Адказала яна, уздыхнуўшы:
- Iграць-то ён iграе, але ўсё нешта не так...
Нездарма тады слёзы пакацiлiся ў яго з вачэй...
Яблынькi
1
Краснаярскi гадавальнiк пладовых дрэваў быў далёка за горадам. Але я не пашкадаваў, што прыехаў, калi зiрнуў на ягоныя багаццi. На кожным кроку, на кожным метры адчувалася, што тут працуюць людзi, закаханыя ў сваю справу. Нiбыта ў нейкай чароўнай казцы, а не на яве разгортвалiся перада мной усё новыя i новыя дзялянкi, адна прыгажэй за другую. Галоўным чынам - яблынi, яблынi i яблынi. Але якiя! Сапраўды думалася, што нейкi ўсемагутны чараўнiк, махнуўшы сваёй чараўнiчай лясачкай, увагнаў у зямлю ствалы дрэваў, пакiнуў на паверхнi адны толькi кроны. Гэтыя кроны распасцерлiся над самай зямлёю. На iх - поўна яблыкаў усялякiх, самых добрых гатункаў, буйных, прыгожых, як у найлепшых нашых беларускiх садах. Для таго каб сашчыкнуць яблык, не трэба падымаць галаву ўгору, браць якую адмысловую жэрдачку, для таго прыстасаваную. Не! Наадварот, трэба, як над гурковай ляхой, прыгнуць галаву, паглядзець на крону i без жаднай жэрдачкi, проста рукамi ўзяць тое, што табе да спадобы... Дзе ж тыя чараўнiкi, што здзейснiлi такое дзiва? Вось яны! Побач са мной! Iмя iм - нашы савецкiя людзi. Яны ж у гадавальнiку стварылi тысячы прышчэпаў для таго, каб сiбiракi маглi мець пры сваiх сядзiбах або ў калгасах чараўнiчыя яблынi...
Я набраў звыш двух дзесяткаў яблынек, трохгадовых прышчэпаў. Мне завiнулi гэтае ўсё адмысловым спосабам, - карэнне паабкручвалi вiльготным мохам, пасля ўсё разам - рагожай. Дарога далёкая. У Сiбiры няма блiзкiх дарог. Самая блiзкая, да райцэнтра, у нас была семдзесят кiламетраў. А я так i не сказаў: навошта такiя яблынькi з нiзенькай кронай. А на тое, каб iх зiмой пазасыпала снегам i не памарозiла.
Выйшаў я са сваiм пакункам на дарогу, спадзеючыся, што на якой-небудзь папутнай машыне даеду да станцыi. I ў гэты час пабачыў, як з неймавернай хуткасцю пачало мяняцца неба: яно ўскоўдрылася нейкай чорна-сiняй хмарай, з гэтай хмары пачалi пучкамi вылятаць блiскавiцы, бiць перуны за якiх вёрст пяць, але так, што было добра чутно i тут. Што ж будзе, калi перуны наблiзяцца да гэтага месца?! I нiдзе блiзка - нiякай будкi, нiякага дрэва. Стаiць толькi пара абшморганых кусточкаў. Як на грэх, усе машыны iдуць з горада. З аднаго боку i зразумела: ранiцой яны iшлi ў горад, там справiлi свае справы i цяпер вяртаюцца назад... Але ж для мяне гэта малая ўцеха! Прайшло, праўда, некалькi машын i ў горад, але яны, уцякаючы ад навальнiцы, якая наступала iм на пяты, нават i не думалi спыняцца. I вось пачалi падаць першыя кроплi дажджу. Кроплi цяжкiя, буйныя. Нават чутно, як яны стукаюць па пяску, нiбыта прабiваючы, пракладваючы дарогу для iншых. Я падумаў ужо, што прыйдзецца пакiнуць мой пакунак на дарозе, а самому ўцякаць, куды вочы глядзяць. Аж раптам iдзе нечая iндывiдуальная аўтамашына, 'Пабеда'. Падняў я так, для самасуцяшэння, руку. Думаю, што не спынiцца... I раптам машына спыняецца. Прачыняе дзверцы маладзiца, пытаецца:
- Што, дзядуля?
Я паказаў рукой на неба, пасля на свой пак:
- Хоць бы як да першага гарадскога транспарту дабрацца...
- А куды вам наогул трэба?
- О! Мне далёка, аж у Абанскi раён...
- Значыцца, на вакзал?
- Але!
- Сядайце...
Толькi я прычынiў, пагрузiўшыся, дзверцы ў машыне, як пачалася залева. Муж гэтай маладзiцы змушаны быў некалькi разоў спыняць машыну, бо з неба лiлiся проста вадаспады, праз якiя за крок не было нiчога вiдно...
Маладзiца жартуе:
- Пашэнцiла вам, дзядуля! Яшчэ адна хвiлiна, i вы сваiх яблынек адцуралiся б...
Падвезлi яны мяне да самага вакзала. Толькi машьша спынiлася ля вакзала i дождж перастаў. Выглянула сонца. Нiбыта не было на свеце перуноў, блiскавiц, а быў увесь час ясны дзень.
Выявiлася, што мяне вёз сiбiрскi беларус. Я сардэчна падзякаваў iм абаiм i запрасiў каштаваць яблыкi ў сваё паселiшча.
- Магчыма i прыеду калi, - не адмовiўся ён. - Справа ў тым, што мае бацькi жывуць у суседнiм з вамi раёне, а я час ад часу наведваю iх...
Гэта быў пачатак шляху. Далей пачалiся прыгоды, перад якiмi пачатак стаў зусiм непрыкметны...
2
Чыгуначны шлях да Канска i шаша да Абана праляцелi хутка. Застаўся самы страшны i цяжкi кавалак дарогi, ды не маленькi - семдзесят кiламетраў - ад Абана да ракi Бiрусы. Забягаючы крыху наперад, скажу, што праехалi мы яго на магутным дызельным трактары за чацвёра сутак. Гэта азначае: па семнаццаць васемнаццаць кiламетраў у суткi... Было такое раздарожжа, што па таежных дарогах не хадзiлi больш нiякiя машыны.
На панадворку леспрамгаснага склада нагрузiлi поўную цялежку, фактычна вагон, розным жалеззем, цвiкамi, запчасткамi. Гэтую цялежку прымацавалi да трактара. Звязаны яны былi дышлам, - бярозавым бервяном, акаваным рознымi жалезнымi хамуцiнкамi, скобамi. Паверх гэтага ўсяго села са сваёй маёмасцю брыгада маладых геолагаў, якая ехала ў наша паселiшча. Моладзь дужа сардэчная, прыязная, сiмпатычная, але зусiм ненапрактыкаваная ў такiх паходах. Калi я, моцна прывязаўшы да борта цялежкi пакунак з яблынькамi, пачаў лаштаваць сабе месца ў цялежцы, яны весела смяялiся з мяне. Асаблiва гучны смех выклiкала тое, што я ўзяў бярозавую жэрдку i загнаў яе памiж грузамi i бортам.
- Што гэта будзе, для чаго?
- За гэтую жэрдку я буду трымацца ў дарозе, каб не звалiцца...
- Ой, дзядуля, паводле свайго росту вы i лясачку сабе падшукалi...
- Не трэба смяяцца, дзеткi, а пакуль мы на месцы - пастаўце хоць пару такiх жэрдак для сваiх дзяўчат...
- Дзякуем вам за параду! Не клапацiцеся, мы ўсе - фiзкультурнiкi...
Паехалi. Выехалi з горада, узялi кiрунак на Апана-Ключы. Ад'ехаўшыся кiламетры за два, наша цялежка пачала нахiляцца то на правы, то на левы борт. Усе новыя, фарсiстыя рукзакi маiх юных спадарожнiкаў, якiя я радзiў iм папрывязваць ды мацней: 'Ха-ха! Нiхто iх у нас не ўкрадзе!' - апынулiся адны на левай палове дарогi, другiя - на правай. Пачалi пырхаць следам за iмi i 'фiзкультурнiкi'. Усе дзяўчаты з'ехалi да майго бярозавага кала, паляпiлiся за яго, як пчолкi ў часе раення за якi сучок. Толькi i чулася:
- А божухна! Калi ж пачнецца добрая дарога?
Я iх супакоiў тым, што сказаў:
- Гэта ёсць самая найлепшая частка нашага шляху. Праз кiламетраў пятнаццаць - самая горшая. Але, праўда, там вакол будзе тайга, багата жардзiн усялякiх, можна ўмацавацца як хочаш...
Яны не падзякавалi мне за паведамленне, але пачалi пытацца, што зрабiць i як для бяспекi.
У сяле Апана-Ключы мы спынiлiся. Механiкi праверылi сваю машыну, а юныя вандроўнiкi папрывязвалi ўсе да аднаго свае рэчы, панастаўлялi ля бартоў бярозавых колiкаў для сябе.
У першы ж дзень мы праехалi вёску Байкан i ўзышлi ў тайгу сапраўдную. Дарога - мора разлiванае. Ад'ехалi ад Байкана кiламетраў пяць-шэсць, як паламалася дышла. Але тут, на шчасце, быў добры прыпынак: сталоўка, некалькi домiкаў, у якiх жылi нарыхтоўшчыкi жывiцы. Пакуль павалiлi бярозу, абкантавалi яе на дышла, перастаўлялi жалеззе са старога на новае, надышла ноч. Заначавалi дзе хто здолеў: хто ў хатках, хто на трактары, хто ля агню. Ранiцай паснедалi ў сталоўцы, паснедаць можна было як хочаш, прадукты - вышэйшай якасцi, нават толькi што застрэленая дзiчына: цецерукi, рабчыкi, глушцы... Пасля снедання паехалi далей.
Пачалiся другiя суткi. Ад'ехалiся, можа, пятнаццаць кiламетраў - аварыя: лопнула жалезная злука, 'серьга', пры дапамозе якой дышла чапляецца за трактар. Гэтага з пня не ссячэш...
Пайшлi з паклонам у паселiшча Азёрнае, да нарыхтоўшчыкаў жывiцы. Пакуль дачакалiся iхняга начальнiка - час iшоў без супынак. Начальнiк, чалавек добры i разумны, каб не трымаць такую партыю людзей, даў загад - адкруцiць патрэбную частку з iхняга трактара i даць нам. Пакуль адкручвалi, пакуль прыкручвалi надышоў вечар. Заначавалi ў Азёрным. Паснедаўшы ў гэтым паселiшчы, ранiцой кранулiся, падзякаваўшы i насельнiкам i начальству за гасцiннасць i дапамогу.
3
Ехалi, ехалi. А тут машкара, камары. Яны ж - як абавязковае блюда ў кепскай сталоўцы. У геолагаў - бутлi з дыэцiлфталатам. У нас - бутэлечкi з дзёгцем бярозавым ды яшчэ накамарнiкi - сеткi, тканыя з конскага воласу. Глянеш на нас - нiбыта з нейкага пякельнага маскараду павылазiлi ўсе мурзатыя, пакусаныя ды яшчэ ў карычневы колер ад
