Latini perveniant ad ea, quae necessaria sunt in divinis et humanis, nisi notitiam habeant aliarum linguarum, nec perficietur eis sapientia absolute, nec relate ad ecclesiam Dei et reliqua tria praenominata. Quod volo nunc declarare, et primo respectu scientiae absolutae. Nam totus textus sacer a Graeco et Hebraeo transfusus est, et philosophia ab his et Arabico deducta est.
ЧАСТЬ ТРЕТЬЯ ДАННОГО УВЕЩЕВАНИЯ. О ПОЛЬЗЕ ГРАММАТИКИ
Итак, разъяснив, что существует одна совершенная мудрость, которая заключена в Священном Писании и [разъясняется] с помощью канонического права и философии … и что для пользы рода человеческого не нужна какая-либо другая наука, теперь я желаю перейти к тем главным [частям] этой мудрости, которые, прежде всего, требуют разъяснения. И имеется пять таких [частей], без которых не может быть познано ни человеческое, ни Божественное, и достоверное знание которых дает нам возможность легко постигать все. И первая из них — грамматика, представленная в чужих языках, от которых происходит мудрость латинян. Ибо невозможно, чтобы латиняне достигли необходимого [знания] о Божественном и человеческом, не обладай они знанием других языков, и [в ином случае] их не достигла бы мудрость, взятая сама по себе, и в приложении к Церкви Божией и остальным трем вышеупомянутым вещам [т. е. к государству верных, обращению нехристиан и опровержению тех, кого невозможно обратить]. Ибо все Священное Писание переведено с греческого и иудейского, равно как и философия переведена с этих же языков, а также с арабского.
Sed impossibile est quod proprietas unius linguae servetur in alia. Nam et idiomata euisdem linguae variantur apud diversos, sicut patet de lingua Gallicana, quae apud Gallicos et Picardos et Normannos et Burgundos multiplici variatur idiomate. Et quod proprie dicitur in idiomate Picardorum horrescit apud Burgundos, immo apud Gallicos viciniores: quanto igitur magis accidet hoc apud linguas diversas? Quapropter quod bene factum est in una lingua, non est possibile ut transferatur in aliam secundum eius proprietatem quam habuerit in priori.
Однако невозможно, чтобы свойства одного языка сохранялись в другом. В самом деле, выражения