Мацi спачатку засмяялася ад нечаканасцi, а потым на твары яе з'явiўся неспакой, сiнявата-шэрыя, стомленыя вочы трывожна ўставiлiся на дзяўчынку.
- Чаго ж ты, Людачка, чаго ты хочаш? Гэта яна галодная, - з папрокам самой сабе i нiбыта са скаргай на некага сказала жанчына. - Малачка хоча. Хочаш, Людачка, малака?
Адной рукой трымаючы дзяўчынку, мацi развязала клунак, дастала адтуль пляшку малака. Дзяўчынка працягнула рукi да пляшкi i перастала плакаць.
- Зараз мы нальем табе ў кубачак, - цешылася разам з дзiцем мацi. - Дзе ж гэта наш кубачак?
Зiна яшчэ раз патармашыла адной рукой клунак, выняла адтуль фарфоравы кубак з адбiтым вушкам, адаткнула пляшку, нахiлiла над кубкам, а малако не палiлося. У мацеры аж спалох мiльгнуў на твары.
- Няўжо скiсла? Яно ж добра кiпела дома.
- Цёпла ў купэ, - спачувальна заўважыў Ярмолаў.
Зiна патрасла пляшку, паглядзела на пабялелае заткала i, мацней абхапiўшы дзяўчынку, выбегла ў калiдор.
- Валодзя, Валодзя! - з роспаччу паклiкала яна. - Хутчэй iдзi на хвiлiначку сюды!
Лейтэнант выйшаў i нездаволена паглядзеў на жонку.
- Чаго ты крычыш?
- Малако ў пляшцы скiсла, - ледзь не з плачам прашаптала Зiна. - Што будзем даваць Людачцы?
- Давай кiслае! - гучна i бестурботна сказаў лейтэнант. - Вось праблема! Кiслае яшчэ лепш!
- Для цябе лепш, - трошкi супакоiўшыся, сказала Зiна. - А для яе?..
- Нiчога, нiчога!
Валодзя сурова пакiваў галавою i вярнуўся ў суседняе купэ.
- У нас ёсць малако-о, - пявучым голасам сказала яму партнёрша па картах. - У тэрмасе. - Пры гэтым яна вiнавата паглядзела на Цюльпана. - Мы можам даць, калi трэба-а. Налiць?
- Дзякую, не трэба, - адмовiўся Валодзя, зразумеўшы, для каго тут вязецца малако. - Ваш ход. Давайце!
Зiна пачала кармiць Людачку кiслым малаком, а Ярмолаў не ведаў, што рабiць з самiм сабою. Ён не мог падняць галавы, не мог глянуць на дзяўчынку. У яго раптам стала глуха шчымець пад грудзьмi, а ў роце зрабiлася так прыкра, нiбы ён сам жывасiлам глытаў гэтае дачасна скiслае малако.
На наступнай станцыi Ярмолаў, мабыць, першым выйшаў на перон. Паколькi жанчына з абручыкамi таксама збiралася выходзiць, то i Валодзя заглянуў у сваё купэ, каб узяць шапку.
- Купi чаго-небудзь Людачцы, - папрасiла яго Зiна.
Пакуль цягнiк стаяў, яна паказвала Людачцы праз акно, якiя вялiкiя яблыкi былi ў кошыках тых цётак, што снавалi сюды-туды па пероне, якiя жоўтыя грушы. А калi заляскалi буферы i цёткi з кошыкамi неяк асаблiва замiтусiлiся, мацi з дачкою пачалi глядзець у канец калiдора, дзе павiнен быў хутка паказацца бацька. Але вось прайшлi ўжо многiя, вярнулiся i адразу зачынiлiся ў сваiм купэ суседзi з Цюльпанам, а Валодзi ўсё не было. Прыйшоў Ярмолаў, ласкава ўсмiхнуўся Людачцы.
- Цi вы не бачылi Валодзю? - звярнулася да яго Зiна.
- Не, не бачыў, - адказаў Ярмолаў. - Ды вы не хвалюйцеся, ён, напэўна, у другi вагон ускочыў.
Але як жа не хвалявацца? Прайшла хвiлiна, другая, цягнiк ужо набраў вялiкую хуткасць, а чалавека ўсё няма i няма.
Ярмолаў бачыў, што ў Зiны збялеў твар, яна раз-пораз перасаджвала дзяўчынку з адной рукi на другую, не магла нi сядзець, нi стаяць на адным месцы. I дзяўчынка, мабыць, нейкiм чынам адчувала матчыну трывогу: часта азiралася, махала ручкамi. Прайшла па калiдоры праваднiца з вядром i мятлою ў руках. Зiна звярнулася да яе: 'Што рабiць? Муж астаўся на станцыi!' Праваднiца доўга моўчкi глядзела ў вядро, нiбы там магла знайсцi нейкi адказ, а потым абыякава спытала:
- Ваенны ваш муж?
- Ваенны.
- Не прападзе. Ён там недзе. - I паказала мятлою ў канец калiдора.
Гэта, вiдаць, азначала, што чалавек недзе ў канцы састава, Зiна так i зразумела, але не супакоiлася. З роспаччу i маўклiвай просьбай яна пачала глядзець на Ярмолава. Той рашуча ўстаў, надзеў фуражку, але ў гэты момант у калiдоры пачуўся бязладны пералiвiсты свiст. Зiна ў радасцi кiнулася туды i хутка з'явiлася ў купэ разам з Валодзем.
- Напалохаў ты нас, - тулячыся да грудзей мужа i з бязмежнай адданасцю гледзячы яму ў вочы, гаварыла жанчына. - Што б мы тут рабiлi без цябе? Сядзь адпачнi. Ты, мабыць, даганяў цягнiк?
Ярмолаву неяк аж нiякавата стала, калi ён убачыў, што Зiна так шчыра i глыбока кахае свайго мужа. Унутры з'явiлася нешта падобнае не то на зайздрасць, не то на прыкрасць - самому цяжка было разабраць.
- Я ў буфет забег, - пачаў растлумачваць сваё здарэнне Валодзя i амаль увесь час глядзеў на Ярмолава. - Забег, а там - чарга. Пастаяў крыху, бачу цягнiк наш паплыў за акном. Я крыкнуў на буфетчыцу i бягом. Ледзь ужо самы апошнi вагон дагнаў.
- Купiў што-небудзь Людачцы? - нясмела маргаючы доўгiмi густымi вейкамi, спытала Зiна.
- От, дзiвачка! - сурова адказаў Валодзя. - Яшчэ пытае. - Зiна разгублена нахiлiла галаву да Людачкi. - Я ж кажу, што перад самым званком забег у буфет. А да гэтага не мог. - Лейтэнант засмяяўся i ступiў крок да Ярмолава. Разумееце? Гэты самы Цюльпан з суседняга купэ раптам як падскочыць на пероне, як тузане! I вырваўся з рук гаспадынi. Я за iм, а ён драла. Чорт яго ведае, што яму прыйшло ў галаву. Хвiлiн дзесяць я патрацiў, пакуль злавiў яго.
- А гаспадар што? - хмура спытаў Ярмолаў. - Гэты самы Дзiма?
- Куды яму? - насмешлiва махнуў рукою Валодзя. - Па iм то сабака быў бы ўжо, напэўна, у Менску. Не хоча Цюльпан ехаць на курорт. Давай будзем абедаць! - звярнуўся лейтэнант да жонкi. - Есцi хочацца!
Зiна паспешлiва стала развязваць адной рукой клункi.
- На, патрымай трошкi Людачку, - няўпэўнена сказала яна, а сiнявата-шэрыя пакорлiвыя вочы так прасiлi, каб ён хоць на гэты раз не асаромiў яе перад чужым чалавекам, каб хоць для прылiку ўзяў на рукi дзяўчынку. Ярмолаву аж балюча было глядзець на гэтыя вочы.
- Пасадзi яе! - суха сказаў, нiбы аддаў загад, Валодзя.
Пакуль Зiна падрыхтоўвала ўсё на столiку, Людачка сама знайшла на полцы свой лысы каштан i пачала абедзвюма рукамi падымаць яго вышэй носа i апускаць унiз. Iншы раз пры такiм руху каштан дакранаўся да рота, i ад гэтага ўсе бакi яго хутка сталi мокрымi.
Ярмолаў выпяў з кiшэнi бразготку i працягнуў яе дзяўчынцы.
- Вазьмi, Людачка, вось гэтую цацу. Глядзi, якая прыгожая.
- У яе ёсць такая дома, - заўважыў Валодзя.
А Зiна чамусьцi разгубiлася ў гэтую хвiлiну, не ведала, што сказаць. I толькi калi ўжо Людачка добра завалодала новаю цацкаю i, махаючы ручкамi, пачала залiвацца ўцешным смехам, мацi села блiжэй да дзяўчынкi, сарамлiва паглядзела на Ярмолава i сказала:
- Нашто вы турбавалiся, дальбог праўда.
Тады Ярмолаў выняў з другой кiшэнi пляшку смятанкi.
- Мне здаецца, што гэта можна было б даваць дзяўчынцы, - цiха сказаў ён.
Зiна спалохана глянула на мужа: 'Што вы, што вы!.. Не трэба!'
Валодзя ў гэты час прыдзiрлiвым вокам аглядаў падрыхтаваную закуску i таксама вымаў з кiшэнi пляшку, толькi не са смятанкай. Зiна пачырванела i апусцiла вочы.
- Дзякуй вам, - глыбока ўздыхнуўшы, сказала яна Ярмолаву.
- Я думаю, - гаварыў тым часам Валодзя, - я думаю, што мы з калегам... Ён азiрнуўся i ўбачыў у руках Зiны смятанку: - Дзе ўзяла? Ага. Вы купiлi? - Ён крыва ўсмiхнуўся суседу. - Ну, добра. Дык я думаю, што мы з вамi возьмем перад абедам па службовай. Га? Ледзь паспеў ухапiць у буфеце. Дастань, Зiна, шклянкi.
- Я не п'ю, - сказаў Ярмолаў, глянуўшы на столiк, - хiба ўжо толькi за кампанiю. - Ён мiжвольна павярнуўся да гаспадынi.
- Сядайце з намi! - запрасiла Зiна, i Ярмолаў адчуў у яе голасе шчырасць i быццам бы спадзяванне на нешта добрае. Звыклы ўглядацца ва ўсякую з'яву, ён падумаў, што Зiна баiцца пакiдаць свайго мужа аднаго з пляшкаю. Таму, падзякаваўшы, ён стаў даставаць з-пад полкi свой чамадан.
Пасля першай шклянкi Валодзя стаў на рэдкасць гаваркiм i бадзёрым. Кожнае слова, кожны жэст,
