- Ён таксама з турмы?
- Не, мы з iм у дарозе стрэлiся. Ён даўно ўжо тут не быў.
Бацька паважна падаў прапаведнiку руку.
- З добрым прыбыццём, сэр.
Кейсi сказаў:
- Я рады, што прыйшоў да вас. Як цудоўна, калi сын вяртаецца дадому. Цудоўнае вiдовiшча!
- Дадому... - цiха прамовiў бацька.
- Да сваiх родных, - паспешлiва паправiўся Кейсi. - Мы пераначавалi на старым месцы.
Бацька выпнуў падбародак i якую хвiлiну пазiраў на дарогу. Потым павярнуўся да сына.
- Ну дык як мы гэта зробiм? - усхвалявана загаварыў ён. - Можа, я зайду i скажу: 'Вось тут прыйшлi двое, хацелi б паснедаць у нас'. А што, калi ты зойдзеш адзiн i будзеш стаяць, пакуль яна цябе не ўбачыць? Можа, так i зробiм? - Твар яго радасна ззяў.
- Гэтак можна i напужаць, - сказаў Том. - Пужаць яе не трэба.
Дзве даўганогiя аўчаркi з лагодным выглядам прыбеглi ў двор, але, ледзь толькi пачулi чужы пах, яны прадбачлiва адступiлi, насцярожылiся i паволi, у нерашучым чаканнi, памахвалi хвастамi, напружыўшы зрок i нюх, гатовыя да любых варожых выпадаў незнаёмцаў, да небяспекi. Адна аўчарка, выцягнуўшы шыю, асцярожна пасунулася да Тома, падкралася да яго ног i шумна абнюхала iх. Потым адышла ўбок i, пазiраючы на старога Тома, стала чакаць яго знаку. Другi сабака, яшчэ шчанюк, не меў такой смеласцi. Ён агледзеўся навокал, шукаючы, на што пераключыць сваю ўвагу без шкоды сваёй годнасцi, убачыў рыжае кураня, якое тэпала мiма, i наляцеў на яго. Пачулася пранiзлiвае кудахтанне разгневанай квактухi, у паветра паляцела рыжае пер'е, i курыца кiнулася наўцёкi, лопаючы куртатымi крыламi. Шчанюк з гордасцю паглядзеў на людзей i разлёгся ў пыле, задаволена паляпваючы хвастом па зямлi.
- Дык пайшлi, - сказаў бацька. - Пайшлi, чаго чакаць. Хай яна ўбачыць цябе. А я пагляджу, якi ў яе зробiцца твар. Гайда. Праз якую хвiлiну яна паклiча ўсiх снедаць. Я даўно ўжо чуў, як яна пляснула саланiну на патэльню.
Ён пайшоў да дома па мяккiм пыле. Ганка не было - адна прыступка, i адразу дзверы; каля iх стаяла калода, пасечаная i рыхлая - многа гадоў праслужыла. Драўляная абшыўка сцен крышылася, праедзеная пылам. У паветры патыхала паленым вярбовым голлем, а падышоўшы да самых дзвярэй, трое мужчын пачулi пах смажанага мяса, жытнiх праснакоў i востры пах кавы, што клекатала ў кафейнiку. Стары Том стаяў на парозе, загарадзiўшы сваiм каржакаватым целам уваход.
- Ма, - сказаў ён, - тут двое падарожнiкаў пытаюцца, цi не знойдзецца ў цябе чаго перакусiць.
Том пачуў матчын голас, памятны яму, - спакойны, стрыманы, працяжны, якi гучаў прыязна i цiхмяна:
- Няхай зойдуць. Ежы хопiць. Скажы, каб рукi памылi. Хлеб гатовы. Зараз я мяса знiму. - I на плiце пачулася сярдзiтае сквiрчэнне сала.
Бацька ступiў з парога на кухню, Том зазiрнуў туды i ўбачыў мацi. Яна знiмала з патэльнi выгiнастыя скваркi. Духоўка была адкрытая, i там вiдаць была шырокая патэльня з ужо гатовымi жытнiмi праснакамi. Мацi глянула праз дзверы на двор, але сонца свяцiла Тому ў спiну, i мацi ўбачыла толькi цёмны сiлуэт, выразна акрэслены на яркiм сонечным святле. Гаспадыня гасцiнна кiўнула галавой i сказала:
- Заходзьце. Добра, што я сёння спякла многа хлеба.
Том стаяў, зазiраючы ў кухню. Мацi была грузная, але не тлустая - проста пацяжэла ад родаў i працы. На ёй была свабодная сукенка - некалi ў рознакаляровыя кветачкi на шэрым полi, але цяпер кветачкi злiнялi, i ад iх засталiся толькi светлыя плямкi. Сукенка спадала ёй да шчыкалатак, i яе моцныя, шырокiя голыя ступнi лёгка i жвава ступалi па падлозе. Рэдкiя сiвыя валасы з блакiтнаватым адлiвам былi сабраныя на патылiцы ў кволы жмуток. Моцныя, спярэшчаныя рабацiннем рукi былi адкрытыя да локцяў, кiсцi - поўныя i далiкатныя, як у пухлявенькай дзяўчынкi. Яна глядзела на залiты сонцам двор, i на яе шырокiм твары адбiвалася не ласкавасць, а спакойная добразычлiвасць. Цёмныя карыя вочы быццам зведалi ўсе чалавечыя бядоты i трагедыi, i, адолеўшы боль i пакуты, яна паднялася па iх, як па прыступках, да найвышэйшага спакою i разумення. Яна ўсведамляла, прызнавала i з радасцю прымала сваё становiшча ў сям'i: яна была яе апорай, цвярдыняй, якой нiхто не мог авалодаць. I паколькi стары Том i дзецi не пранiкалiся болем i страхам, пакуль боль i страх не апаноўвалi яе саму, яна не давала пачуццям гэтым авалодаць яе сэрцам. А калi здаралася што-небудзь радаснае, яны чакалi яе радасцi, бо ў яе ўвайшло ў звычку выклiкаць вясёлы смех, нават калi асаблiвых прычын для весялосцi не было. Але стрыманасць лепш за весялосць. Вытрымка - рэч больш надзейная. I высокае i сцiплае становiшча мацi ў сям'i надало ёй годнасць i чыстую, цiхмяную душэўную прыгажосць. Яе роля сямейнай лекаркi надала яе рукам упэўненасць, цвёрдасць i размеранасць; яе роля сямейнага трацейскага суддзi зрабiла яе бесстаронняй i бездакорнай у сваiх прысудах, як багiня. Яна, вiдаць, ведала: калi яна пахiснецца, сямейныя ўстоi таксама пахiснуцца, а калi яна завагаецца або ўпадзе ў роспач, сям'я развалiцца, страцiць волю да жыцця.
Яна глядзела на залiты сонечным святлом двор, на цёмны сiлуэт мужчыны. Бацька стаяў побач i ўвесь калацiўся ад нецярплiвасцi.
- Заходзьце ж! - крыкнуў ён. - Чаго стаiце, заходзьце, мiстэр.
Том збянтэжана пераступiў парог.
Мацi ветлiва паглядзела на яго, падняўшы галаву ад патэльнi, над якой яна зноў схiлiлася. I тут рука яе паволi апусцiлася, вiдэлец грукнуўся на дашчаную падлогу. Вочы яе шырока расплюшчылiся, зрэнкi расшырылiся. Яна цяжка задыхала, раскрыўшы рот. Потым заплюшчыла вочы.
- Дзякуй богу, - прамовiла яна. - Ой, дзякуй богу! - Вочы яе раптам затуманiлiся трывогай. - Томi, цябе не шукаюць? Ты не ўцёк?
- Не, ма. Я даў падпiску. Тут у мяне дакументы, - ён дакрануўся да грудзей.
Яна падышла да яго, лёгка i бясшумна ступаючы босымi нагамi, i на твары ў яе адбiлася здзiўленне. Маленькая далонь кранулася яго рукi вышэй локця, адчула яго мускулы. Потым мацi, як сляпая, прыклала пальцы да яго шчакi. Радасць яе межавала са смуткам. Том моцна прыкусiў нiжнюю губу. Яе здзiўленыя вочы глянулi на зацiснутую мiж зубоў губу, убачылi нiтачку крывi, што праступiла скрозь зубы i тоненькiм струменьчыкам пабегла па падбародку. Яна зразумела ўсё, самавалоданне зноў вярнулася да яе, i яна адняла руку ад яго твару. Дыханне гучна вырвалася з яе грудзей.
- Ну вось! - усклiкнула яна. - А мы ледзь без цябе не паехалi. Усё галаву ламалi, як ты нас знойдзеш. - Яна падняла з падлогi вiдэлец, памяшала гарачае сала, падхапiла з патэльнi падгарэлую скварку. Потым адставiла на край плiты кафейнiк з успененай кавай.
Стары Том рагатнуў:
- Абдурылi мы цябе, ма, га? Так i задумалi. Спецыяльна. А яна стаiць, як авечка, якую абухом агрэлi. Шкада, дзеда тут не было. Цябе быццам хто па лбе кувалдай гакнуў. Дзед надарваў бы жывот са смеху, зноў бядро сабе вывiхнуў бы, як тады, калi Эл пальнуў у той вялiзны армейскi самалёт. Тут, ведаеш, Том, аднаго разу пралятаў такi вялiкi - з паўмiлi, можа, даўжынёй, дык Эл як схопiць сваю трыццацiмiлiметроўку ды як смальне! Дзед крычыць: 'Не страляй на галапупках, Эл, пачакай, пакуль дарослыя птушкi прыляцяць!' - i так з рогату выкручваўся, што бядро сабе вывiхнуў.
Мацi цiхенька хiхiкнула i зняла з палiцы горку алавяных талерак.
Том запытаўся:
- А дзе ён, дзед? Я гэтага старога чорта яшчэ не бачыў.
Мацi паставiла талеркi на кухонны стол i каля кожнай - кубак. Сказала, панiзiўшы голас:
- Яны з бабкай у свiрне спяць - iм часта даводзiцца падымацца па начах, на дзяцей натыкаюцца.
Умяшаўся бацька:
- Ага. Дзед кожную ноч як шалеў. Спатыкнецца аб Уiнфiлда, той - у крык, а дзед з перапуду ў споднiкi напусцiць i ад злосцi закiпiць, а там, глядзiш, такi гвалт у доме ўзнiмецца, што хоць вушы затыкай. - Ён гаварыў пасмейваючыся. - О, тут у нас вясёленька бывала. Адной ноччу раскрычалiся ўсе, завялiся, i брацiк твой Эл, цяпер ён у нас красамоўны стаў, кажа: 'Чаму ты, каб цябе чорт, у пiраты не падаўся?' Ну, стары зусiм азвярэў i па стрэльбу пабег. I давялося Элу спаць той ноччу ў полi. А цяпер дзед з бабкай у свiрне начуюць.
Мацi сказала:
- Цяпер яны па патрэбе ўстаюць i на двор iдуць. Тата, скажы iм, што Томi вярнуўся. Дзеда наш Том заўсёды любiў.
