потым нейкiм дзiўным чынам апынуўся ў 'Калiне', напiўся там, як павук, i процi ночы выправiўся на чыгуначную станцыю.
Наступным ранкам, разьдзершы павекi, ён угледзеў у ваконным вакне жаўтлявы будынак з шыльдаю 'Дно', утрапёна мiргнуў вачыма i скацiўся з палiцы.
Ранак быў халодным. Вецер шкамутаў кашулю, ганяў па лобе клок зьлiплых валасоў, казытлiва пералiчваў драбы, але Макар не адчуваў холаду. Стоячы на пляцформе, з пакамечаным рублём у кiшэнi, ён паспрабаваў уцямiць: як патрапiў на цягнiк i чаму паехаў на поўнач, калi Мiсхор знаходзiцца на поўднi, i, нiчога ня ўцямiўшы, пайшоў шукаць рэдакцыю мясцовай газэты, каб пазычыць у калегаў грошаў на адваротную дарогу.
Наогул, апошнiмi днямi, пачынаючы ад векапомнай п'янкi на загараднай базе, Макару стала ня толькi адбiваць памяць, але й пачала мроiцца розная лухта. Засынаючы, ён чуў Дануччын сьмех, Данута прыходзiла да яго ў снах; ён, укленчаны, кранаўся гладкага калена i, узьняўшы вочы, з жахам бачыў, што перад iм не Данута, а страхаморлiвая ведзьма. Ранiцою, з пахмельля, ён чуў мармытаньне, якое далятала з вадазьлiўнага бачка, а ўдзень яго часьцяком ахоплiваў жах, i ў такiя хвiлi яму карцела выкiнуцца ў вакно альбо гваздануць бутэлькай па галаве небараку Хамiцкага. Вось i цяпер, пачуўшы вантробны голас Тарзана Пятровiча Куксёнка, якога сталi прабiраць сьледам да Мурленем, Макар памкнуўся гваздануць дырэктара прамкамбiната графiнам па галаве, але, адумаўшыся, скрыгатнуў зубамi i - нечакана для сябе самога - рушыў да выхаду. Ля самых дзьвярэй за iм увязалася чмялiна, а яшчэ праз хвiлiну з залi сьцярожкiм крокам выйшаў Мiшка Мандрык.
Што б там нi казалi паэты-песеньнiкi, а каханьне - страшная рэч. Тлумiць, мучае, а парой наогул нiшчыць людзей. I якiх людзей! Можна налiчыць не адзiн дзесятак славутасьцяў, якiя, зазнаўшы няшчаснага каханьня, засiлiлiся, атруцiлiся, альбо, як талстоўская Ганна, кiнулiся пад колы цягнiка. Скажам таксама, што i аўтар гэтага аповеду зьведаў свойчас мiлоснае ачмурэньне, а таму, апiсваючы пакуты свайго героя, працяўся да яго шчыраю спагадай.
Ну сапраўды, цi можна было не паспачуваць герою, апiсваючы, як той даставаў з рэдакцыйнай шафы ружы, якiя тры днi прастаялi ў слоiку з-пад гарчыцы, а ружы аказалiся прывялымi; цi ж можна было не хвалявацца, апiсваючы, як герой iшоў, пасьля доўгай разлукi, на сустрэчу са сваёй каханай, i цi можна было не мацюкнуцца, згадаўшы старую порхаўку, якая сядзела ля пад'езда? I, падумаўшы, аўтар выкiнуў гэтыя сцэны з аповеду, каб не надаваць твору залiшняй шчымлiвасьцi i не засьмечваць яго нецэнзурнымi мацюкамi.
- Прыехала. Гадзiну таму, - паведамiла порхаўка, калi Макар падышоў да пад'езда. Навiна напоўнiла душу яшчэ большым неспакоем. Зрабiўшы выгляд, што нiчога ня чуе i ня бачыць, Макар выцягнуў з газэтнага скрутку прывялыя ружы, увабраў голаў у плечы, нясьмела пераступiў парог.
Гэтым разам ён адразу ж пазванiў, i ў той жа мiг, як званок ацiх, сэрца ягонае спынiлася. Магчыма, калi б гаспадыня кватэры забавiлася i не адразу адчынiла, Макар бы тут, ля дзьвярэй, i памёр, але, на шчасьце, за дзьвярыма рыпнула падлога, кляцнуў замок i на парозе паўстала яна... Данута. Сэрца балюча сьцялася i затахтала з такiм iмпэтам, што ў Макара закружылася галава i кветкi, якiя трымаў за сьпiнаю, высьлiзнулi з самлелых пальцаў.
Ён стаяў, панурыўшы веi, баячыся зiрнуць на Дануту, а калi, нарэшце, зiрнуў, дык сэрца ягонае iзноўку спынiлася. На загарэлым Дануччыным твары, дакладней, у куточках пульхнатых губ, блукала грэблiвая ўсьмешка. Акурат такая ж усьмешка блукала на вуснах мадам Сьцефурак, калi тая выганяла з залi гудлiвую жамерыну.
- Не прыходзьце сюды, - сказала, як адсекла, гаспадыня кватэры i, прычыняючы дзьверы, дадала: - I не званiце.
Хвiлiн дзесяць - ня меней, - стаяў Макар перад дзьвярыма i ачомаўся толькi тады, як на доле керханулi i прастору скаланулi шаргатлiвыя крокi. Ён падняў з-пад ног букецiк, блiснуў сьлязьлiвым вокам i, зьбягаючы па сходах, упёр прывялыя кветкi знаёмай бабулi.
Невядома - куды б кiнуўся Макар i што б ён стаў рабiць, калi б не наляцеў у дзьвярах пад'езда на шырокую сьпiну Мiшкi Мандрыка. Мiшка стаяў на парозе i смалiў папяросу.
Iншым днём ды iншым часам Макар зьдзiвiўся б такой сустрэчы, але цяпер, асавела глянуўшы па баках, ён адно толькi мыкнуў ды рассунуў два пальцы, просячы ў сябра папяросiну. Не дачакаўшыся, пакуль Мiшка выцягне з пачка беламорыну, Макар яшчэ раз мыкнуў i няпэўнай хадою пайшоў сваёй дарогаю.
- Макар, што з табой? Дзе ты быў? - голас сябруковы прагучаў глуха, усё адно як з бяздоннай боднi.
Мандрык схапiў яго за пiнжак, паклаў на каршэнь сваю вузлаватую, упрыгожаную сiняй катвiгай руку, зазiрнуў у самыя вочы, i ў Макара адлягло ад сэрца.
Потым была 'Калiна': шалёная п'янка, песьнi, гарачыя румзы на сябруковым плячы, нарэшце, тэлефонны званок з рэстараннай кухнi, дакорлiвыя Дануччыны словы: - Ну я ж прасiла... - якiя прыглушала сквiрчэньне секунцоў на патэльнi, потым былi скокi да поўнай зморы, цьмянае сьвятло лiхтароў, брэх сабак у Зарэччы i сiплыя Мiшкавы мацюгi ля вуха: - Ды куды ты, йоп!.. Далася табе гэтая лярва.
Ноччу ён спаў на падлозе, не распрануўшыся, у сьне яму мроiўся Дануччын сьмех уперамешку зь Мiшкавымi мацюгамi, мроiлася чмялiнае зумканьне, сквiрчэньне секунцоў на патэльнi; ён iзноўку падаў у Чорнае мора, а за хвiлю да таго, як плюхнуцца ў цёмныя хвалi, здрыгануў нагой i зь цяжкасьцю разьмежыў павекi.
Тыя, каму даводзiлася прачынацца на падлозе ўласнай кватэры, звычайна адразу ж iшлi на кухню, выпiвалi нагбом паўчайнiка i, завiтаўшы ў прыбiральню, з воклiкам: - Ой, бля-а... - валiлiся на канапу. Макар, аднак, не пайшоў на кухню - ён наогул ня мог нiкуды пайсьцi, бо не даваў рады падняцца на ногi. Пусьцiўшы густую сьлiну i пацёршы даланёю гузак на лобе, герой аповеду зморана войкнуў i папоўз да тэлефону.
Палец нiяк не патрапляў у дзiркi тэлефоннага дыску, i патрэбны нумар прыйшлося набiраць пяць разоў запар. Была шостая гадзiна ранiцы, таму ў слухаўцы доўга сьпявалi гудкi, чулася мернае рыпеньне, падобнае на рыпеньне старых спружынаў у ложку, нарэшце, гудкi абарвалiся, i на другiм канцы дроту прыспана азвалася Данута.
- Станiслава Данутаўна, - блытана прасiпеў Макар, кашлянуў, каб прачысьцiць глотку, i тая, да каго ён зьвяртаўся, скаланула мэмбрану страшным воклiчам: - Забудзь мой нумар, жывёлiна!
Слухаўка азвалася кароткiмi гудкамi, выпала з рукi, матлянулася на вiтым шнуры, паўтараючы сцэну са шпiёнскiх фiльмаў.
А палове дзесятай Макар прыйшоў у рэдакцыю i перш-наперш зазiрнуў у габiнэт адказнага сакратара.
Хамiцкi - мужык цёрты, цынiчны, якi зжыў са сьвету трох жонак, але й той, пабачыўшы шэфа, спалохана адхiнуўся, i ў пашыраных зрэнках ягоных мiльганула неспакойная думка: 'Вось што робiць з чалавекам каханьне!'
На шэфа было страшна глядзець: твар меў зялёнае адценьне, валасы ўскудлачаны, на лобе налiваўся сiньню аграмадны гузак, а вочы зьбiлiся ў кучку, i цяжка было зразумець - на каго яны глядзяць: на яго, Хамiцкага, цi на брэжнеўскi партрэт, якi вiсеў на сьценцы.
- Ну, як тут? - запытаўся шэф не сваiм голасам, i адказны сакратар няўцямна перасмыкнуў плячыма.
Шэфава рука палезла ў кiшэнь, кiнула на стол скамечаны трульнiк, затым храбусткi рубель, i адказны сакратар, бяз слоў зразумеўшы, што да чаго, схапiў грошы i выбег з габiнэту.
Калi б Макару прапанавалi адарваць палец, сесьцi на вогнiшча альбо выдраць пару здаровых зубоў, а наўзамен паабяцалi патушыць агонь, якi палаў у душы, ён бы без ваганьняў пагадзiўся. Але ж нiхто нiчога не прапаноўваў, душа гарэла сiнiм полымем, i Макар не знаходзiў сабе месца. Ён мерыў габiнэт нэрвовым крокам, - хадзiў ад шафы да вакна i наадварот, - потым стаў хадзiць вакол стала, пару разоў парываўся некуды пазванiць, але, падняўшы слухаўку, iзноў кiдаў на вагар, а адчуўшы лёгкае ўдушша, падцягнуў непадатныя просвы i адчынiў вакно.
Мядовы ветрык крануўся лоба, на кароткае iмгненьне разагнаў пякельныя думкi. Макар заплюшчыў павекi, удыхнуў пахi летняга дня, а калi зiрнуў на сьвет, дык убачыў пляшку гарэлкi ў руках адказнага сакратара.
- У Будулая ўзяў, - паведамiў Хамiцкi i, у спадзеўцы атрымаць свае сто грамаў, праглынуў няпрошаную сьлiну.
Гарэлку ў Азярышчы, з прычыны ўборачнай кампанii, давалi толькi ў рэстаране, i ад ранку, калi рэстаран быў на замку, даводзiлася бегаць да цыганаў, што жылi ў Зарэччы.
- Давай! - незадаволена выдыхнуў Макар, стомлена ўздыхнуў i стаў лiчыць працяглыя Сазонавы глыкi.
