- Няпраўда - адчулi халоднасьць...
Маскоўская вулiца скончылася. Раман i Валя стаялi перад Берасьцейскiм мастом, гатовыя разьвiтацца.
- Даехалi, значыцца, - рэйкi скончылiся, i мы стаiмо на стыку.
Пад Берасьцейскiм мастом праходзiў таварны цягнiк i, доўга стукаючы на стыках, дзесьцi далёка зацiх уначы.
- Няпраўда, ты зойдзеш да мяне?
- Я сказала, што давяду цябе - пайшлi!
Яны апынулiся цяпер на змрочнай вулiцы. Паабапал стаялi ў месячным сьвятле цiхiя, як у казцы, сады. Пахла гнiлымi яблыкамi, i якраз так, як там, дома, у садзе бацькi Рамана. Раману чамусьцi прыгадаўся незнаёмы чалавек, з якiм бацька пра нешта цiха гутарыў у iхным садзе. Гэта было ўжо позна ўначы. Як нi намагаўся Раман падслухаць iх, ён нiчога не ўлавiў. Толькi й запямятавалася, як пахлi яблыкi i як дзеля гэтага ён доўга ня мог заснуць. Цiкава - так пахнуць яблыкi i тут.
- У цябе нехта ў хаце - глядзi, сьвятло! - страпянулася Валя. - Я не хачу йсьцi далей - у цябе ўжо нехта ёсьць. Нейкiя госьцi, цi што?
- Баiшся? Ты ўжо мусiш цяпер зайсьцi, пабачыць маiх 'гасьцей'. Гэта, я думаю, мой дзядзька.
- Перадумала - хачу паглядзець тваю радню, - перамянiлася на вясёлую Валя. - Хадзем!
Толькi адно перашкаджала гэткаму ейнаму настрою - гэта нейкае новае, трывожнае пачуцьцё, якое ўзьнiкла цяпер у яе ў сувязi з Корзюкам: раней ён выклiкаў у яе якiя-хаця эмоцыi толькi ня гэткiя.
Яны моўчкi, ня стукаючыся, увайшлi ў хату. 'Госьць' нiкалiва не зьбянтэжыўся, хаця гледзячы на ягоны твар, i не чакаў у гэтую часiну нiкога, хто мог-бы перашкодзiць яму дарыхтавацца да ролi гаспадара. Не зьявiлася для яго як быццам нечаканасьцяй i новая асоба - ён хутка здолеў знайсьцi ў сабе да яе пашану й ветлiвасьць.
'Госьць' быў добра апрануты, i гэта рабiла яго яшчэ больш упэўненым, далiкатным i свабодным у гэстах. Валя прыкмецiла ягонае нятутэйшае аблiчча. Рухлiваму й крышачку трапяткому, яму, здавалася, было цесна ў Раманавым пакойчыку.
- Гэта так i ёсьць - мой дзядзька Генадзь Кандраценя, - пазнаёмiў Раман Валю з 'гасьцём'.
Гэта ён зрабiў так нерашуча, так няўмела, што Валя не магла пазнаць Рамана Корзюка.
- Вы ня з нашых бакоў? - асьмелiўся папытацца ў Валi чарнявы 'госьць'.
- А вы, прабачце, з якога боку будзеце самi?
- Гэта ня ветлiва, Валя, - уступiўся за 'дзядзьку' Раман.
- Якраз з твайго боку ня ветлiва, Ромусь, - пасьпешна ўставiў чарнявы госьць. - Ты мусiў-бы пазнаёмiць мяне ня гэтак павярхоўна. Я спадзяюся, ты калi-небудзь направiш сваю вiну перад тваёю сяброўкай.
- Ня турбуйся аб гэтым, дзядзька.
Валя пры слове 'дзядзька' ўзьняла вочы на Рамана й гатовая была пра нешта папытацца, але хутка апусьцiла вочы, угледзеўшы пад сталом невялiкi сакваяж.
У гэты мамэнт Валя была падобная да сьляпой статуi - Раман Корзюк знайшоў яе ў такiм стане куды прыгажэйшай, больш прапарцыянальнай, больш дасканалай, як-бы й сапраўды яна сталася цяпер здабыткам самога мастацтва.
- Валя, табе зусiм непатрэбныя вочы - яны псуюць цябе, дэмаскуюць цябе, робяць цябе зайздроснай, па зямному жывой, уносяць дызгармонiю. Шылер, прыкладам, сказаў-бы - яны парушаюць прапорцыю, без якой ня можа быць таго, што называецца прыгажосьцяй.
- Што - ты хочаш паказаць сваю вучонасьць?
Валя сказала, што ёй цяпер якраз час дадому.
- Ня гневайся. Хiба я прайдуся з табою.
- Якi ты ўсё-ткi малады чалавек - гэта-ж само сабою разумеецца! - так-жа ветлiва, як i сустракаў, разьвiтваўся цяпер з Валяю Генадзь Кандраценя.
Валя i Раман выйшлi. На iхнае абодвых зьдзiўленьне, 'госьць' сьледам за iмi згасiў у хаце сьвятло. Пацямнела вомiрг у ваччу. Валя ледзь стрыманым голасам сказала:
- Якая экстравагантнасьць!
Ня выходзячы на сьвятло з цёмнае вулiцы, перад Берасьцейскiм мастом, Корзюк, спынiўшыся, далiкатна ўзяў Валiны рукi i сам iх заклаў у сябе на поясе, а сваймi абняй яе за талiю.
- Грэйся, калi ты замерзла!
Валя ахвочай была прытуляцца, ад чаго Раман Корзюк рабiўся больш натуральным, цiхiм i мяккiм.
- Я хацела-б, каб ты быў заўсёды такiм... звычайным хлопцам, - Валя падняла й надзела свой бэрэцiк.
Раман давёў Валю аж да самага Ўнiвэрсытэцкага Гарадка, дзе яна жыла ў iнтэрнаце для студэнтак, вядомым сярод студэнтаў пад назвай 'манастыр'.
- Заўтра (цi ўжо сёньня) пабачымся на экзаменах па дыялектычнаму матэрыялiзму, - разьвiтваўся з ёю Раман.
- Толькi не правалi, - разьвiталася сваiм парадкам Валя.
* * *
Не сьвяцiўся агонь у вокнах Раманавай кватэры, шыбы, як прадоньне, палохалi Корзюка, хавалi ў сабе нешта трывожнае. Нiбы цёмнае крыльле бiлася ў iх, калi Раман браўся за клямку. Дзьверы былi запёртыя знутра. 'Госьць', падняўшыся з ложка апранутым, як i быў, пасьпешна адчынiў дзьверы i, ня пытаючыся, хто, упусьцiў Рамана.
- Хадзi, хадзi, даражэнькi, годзе табе швэндацца з рознай поганяй, калi вiсiць гарачая куля на носе. За бацькам ганяюцца i расстраляюць, калi зловяць, цябе згнояць у турме, калi я ня выратую вас... калi вы ня выратуецеся самi. Ты-ж ведаеш, што з тваiм бацькам?
- Я не хачу слухаць пра гэта ўсё. Я не хачу вас... цябе бачыць тут у сябе. Будзеце назаляць - змушаны буду заявiць. Хопiць ужо таго, што я ня выдаў цябе перад маёй сяброўкай, перад тою 'поганяй', як ты толькi што сказаў. Прашу пакiнуць мяне! Iнакш, я мушу нешта зрабiць каб абаранiцца ад цябе.
- Цiшэй, цiшэй, не разыходзься! Ты цяпер у маiх руках. Паспрабуй выдаць! Хутчэй я цябе выдам! Ты яшчэ ня ведаеш, хто я такi. Як ты мог прыймаць такiх людзей, як я? Ты ведаеш, адкуль i чаго я прыйшоў сюды? Можа ты скажаш, што ты не хацеў мяне? Во, ў мяне ёсьць довад!
Генадзь Кандраценя дастаў з кiшанi паперку, сьпiсаную з двух бакоў, i паднёс яе пад самы нос Рамана. I дадаў:
- Фiгу я табе дам! Гэта залаты дакумант супраць цябе. А потым, ты-ж атрымаў i ад бацькi паперку - адкуль бы-ж ты ведаў, што да цябе мае прыехаць нейкi 'дзядзька', Генадзь Кандраценя? Значыцца, ты мяне чакаў, ты назваў мяне 'дзядзькам' i пры тэй - як яна завецца? - пры тваёй Валi. Значыць, ты са мною за адно. Чаму-ж ты ёрзаеш i нiправошта ня хочаш слухаць? У цябе няма болей нiякай дарогi, як толькi аддацца на маю ласку. У душы ты ўжо мяне прыняў, толькi адмахваешся языком. Куды ты дзенешся? Калi ты яшчэ паспрабуеш карэжыцца, я знайду табе месца.
Корзюк хацеў быў запалiць сьвятло, як адумаўся. У хаце было цёмна ад таго, што схаваўся за хмарамi месяц i больш не паказваўся. Як-бы змарыўшыся, зацiх i Генадзь Кандраценя, седзячы ў крэсьле за сталом. Раман заставаўся стаяць ля вакна, куды ён падыйшоў ня гэтулькi, каб зацягнуць фiранку, колькi для таго, каб быць далей ад Кандраценi. У цемры яны як-бы прыслухоўвалiся адзiн да аднаго, i ад гэтага яшчэ больш павялiчвалася цiшыня ў хаце. Раман нат пачуў, як за вакном упаў з дрэва яблык.
- Чаго вы гэтак накiнулiся на мяне? - зьвярнуўся Раман да Кандраценi. Можна было пачуць перамену ў ягоным голасе.
- Я прыйшоў не накiдвацца, а ратаваць цябе, Ромусь. Гэта ў мяне такi звычай накiдвацца. Ты таксама маеш свае звычаi, хоць ты й маладзейшы за мяне. Ты мяне мала памятаеш. Ты ня ведаеш мяне добра, i можа таму баiшся мяне. Я цяпер ад твайго бацькi - надыйшоў вам час выбiрацца. Ты разумееш, што азначае 'выбiрацца'? Адкуль i куды? Я таксама выбраўся, няхай гэта будзе табе вядома, калi невядома было дасюль. Мацi твая й сястра яшчэ пакуль што сядзяць у голай хаце на хутары. Усё забралi, але iх да часу не чапаюць, дармо, што пiльнуюць, думаюць - начою прыйдзе бацька, дык i схопяць. Рэч сурьёзная: мала таго, што вы кулакi - нехта яшчэ затоўк сакратара райкому партыi (я не кажу, што твой бацька яго забiў), але-ж яму гэта чапляюць, шукаюць i калi знойдуць расстрэл.
- Ня хочацца мне пакiдаць вучобу. Чым я магу дапамагчы бацьку?
- Але ты мусiш пабачыцца з бацькам. Ён просiць цябе. Ён пiша праз мяне, дык я й прыехаў сюды, каб
