- Не думай гэтак ты, нябож!
Цi мала людзi так хварэлi?
Хварэлi годы - не нядзелi,
Такiх здарэнняў вельмi многа,
Але ачуньвалi, й нiчога.
I ты, дасць Бог, на ногi станеш,
Пяройдзе лiха, ачуняеш.
Мiхал глядзiць ёй пiльна ў вочы,
Штось расчытаць па твары хоча.
Але з усмешкаю крывою
Трасе адмоўна галавою
Пацеха, знаць, яму малая;
I погляд дзесь iзноў блукае,
Але не тут, а там, далёка;
Слязою мглiцца яго вока,
Ён штось яшчэ сказаць iмкнецца,
I цень на твар яго кладзецца.
З двара ўваходзiць дзядзька ў хату;
Iдзе прамовiць слоўка брату.
Антось гаворыць смела, стала,
Каб падбадрыць крыху Мiхала,
Надзею добрую падаць
I думкi смутныя прагнаць.
- Як пачуваешся, Мiхале?
Мацуйся, браце, з мала-маля!..
А дзень якi! эх, дзень харошы!
Пайсцi б цяпер, брат, па парошы!
- Так, брат, пайду ды цi вярнуся?
Якраз патраплю да Пятруся
Ў Церабяжы пад крыж хваёвы,
Сказаў Мiхал у тон размовы,
Бы то звычайнае здарэнне,
Сказаў з усмешкай засмучэння.
- Ну, ўжо i пойдзеш! не, брат, дудкi.
Аб тым паходзе няма й чуткi;
Яшчэ паходзiш за сахою
I над уласнаю зямлёю
Ты папацееш, i не мала,
На картах бабка так казала;
Не, жыць, брат, трэба i жыць - многа!
Антось гаворыць, а ў самога
На сэрцы стала штось трывожна,
Бо спадзявацца ўсяго можна;
За кожным ходзiць смерць-сляпiца.
I дзiўна рэч: цяпер драбнiца
Цi проста рысачка якая
Значэнне, сэнсу набывае
I з гэтай смерцю сувязь мае,
Цi куры ў хаце сваiм дурам
Падымуць часам шурум-бурум;
Цi абярэцца з iх якая,
Знячэўку пеўнем заспявае
Для большай важнасцi, вагi;
Цi дзесь крумкач разок, другi
У небе крумкне смутна-глуха;
Цi ў юшках песню завiруха
Зацягне жаласна, нудлiва;
Цi загугукае страхлiва
Злы гэты дух - сава-начнiца
Ў кустах альховых над крынiцай,
Гугукне так, што сэрца ные;
Або сабака той завые,
Ўсё гэта - дрэннае злучэнне,
Праявы страшнай абвяшчэнне,
I тую думку мiмаволi
На смерць наводзiць, як нiколi.
А прыйдзе ноч. Эх, ноч-цямнiца,
Зацятых страхаў таямнiца!
Глядзiш у вокны ты варожа
З свайго цямнюсенькага ложа
I за вуглом стаiш тулягай,
Вiдаць, з нядобраю развагай.
Ў мярцвячых лiсцях зiмняй стужы
Стаiўся месячык дасужы,
На шыбах белiць ён палотны,
Такi тужлiвы i маркотны.
Мiхал не спiць, а боль тупая
Яму пад сэрца падступае.
Няма надзей, няма жадання,
Цяпер на свеце ўсё дазвання
Яму нямiла, нецiкава,
I сну няма, не лезе страва.
Жыццё... ды што жыццё такое?
Эх, глупства, глупства ўсё! пустое!
Мiхал глядзiць на блеск газнiцы.
У вочы ўбiлiся драбнiцы
Дрыгучы блеск i ценi тыя
I танцы-скокi iх нямыя.
Яны варушацца, трасуцца,
Пустымi смехамi смяюцца,
То расплываюцца па столi,
То зноў насунуцца паволi.
Агоньчык дрыгае i скача...
Бы штось чуваць, нiбы хто плача,
Цi то званочак пад дугою
Звiнiць бясконцаю тугою?
Там вочы нейчыя мiргнулi...
I мыслi раптам скаканулi
У багны часаў i прастораў,
Бо iм няма гранiц, запораў.
Глядзiць Мiхал... што за хвароба?
Ён не адзiн - iх дзве асобы:
