перакладчык? Мяне аб гэтым спыталi, i я сказаў - не, хоць маё веданне французскай мовы было, па праўдзе кажучы, недастатковае. Але я не хацеў, каб памiж мной i помстай iснавала б хоць якая-небудзь заслона.
Галоўная каштоўнасць, якую я ўяўляў для следства, была, як я потым зразумеў, у тых гарачых пачуццях кахання i жалю, што мучылi мяне. Маiмi вачыма суддзi бачылi, якая простая, якая шчырая, якая маладая, якая жыццялюбiвая яна была.
Яны атрымалi таксама некаторыя факты.
- Вы плавалi разам з баранэсай?
- Часта.
- Яна добра плавала?
- Не. Вельмi дрэнна.
- Вы абмяркоўвалi з баранэсай пытаннi, звязаныя з грашыма?
- Абмяркоўвалi.
- Гаварыла яна што-небудзь такое, што наводзiла б на думку пра валоданне ёю спадчынай? Значным багаццем - банкаўскiмi рахункамi, акцыямi, аблiгацыямi i гэтак далей - усiм тым, што тут было пералiчана i скарыстана ў якасцi доказаў?
- Не.
- Гаварыла яна што-небудзь адваротнае?
- Яна расказала мне адкрыта i падрабязна, што не можа крануць нават частку сваiх грошай да таго, як ёй споўнiцца трыццаць пяць год.
- I вы былi з ёю ў адносiнах, падобных на тыя, якiя меў пазней абвiнавачаны? Гэта значыць памiж вамi паўставала пытанне аб шлюбе?
- Так, такое пытанне паўставала. Менавiта тады яна растлумачыла, што ў яе мала што ёсць, што жыла яна 'ў беднасцi' - менавiта гэта слова яна ўжыла.
Абаронца ўступiў са мной у кароткi дыялог, якi яго засмуцiў.
- Вы сказалi, што плавалi разам з нябожчыцай?
- Але.
- Ну, значыць, яна ўсё-такi ўмела плаваць, цi не так?
- Безумоўна. Яна плавала, як толькi што народжаны пудзель: напалову на спiне, махаючы адной лапай.
- Меней рыторыкi, месьё Дэнтэл, i болей фактаў.
- Гэта i ёсць факт.
- Яшчэ адным фактам з'яўляецца тое, што вы абмяркоўвалi пытанне шлюбу з мадам?
- Гаворка пра гэта iшла.
- Што вы маеце на ўвазе?
- Тое, пра што я гаварыў.
- Па-французску гэта нi аб чым не гаворыць. Я сфармулюю гэта так: вы прапанавалi ёй выйсцi за вас замуж, яна адмовiла, потым яна вырашыла выйсцi замуж за iншага мужчыну, куды больш прыгожага. Можа, яна менавiта гэта вам i сказала, таму вы i не адчуваеце спагады да абвiнавачанага?
- Фактычна я не прапаноўваў ёй выйсцi за мяне замуж, i таму яна мне не адмаўляла. Думаю, калi б я прапанаваў, яна б, можа, i згадзiлася. I адзiны каментарый, якi я чуў ад яе пра чалавека, за якога яна выйшла замуж, дык гэта тое, што ён выглядае як сапраўдны жыгало.
Абаронца раптоўна вызвалiў мяне ад далейшых паказанняў.
У адвакатаў Поля заставалася ўсяго некалькi вартых жалю аргументаў i адзiн важкi доказ.
Спачатку яны патрабавалi скарыстаць аргумент, згодна з якiм маёмасць Эн не належала ёй паводле завяшчання, бо бацька абмежаваў яе правы. У выпадку яе смерцi, напомнiлi яны суду, грошы павiнны былi адысцi нейкай жанчыне ў Штатах, што даводзiлася Эн далёкай раднёй. (Завяшчанне манатонна прачыталi ўголас i потым гэтак жа манатонна пераклалi. Я з горыччу заўважыў, што тая жанчына ў Штатах аказалася прамой спадчынiцай. Альбо ёй было даўно за трыццаць пяць, альбо негатывiзм бацькi Эн на яе не распаўсюджваўся.) Дык вось, сказаў абаронца, якi мужчына пойдзе на забойства, не паклапацiўшыся нават даведацца пра тое, цi атрымае ён спадчыну? I адказ быў занадта вiдавочны, каб яго можна было пазбегнуць: Поль, паводле агульнага прызнання, жанiўся дзеля грошай, якiя не змог бы атрымаць, i нават не паклапацiўся пра гэта даведацца. Ён - проста дурань.
Хто будзе кiдаць чалавека за борт, а потым казаць, што яна паплыла?.. Ён проста дурань.
- Ну добра, - было сказана, - дзе ж цела?
Гэта якраз i выклiкала звычайную мiтусню. Паняццем corpus delicti* карыстаюцца часта, але яно нiколi не было па-сапраўднаму вызначана.
* Склад злачынства, рэчавыя доказы (лац.).
Людзей прызнавалi вiнаватымi ў забойстве, хоць труп так i не быў прад'яўлены ў якасцi доказу; ва ўсякiм разе, сам тэрмiн разумеецца памылкова. Corpus delicti як прававы тэрмiн не азначае фiзiчнага цела ахвяры забойцы. Гэта паняцце азначае iстотныя факты, неабходныя для ўчынення забойства.
Абвiнаваўчы бок заяўляў, што спачатку яму было вядома менавiта гэта, а потым i iншае.
Але спрэчкi пра гэта хутка скончылiся, бо ўсярэдзiне працэса аб'явiлася частка трупа.
Пасля гэтага медыкi пачалi фланiраваць да месца, дзе давалiся паказаннi, i назад. Тыя, каго вызывалi адвакаты, гаварылi, што цела было пазбаўлена жыцця занадта даўно, каб быць трупам баранэсы. Тыя ж, каго выклiкаў абвiнаваўчы бок, гаварылi, што труп занадта доўга быў у вадзе, каб можна было сказаць, колькi часу цела было мёртвым.
Абвiнаваўчы бок, акрамя таго, падкрэслiў той факт, што на няшчасных рэштках цела былi знойдзены шматкi купальнiка Эн. I нiхто - нi абаронцы, нi абвiнаваўца, нi Поль, нi я - не адмаўлялi, што кавалак серабрыста-зялёнай тканiны быў часткай купальнiка Эн.
Барона Поля павесiлi.
Начальнiк палiцыi кiўнуў у мой бок.
- А вы паехалi дадому, - сказаў ён, - i потым ажанiлiся, у вас нарадзiлiся два сыны, а вы ўсё не маглi забыць дзяўчыну ў зялёным купальнiку з яснымi вачыма. Вельмi цiкавая гiсторыя, мiстэр Дэнтэл. Сумная. Але - прабачце - ну дык i што?
- А тое, - сказаў я, - што гадзiну назад, калi я iшоў з гэтэля да таго месца каля дарогi, дзе падаюць смажанае на вуголлi мяса...
- Шынок 'Пралеска'. У Доўгiм завулку.
- Так. Па дарозе якраз там, дзе канец галоўнай вулiцы i дзе два святлафоры, побач са мной спынiўся на чырвонае святло цёмна-фiялетавы 'мерседэс-бенц' з шафёрам за рулём.
- Я ведаю гэту машыну, - кiўнуў галавой палiцэйскi. - Натуральна, бо гэта адзiная такая ў горадзе. Належыць уладальнiкам фабрыкi.
Чаму ж ён тады не ўдакладнiў назвы галоўнай вулiцы, падумаў я, губляючы цярпенне, калi ён такi ненажэрны на падрабязнасцi? Але...
- Уладальнiкам фабрыкi? - перапытаў я. - Я маю з ёю справы шмат год, але нiколi не думаў, што ёю 'ўладаюць'. Яна ж такая вялiкая - сапраўдны монстр. Хiба гэта не акцыянерная кампанiя?
- Не-а. Сямейнае ўладанне. Але ўладальнiк - не адмiнiстратар па складзе характару. Яны больш падарожнiчаюць. Тут бываюць рэдка. Адны гавораць, што ён добры гаспадар, другiя ж - што проста дрэнны камерсант, але дастаткова разумны, каб ведаць гэта... Ну, як я сказаў, а што?
- Тое, што на заднiм сядзеннi цёмна-фiялетавай машыны сядзела Эн.
Шэф выпрастаўся, зняўшы цяжар тулава з локцяў.
- Вы, - вымавiў ён паволi, - вар'ят. Хутчэй за ўсё жанчына, што сядзела ззаду, была мiсiс Фраўнфелд.
- Гэта была Эн. Карычневыя валасы пакрылiся серабром - не па гадах, але калi колер i штучны, яны вельмi прыгожыя. Яна вельмi прыгожая i вельмi халодная.
Палiцэйскi па-ранейшаму глядзеў на мяне як на поўнага вар'ята.
- Трыццаць пяць? Трыццаць шэсць? - спытаў ён.
- Ёй цяпер трыццаць сем, але выглядае на больш.
- Мiсiс Фраўнфелд падобна на жанчыну, якая 'добра захавалася'. Дзiўна, бо яна даволi маладая.
- Фраўнфелд?
- Я ж вам сказаў.
